«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.» 

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.  

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هشتادو ششم با عنوان «نحوه توبه از تضییع حقوق» را می‌خوانید.

نحوه توبه از تضییع حقوق

ناگفته پیداست که جبران حقوق، وابسته به جلب رضایت صاحبان حق است، راجع به حقوق خداوند تعالی و نیز حقوق مردم، تکلیف روشن است و راه جلب رضایت باز می‌باشد، اما برای جبران سایر اقسام حقوق، نظیر حق نفس، حق حیوانات و حق طبیعت چه باید کرد؟ پاسخ این است که جبران حقوق مزبور به دست خداوند تعالی است و با بخشش او ممکن خواهد شد.

پس انسان برای جبران حقوق پایمال شده از یک سو با مردم و از سوی دیگر، با پروردگار متعال سروکار دارد؛ یعنی می‌توان گفت به طور کلی جبران حقوق با «توبه از حق الناس» و «توبه از حق‌الله» محقق می‌گردد.

۱. توبه از حق‌الناس

پایمال کردن حقوق مردم حتماً نیاز به توبه و جبران دارد. خداوند سبحان به عزت و جلال خودش سوگند یاد کرده که از حق مردم و از ظلم ظالم نخواهد گذشت «وَ عِرْتِی وَ جَلَالِی لاَ یَجُوزُنِی ظُلْمُ ظَالِمٍ»، اما ناامیدی و یأس از رحمت و مغفرت پروردگار متعال نیز به هیچ وجه صحیح نیست.

توضیح آنکه همه بندگان باید با هوشیاری و توجه کامل، جداً مراقب باشند که حق کسی را ضایع و پایمال نکنند؛ اما اگر به هر نحوی و با هر علتی کسی مرتکب حق‌الناس شد، باید تصور نکند که همه راه‌ها به رویش بسته شده، رنگ سعادت و رستگاری را نخواهد دید و عذاب جهنم در انتظار اوست؛ چراکه اسلام بن‌بست ندارد و خداوند تعالی با نعمت بزرگ و عظیم توبه، راه بازگشت را برای بندگان باز گذاشته است.

توبه یک حالت درونی است که از قلب انسان سرچشمه می‌گیرد و ارزش آن، از تمام دنیا و محتویات آن بیشتر است. قرآن کریم در آیه‌ای با تأکید می‌فرماید که؛ اگر بندگان توبه کنند، به سوی خدا برگردند و بر گناهان قبلی اصرار نورزند، خداوند متعال آنها را می‌بخشد هرچند گناهشان بسیار بزرگ باشد، «وَالَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یصرُوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ» و در آیه بعد، به بندگانی که توبه می‌کنند، وعده ورود به بهشت و برخورداری از نعمت‌های بهشتی می‌دهد که نشانه شدت مهربانی او نسبت به بندگان است. 

می‌فرماید: «أولئک جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجرى من تَحْتِهَا الأنهار خالدین فی‌ها وَنِعْمَ أَجْرُ العاملین»، بنابراین اگر انسان بتواند به حالت توبه دست یابد و از خداوند بخشاینده مهربان بخواهد که او را ببخشد و از گناهان او درگذرد، حتماً غفران الهی شامل حال او خواهد شد، هر چند گناهان او به بزرگی حق‌الناس باشد.