به گزارش ایکنا، ماجرای فدک و آنچه به این بهانه بر سر دختر رسول خدا(ص) آوردند از موضوعات مهم تاریخ شیعه است که برخی سعی کرده‌اند این مسئله را تا حد نزاع بر سر یک تکه زمین تنزل دهند در حالی که اصل این ماجرا چیز دیگری است و اعتراض حضرت زهرا(س) درباره یک باغ یا زمین نبوده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد امین پورامینی؛ استاد حوزه علمیه و کارشناس تاریخ اهل بیت(ع)، در سلسله درس‌گفتارهایی که به همت موسسه پرسمان برگزار شده به موضوع «تاریخ فدک از آغاز تا پایان قرن سوم» پرداخته است که متن جلسه اول این درس‌گفتار را در ادامه می‌خوانیم؛

 

فدک چه بود و چگونه در اختیار پیامبر(ص) قرار گرفت و چگونه به حضرت فاطمه(س) رسید؟ آیا مسلمین در فدک حقی داشتند و آیا بعد از رسول خدا فدک می‌توانست عنوان ارث به خود بگیرد و به وارثان برسد؟ اصولا آیا مالکیت حضرت فاطمه زهرا(س) نسبت به فدک از راه ارث بود یا عنوان، عنوان دیگری است؟ آیا فدک از دوره پیامبر(ص) در اختیار حضرت زهرا(س) قرار گرفت و آیا ایشان ذوالید بودند و اگر ذوالید بودند به چه بهانه‌ای حاکمان و غاصبان این فدک را از دست حضرت گرفتند؟ 

 

چرا حضرت علی(ع) در دوره خلافتشان اقدامی نکردند و فدک را برنگرداندند و بعد از دوره امیرمؤمنان(ع) مسئله فدک چه شد و اصولا بعد از شهادت جان‌گداز حضرت زهرا(س) قضیه فدک چگونه رقم خورد و آیا بحث منحصر به سرزمین فدک و یک قطعه خاص جغرافیایی است یا اینکه فدک آئینه تمام‌نمای مطلبی دیگر است؟

 

این مباحثی است که در چند درس‌گفتار خدمت شما هستیم. جایگاه و اهمیت فدک و چرایی غصب فدک و ...؛ کسی فکر نکند فدک یک اختلاف حقوقی بوده و تمام شده است و چرا امروز باید این بحث مطرح شود؟ فدک یک نماد و تابلو و کاشف از یک معنای بسیار عمیق است که اگر آن را در نظر بگیریم خواهیم فهمید هنوز که هنوز است جای کنکاش و تحقیق و پژوهش دارد و فدک، فریاد و پیام دارد و مهم این است که این پیام فدک درک شده و ما به پیام اصلی آن برسیم.

 

بعد از این مقدمه ببینیم فدک چیست و در کجا واقع شده است؟ فدک زمین بسیار بزرگی است که بیش از 100 کیلومتر با مدینه فاصله دارد و قضیه هم برمی‌گردد به جریان غزوه خیبر و درگیری پیامبر(ص) با یهودیان. اینجا مسئله فقهی مطرح است و آن اینکه اگر جنگی بین مسلمین و کفار رخ دهد و غلبه با مسلمین باشد و غنائمی باقی بماند آیا مسلمین از آن حظ و بهره دارند؟ طبیعتا از نظر فقهی این غنائم بین مسلمین و سربازان جنگ تقسیم می‌شود. 

ولی اگر کفار بگویند ما وارد جنگ با شما نمی‌شویم و مصالحه می‌کنیم؛ طبعا وقتی مصالحه معنا دارد که آن‌ها در ازای آن چیزی ببخشند و جان خود و مقداری از اموالشان را حفظ کنند چون نتیجه برای آنان باخت است و اگر تسلیم نشوند همه اموال و جانشان در خطر است؛ در این صورت غنائمی را که کفار از آن چشم‌پوشی کرده‌اند «فیء» می‌نامند که برگشت آن به پیامبر(ص) است و فیء غنیمت جنگی نیست که مسلمین بگویند سهم ما چیست؟ این اموال جزء انفال است و در ملک شخص رسول اکرم(ص) است درست مانند خانه‌ای که یک‌نفر با مال خودش می‌خرد و مسلمین هیچ بهره و سهمی از آن ندارند زیرا مسلمین برای به دست آوردن آن زحمتی نکشیده‌اند.

 

بعد از جنگ خیبر، منطقه فدک براساس پیمان صلح به پیامبر(ص) واگذار شد؛ ممکن است پرسیده شود مطلبی که شما نقل می‌کنید که مسلمین حظ و بهره‌ای از این مال ندارند مورد اتفاق همه مسلمین است یا فقط فقهای شیعه گفته‌اند؟ و جواب این است که همه فقهای مسلمین قبول دارند در جایی که دشمن در مقام ضعف مصالحه می‌کند چیزی را که چشم‌پوشی کرده است در اختیار رسول خداست. نزد شیعه این مسئله واضح است ولی در بین اهل سنت هم ابوبکر کاشانی، سرخسی که معاصر شیخ طوسی است در کتاب مبسوط، صفحه 29 جلد 12 تصریح کرده است همچنین ابن ابی‌الحدید معتزلی در شرح نهج‌البلاغه جلد 16 صفحه 212 بر این مسئله که فدک ملک شخصی پیامبر(ص) بوده است تاکید دارد. 

سیوطی شافعی متوفای 911 هم در تفسیر الدرالمنثور در جلد هشتم صفحه 99 تصریح کرده است که فدک مربوط به شخص پیامبر(ص) است و تعلیل آورده است چون برای تصاحب آن جنگی واقع نشده لذا فقط برای خود پیامبر(ص) است؛ بلاذری هم در فتوح البلدان، جلد اول صفحه 34 به این موضوع اشاره کرده است. 

 

ممکن است باز برخی بپرسند که ما نظرات فقهای شیعه و سنی را فهمیدیم ولی چه برهانی دارید که این مال باید برای پیامبر(ص) باشد؛ جواب این است که قرآن کریم در آیه ششم سوره حشر فرموده است: وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَلَا رِكَابٍ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَىٰ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ یعنی هر چه را که خداوند از دارایی یهود به پیامبر داد چیزی نبود که شما برای آن اسب و  شتری را تاخته و حرکت داده باشید و خداوند بر هر چیزی قادر است. این هیبت و قدرت را خدا به رسول الله(ص) داده و اثر این عظمت این‌گونه شد که هیبت پیامبر(ص) در دل یهودیان قرار گرفت و دست از جنگ شستند و مصالحه کردند.

 

بنابراین به تصریح این آیه شریفه، این ملک طلق پیامبر(ص) است و ربطی به جایگاه حکومتی پیامبر(ص) ندارد که برخی بگویند بعد از پیامبر(ص) در اختیار حکومت است. پیامبر می‌تواند همه آن را بفروشد و ببخشد یا بخشی از آن را بفروشد یا ببخشد.

 

اضافه بر فقها، مفسران شیعه و سنی هم این مطلب را به وضوح بیان کرده‌اند؛ شیخ طوسی و طبرسی در تفاسیرشان یعنی تبیان و مجمع‌البیان این مطلب را ذکر کرده و از معاصران هم مرحوم علامه طباطبایی این معنا را آورده است. 

 

طبری متوفای 311 قمری در جامع‌البیان، ثعلبی و سمعانی و ذهبی در تفاسیرشان، ابن عربی در احکام القرآن، ابن جوزی و سیوطی و آلوسی در تفسیرشان به وضوح بر این مسئله تصریح کرده‌اند. 

بنابراین این مسئله‌ای است که فقها و مفسرین و اندیشمندان اهل سنت و شیعه بر آن تصریح دارند و به حکم آیه شریفه فدک ملک پیامبر(ص) بود و ایشان حق داشتند آن را به هر کسی که دوست دارند ببخشند و ایشان به دخترشان فاطمه(س) بخشیدند.

 

نتیجه آن که فدک سرزمینی با وسعت بسیار زیاد است که در منطقه خیبر واقع شده است و یهودیان در مصالحه با پیامبر(ص) آن را واگذار کردند و چون جنگی رخ نداد مالکیت آن با پیامبر(ص) شد؛ این منطقه الان هم وجود دارد و برخی مسئولان کشور به این منطقه رفته و بازدید کرده‌اند.