از زمانی که مسعود پزشکیان گام در کارزار رقابت انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم نهاد تا امروز که حدود ۱۰۰ روز از استقرار دولتش می‌گذرد، بی‌تردید پربسامدترین عبارت در ادبیات او واژه «وفاق ملی» بوده است. تا آنجا که امروز این مفهوم را به‌مثابه «گفتمان» و «دالّ مرکزی» دولت چهاردهم به حساب می‌آورند.
شاید نخستین بار دوم مرداد و در دیدار با اعضای ستادهای مردمی‌اش در تالار وزارت کشور بود که پزشکیان به صراحت این تعبیر را به کار برد و «انتخاب کابینه «وفاق ملی»» را «نخستین گام» از فرآیند تحقق شعاری عنوان کرد که بارها گفته بود «مملکت با یک دسته و جناح اداره نمی‌شود» و تأکید کرد: «خودمان هم باید به آن پایبند باشیم در نتیجه باید کابینه‌ای شکل دهیم تا افراد صادق، باتجربه و با دانش انتخاب شوند و به سمت اجرای سیاست های کلی مقام معظم رهبری حرکت کنیم.»
برای ایران با ایرانیان همراه با دولت وفاق ملی
پس از آن نیز رئیس دولت چهاردهم درنخستین جلسه هیأت دولت بعد از مراسم تنفیذ ریاست جمهوری - عصر یکشنبه هفتم مرداد ۱۴۰۳- دوباره این عبارت را تکرار و تأکید کرد: «باید کابینه‌ای تشکیل دهیم که فارغ از دسته‌بندی‌های جناحی جلوه «وفاق ملی» باشد و ما را به هدف برساند که اگر اینگونه عمل کنیم توانسته‌ایم بر اساس خواست و انتظارات رهبری معظم انقلاب حرکت کنیم». و در سخنرانی مراسم تحلیف بود که از عنوان «دولت وفاق ملی» رونمایی کرد و اظهار داشت: «فرصت برآمده از انتخابات میدان جدید همکاری و همراهی ملی در درون حکومت، میان حکومت و جامعه و در درون جامعه است. دولتی که با رای اعتماد نمایندگان مجلس شورای اسلامی عهده‌دار مسئولیت اجرایی خواهد بود «دولت وفاق ملی» است و موظف به تأمین حقوق شهروندی همه ایرانیان است و ملتزم به ترجیح منافع ملی بر هر امر دیگر است.»
پیش از انتخابات نیز گرچه شاید این عنوان دقیقا با همین واژه در ادبیات رئیس‌جمهور به کار نرفت، اما به اشکال مختلف و با تعابیر گوناگون از آن سخن به میان آمد؛ به عنوان مثال پزشکیان در نشست فرهنگیان حامی که در ۲۵ خرداد برگزار شد اظهار داشت: «ما باید گفت و گو با یکدیگر را یاد بگیریم، با دعوا کردن مملکت مشکل پیدا می کند، حق نداریم با کسی دعوا کنیم و حق کسی را ضایع کنیم و آنچه می توانیم با یکدیگر انجام دهیم این است که دست به دست هم دهیم و مشکل را حل کنیم.» یا در برنامه «با مردم» که همان روز از رسانه ملی پخش شد تصریح کرد: «ما باید همه را باید ببینیم و ایران برای همه است و برای یک گروه و یک دسته و جناح نیست. باید این را بپذیریم که همه در این مملکت حق آب و گل دارند.» پزشکیان همچنین در برنامه «صف اول» ۲۶ خرداد تأکید کرد: «شعار دولت من «برای ایران با ایرانیان براساس حق و عدالت» است. ایران را یک گروه، یک دسته و یک جناح نمی‌توانند نجات بدهند همه باید مشارکت کنند و ایران را باید با همه قومیت‌ها، بسازیم.»
آنچه روشن است اینکه مفهوم «وفاق» از دغدغه‌های مهم مسعود پزشکیان بوده و همانگونه که خودش بارها گفته یکی از دلایل اساسی او برای ورود به عرصه انتخابات، تحقق این مقوله و ایجاد همبستگی ملی و انسجام اجتماعی بوده است. چنان‌که روح حاکم بر بیانیه‌ای که در ابتدای رقابت‌های انتخاباتی صادر کرد نیز ابراز تأسف از گسست‌هایی بود که در هویت یکپارچه فرهنگی، تمدنی و سیاسی این سرزمین رقم خورده و در نتیجه آن «رهنمودهای حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در «وحدت کلمه» و تلاش برای «انسجام ملی» و تقویت برادری بعضاً در نزاع‌های بی‌حاصل و دشمن‌پسند مذهبی و اعتقادی کم‌رنگ» شده است، از این‌رو او اهتمام خود را در ترمیم این گسست‌ها تعریف کرد تا گامی در راستای تقویت انسجام بین اقوام و گروه‌های مختلف جامعه، همچنین بین مردم و حاکمیت بردارد «تأمل در فرصت‌هایی که این وضعیت ناخوشایند از این دیار می‌ستاند و نیز از درخشش و زیبایی و رنگین‌کمان زیبایش می‌کاهد همواره از دغدغه‌هایم بوده است».
ناگفته نماند که مفهوم «وفاق» از همان ابتدای طرح توسط رئیس جمهور، تفسیربرانگیز نیز شد و هر گروه و جناح و دسته‌ای از ظنّ خود یار آن شد و تلاش کرد تا معنای مد نظر خود را بر آن بار کند؛ از سویی جناحی که هم‌سویی بیشتری با پزشکیان داشت به بهانه این قرابت سهم بیشتری از کابینه طلب می‌کرد تا آنجا که صدای او را هم درآورد و پزشکیان در یکی از نخستین برنامه‌هایی که پس از انتخابات داشت در جمع اعضای ستادهای مردمی‌اش در تالار وزارت کشور لب به گلایه گشود که: «انتخاب مسئولین برای من معضل شده است، به هر کس می‌گویم آدم معرفی کنید، همه افراد خودشان را معرفی می‌کنند»! این طیف رفته‌رفته معنایی از «وفاق» ارائه داد که بر اساس آن همه جناح‌ها و ارکان کشور باید تنها «موافق» راه و رویکردی باشند که پزشکیان در پیش می‌گیرد و به این ترتیب در واقع نسخه‌ای از انحصار و خالص‌سازی را در لفافه «وفاق» به ملت و حتی رئیس جمهور پیشنهاد می‌کردند!
پزشکیان ایده «وفاق» را نه فقط در چینش کارگزاران دولت، که در نحوه اداره امور کشور نیز ایده قابل اتکایی می‌داند و چه بسا بر این عقیده است که در این شرایط تنها راهبردی که می‌تواند بهبود اوضاع کشور و پیشرفت امور را در پی داشته باشد همان راهبرد «وفاق» است.از سویی جناح رقیب نیز که در کسب رأی مردم شکست خورده بود، تفسیر به رای و سوء تعبیر دیگری از این مفهوم را رقم زد و وفاق را چونان دستاویزی به خدمت گرفت تا مهره‌های بیشتری از طیف خود را به کابینه و بدنه دولت بفرستند. گو اینکه این افراد از یاد برده بودند که در دوره استقرار خود به هر حال نتوانسته‌اند اقبال مردم را به دست آورند و بنابر این نباید توقع داشته باشند به اندازه جریان پیروز همچنان در دولت حضور داشته باشند.
اما پزشکیان با اعتقاد راسخ خود به وفاق ملی و استفاده از افراد توانمند و شایسته در مدیریت اجرایی کشور همه مساعی خود را به کار گرفت تا فارغ از فشارهای دو طیف مذکور معنایی از «وفاق» را که خود مدنظر داشت را پیاده سازد و انتخاب همکارانش در دولت را با همین رویکرد دنبال کند و با چینش افراد متخصص و کارشناس از جناح‌های سیاسی متفاوت این شعار را در یک سطح عملیاتی کند؛ به کار گیری برخی وزرای دولت شهید رئیسی در دولت چهاردهم از جمله «عباس علی‌آبادی» وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت، به عنوان وزیر نیرو و ابقاء «امین‌حسین رحیمی» در وزارت دادگستری و حجت‌الاسلام والمسلمین «سیداسماعیل خطیب» در وزارت اطلاعات کابینه دولت چهاردهم و برخی دیگر از مدیران ارشد دولت قبل، در این راستا ارزیابی می‌شود.
پزشکیان به شعاری که درخصوص «وفاق ملی» داد عمل کرد
این رویکرد پزشکیان در انتخاب وزرا بر اساس تخصص و فارغ از گرایشات سیاسی با استقبال سیاسیون و تحلیل‌گران نیز مواجه شده است.
محمدرضا باهنر نماینده هفت دوره مجلس شورای اسلامی پس از معرفی کابینه و پیش از جلسات رأی اعتماد در گفت‌وگو با ایرنا در این خصوص اظهار داشت: «آقای پزشکیان، چندین شاخص مقابلشان بود که باید با رعایت این شاخص‌ها افراد را انتخاب می‌کردند؛ من اگر بخواهم جمله آخر را اول بگویم، فکر می‌کنم که بالاخره با محدودیت زمانی که ایشان داشتند، و توقعاتی که در جامعه بود و مبانی که خودشان اعلام کرده بودند، و در راس همه آنها هم توصیه‌های مقام معظم رهبری در اینکه دولت حساسیت‌های مجلس، و مردم و ... را در نظر بگیرد و نکته مهم دیگری که ایشان یکی دو بار دیگر تاکید کردند که آدم‌هایی که با اصول انقلاب و نظام زاویه دارند در مسئولیت‌های اجرایی استفاده نشود، از طرفی در جامعه و در ساحت سیاست و در جریانات سیاسی نمی‌خواهم بگویم رادیکال، بالاخره هر جناحی یک طیف تندرو و طیف معتدل دارد و بحثی هم که جناب آقای پزشکیان داشتند این بود که می‌خواهند در کابینه یک اجماع به وجود بیاوررد که کابینه به اصطلاح یک طرفه و یک جناحی نباشد. بنابراین در مجموع باید بگویم آقای پزشکیان را در چینش افرادی که به مجلس معرفی کردند موفق می‌بینم و فکر می‌کنم که حداکثر تلاش خودشان را کردند که آدم‌های مناسب را معرفی کنند.» (متن گفتگو را اینجا بخوانید)
ناصر ایمانی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا، روند انتخاب کابینه از سوی رئیس‌جمهور، و بررسی صلاحیت‌ها در مجلس را در مجموع فرآیند خوبی ارزیابی کرد و گفت: کابینه‌ای که آقای رئیس جمهور معرفی کردند به میزان زیادی با شعار «وفاق ملی» ایشان انطباق دارد. البته طبیعتا نباید انتظار مطلق داشت، ولی باید اذعان کرد آقای پزشکیان به شعاری که درخصوص «وفاق ملی» داد عمل کرد.
این تحلیل‌گر سیاسی تصریح کرد: این کابینه، کابینه‌ای است که عمدتا رویکرد تخصصی و کاری دارد و عمل‌گرا است، خیلی رنگ و بوی جناحی و سیاسی ندارد و این همان چیزی است که رئیس جمهور به مردم وعده داده بود؛ اینکه کابینه سیاسی و جناحی نباشد و مبتنی بر «وفاق ملی» باشد، تخصصی و کاری باشد که دولت و کشور را کارآمد کند. (متن گفتگو را اینجا بخوانید)
حمیدرضا جلائی‌پور از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب نیز درخصوص عملیاتی شدن ایده «وفاق» در دولت پزشکیان در مصاحبه‌ای اختصاصی به ایرنا گفت: معنای کابینه وفاق ملی سه وجه دارد. وجه اول این که اعضای کابینه از یک تشکل سیاسی نیست، بلکه کابینه‌ای متشکل از متخصصین تشکل‌های مختلف است که به حرکت در جهت توسعه کشور التزام دارند. وجه دوم دولت وفاقی این است که دولت برای خدمت‌رسانی به بخشی از جمعیت یا خدمت به خودی‌ها نیست بلکه دولتی است در خدمت همه ایرانیان. وجه سوم اینکه دولت پزشکیان دنبال دعوا نیست دنبال توسعه کشور است. اثرگذاری این دولت وفاقی وقتی برای مردم ملموس می‌شود که مشکلات مردم کمی کاهش پیدا کند. (متن این گفتگو را اینجا بخوانید)
گزینش دولتمردانی از میان اقوام و مذاهب، تحقق ساحت دیگری از ایده «وفاق»
مسعود پزشکیان در ساحتی دیگر نیز با انتصاب افرادی از قومیت‌ها و مذاهب در حوزه محلی و استانی ایده «وفاق» را دنبال کرد تا مثال نقضی باشد بر این نقد که رویکرد «وفاق» دولت را به تقسیم کیک قدرت بین افراد و جریان‌هایی که سال‌ها به تناوب در حاکمیت بوده‌اند، تقلیل می‌داد.
انتخاب دو استاندار سنی در استانهای سنی‌نشین کردستان و سیستان و بلوچستان برای اولین بار بعد از انقلاب، علاوه بر اینکه عملیاتی شدن سطح دیگری از تحقق مفهوم «وفاق» بود، به این قشر از جامعه نیز حس «دیده شدن» داد.
۲۸ شهریور فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در جمع خبرنگاران از انتخاب «آرش زره‌تن لهونی» از جوانان اهل تسنن به عنوان استاندار کردستان خبر داد.
چند روز بعد از این انتخاب بود که ماموستا عبدالسلام کریمی مشاور رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی با اشاره به حضور پررنگ زنان، اقوام و مذاهب در دولت چهاردهم، تصریح کرد: رویکرد خوبی نسبت به زنان و اقوام در این دولت شکل گرفته است و شاهد تحقق وفاق ملی هستیم. (این گفتگو را اینجا بخوانید)
۹ آبان نیز سخنگوی دولت در حاشیه جلسه هیأت دولت در جمع خبرنگاران از انتخاب یک بلوچ اهل سنت به عنوان استاندار سیستان و بلوچستان خبر داد. وی گفت: «منصور بیجار» یک بلوچ اهل سنت با رای هیات دولت به عنوان استاندار سیستان و بلوچستان انتخاب شد.
انتخاب منصور بیجار به عنوان استاندار سیستان و بلوچستان با استقبال مردم و شخصیت‌های این استان توأم شد، چنان‌که مولوی عبدالحمید امام جمعه مسجد مکی زاهدان نیز در تأیید این اقدام در مراسم معارفه استداندار جدید این استان با اشاره به اینکه بکارگیری اقوام و مذاهب مختلف فاصله‌ها را کم می‌کند، گفت:«رئیس جمهور وعده‌ای به نفع کشور و ملت ایران داد و ما نیز برای وفای به عهد جهت برآورده ساختن این وعده‌ها قدم برمی‌داریم.» (متن این خبر را اینجا بخوانید)
رئیس‌جمهور همچنین عبدالکریم حسین‌زاده نماینده اهل سنت مردم اشنویه و نقده را به سمت «معاون رئیس جمهور در امور توسعه روستایی و مناطق محروم کشور» منصوب کرد.
علاوه بر انتخاب افرادی از مذاهب دیگر در بدنه دولت، پزشکیان به اقوام مختلف ایرانی هم توجه داشت و سهمی از مدیریت‌ها نیز برای اقوام در نظر گرفت، تا آنجا که فردی با قومیت عرب را به استانداری خوزستان برگزید. «سیدمحمدرضا موالی‌زاده» استاندار جدید خوزستان از قومیت عرب می‌باشد.
نگاهی به فرآیند انتصاب‌ها در دولت چهاردهم به خوبی مؤید آن است که پزشکیان با هدف کاستن از تنشهای سیاسی- اجتماعی با انتصاب‌های فراجناحی و استفاده از افرادی از قومیت‌ها و مذاهب در سطوح مختلف و بدنه دولت، به وعده‌ای که در این‌خصوص در ایام تبلیغات انتخابات داده بود عمل کرده است و به اذعان سیاسیون و تحلیل‌گران منصف می‌توان نمره قابل قبولی در این خصوص به وی داد.
در این راستا اکبر رنجبرزاده نماینده مردم اسدآباد در مجلس به خبرنگار ایرنا گفت: امروز تحقق شعار ملی در انتصابات در استان ها مشهود است و شاهدیم که از جریانات مختلف سیاسی کشور در سمت های مدیریتی استفاده شده است. وی با تاکید بر این که تحقق شعار وفاق ملی آقای رئیس جمهور در انتصابات استانهای مختلف کشور و وزرا و معاونان رئیس جمهور مشهود است، تصریح کرد: رفع اختلافات در بین جناح های سیاسی کشور و تحقق شعار وفاق ملی زمینه را برای خدمت هرچه بیشتر و بهتر به مردم و عمران و آبادانی کشور فراهم می کند و موانع را در این مسیر از سر راه بر می دارد. (این گفتگو را اینجا بخوانید)
«وفاق»، برای اینکه بیگانگان نگاه نامناسبی به کشور ما نداشته باشند
پزشکیان اما ایده «وفاق» را نه فقط در چینش کارگزاران دولت، که در نحوه اداره امور کشور نیز ایده قابل اتکایی می‌داند و چه بسا بر این عقیده است که در این شرایط تنها راهبردی که می‌تواند بهبود اوضاع کشور و پیشرفت امور را در پی داشته باشد همان راهبرد «وفاق» است. به همین منظور در دیداری که با جمعی از اساتید و صاحب‌نظران جامعه شناسی داشت نیز از صاحب‌نظران حاضر و همه کارشناسان کشور خواست، «اینکه چگونه عمل کنیم را به دولت پیشنهاد دهید و کمک کنید مشکلات را حل کنیم» و افزود: «من همچنان معتقدم بدون رسیدن به وفاق نمی‌شود در روند جامعه تغییر ایجاد کرد. ما اصلا تغییر را برای وحدت و مشارکت همه و برقراری عدالت و حق و انصاف می‌خواهیم؛ ما وقتی حق مردم را به آنها بدهیم با ما وفاق خواهند کرد.»
رئیس جمهور همچنین در دیداری که روز پنجشنبه ۱۰ آبان با آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در قم داشت، طی سخنانی بیان کرد: «کشور با مشکلات زیادی مواجه است، اما باور دارم که با انسجام داخلی و وفاق می‌توان مشکلات را حل کرد والا اگر به اختلافات خود ادامه دهیم، مشکلات حل نخواهند شد.»
وی همچنین عملیاتی کردن این ایده را راهی برای صیانت از تمامیت ارضی کشور می‌داند و همانگونه که در جلسه۹ آبان هیات دولت تأکید کرد: «با در کنار هم بودن می‌توانیم به قدرت و وفاق ملی برسیم تا جایی که نگذاریم بیگانگان نگاه نامناسبی به کشور ما داشته باشند.»
آنچه مسلم است اینکه اعتقاد پزشکیان به ایده «وفاق» تنها یک شعار تبلیغاتی با هدف جمع کردن رأی در ایام انتخابات نبوده و نیست و هر فرد منصفی با دنبال کردن مواضع او بی‌تردید تأیید می‌کنند که رئیس‌جمهور به این ایده از عمق جان باور دارد.
از سویی نگاه منصفانه به اوضاع و احوال کشور و استقبال چهره‌ها و شخصیت‌ها از این ایده نیز مؤید آن است که این راهبرد می‌تواند در شرایط فعلی ایده راهگشایی باشد و همراهی و تأیید همه یا لااقل قریب به اتفاق افراد و جریان‌های سیاسی را با خود داشته باشد. از این‌رو امید است رئیس‌جمهور با تکیه بر تعامل ایجاد شده در ماه‌های اخیر آن‌چنان که خود همواره بر آن تأکید کرده است به گره‌گشایی از کار فروبسته مردم اهتمام ورزد.