صاحب‌خبر - دکتر علیرضا پورجعفری*: اندیشمندان ارتباطات و برخی جامعه‌شناسان، دوران فعلی رسانه‌ها را عصر پساحقیقت می‌دانند؛ عصری که در آن مولفه‌های زیادی در مواجهه و برخورد مخاطبان و کاربران رسانه‌ها با مساله حقیقت تاثیر دارد. در پساحقیقت (Post-Truth Era)، فرآیند تولید و انتشار اخبار با تحولاتی بنیادین مواجه شده که این مساله عمدتا ناشی از رشد شبکه‌های اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی به رسانه‌های سنتی است. * واقعیت، مسأله اصلی و اساسی در پساحقیقت در این دوران رسانه‌های اجتماعی گوی سبقت را در حوزه‌هایی مثل اطلاع‌رسانی و سرگرمی از رسانه‌های سنتی ربوده‌اند و حالا اینها هستند که در افکار عمومی کاربران رسانه‌ها تعیین‌کننده‌اند. به نظر می‌رسد مهم‌ترین مساله در پساحقیقت، واقعیت است. در این دوره، مرز میان حقیقت و اطلاعات تحریف‌شده یا احساسی کمرنگ شده و به‌ جای تمرکز بر واقعیت‌ها، غالباً بر تأثیرات عاطفی و باورهای فردی تکیه می‌شود. به دیگر سخن در پساحقیقت از اندیشیدن خبری نیست و بار عاطفی موضوعات تعیین‌کننده است. * نقش شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های دیجیتال در پساحقیقت الگوی استفاده از رسانه‌ها تغییر کرده و شبکه‌های اجتماعی نظیر فیسبوک، ایکس و اینستاگرام، به کانال‌های اصلی توزیع اخبار تبدیل شده‌اند. شیوه تعامل این شبکه‌های اجتماعی الگوریتم‌محور است و بر همین مبنا، با الگوریتم‌هایی که به تعامل و جذابیت محتوا توجه می‌کنند، به صورت عمده محتواهایی را که جنبه‌های احساسی بیشتری دارد یا مورد علاقه کاربران در شبکه‌های اجتماعی است، به آنها پیشنهاد می‌دهند. در همین فرآیند است که براحتی می‌توان اخبار جعلی و شایعات نادرست را منتشر کرد و از آنجا که اساساً رسانه‌های اجتماعی میزان حوصله و دقت کاربران را کاهش داده و کاربران هم به دنبال راستی‌آزمایی نیستند، نتیجه در نهایت منجر به افزایش انتشار اخبار جنجالی و شایعات نادرستی می‌شود که اغلب اعتبار کمتری دارند (2019,Vorhaus). * کاهش اعتماد به رسانه‌های سنتی در عصر پساحقیقت، افول اعتماد عمومی به رسانه‌های سنتی مانند روزنامه‌ها و شبکه‌های خبری، به افزایش تأثیرگذاری اطلاعات تأییدنشده و نامعتبر کمک کرده است. این بی‌اعتمادی تا حدی ناشی از قطبی‌ شدن رسانه‌ها و وابستگی آنها به جریان‌های سیاسی یا اقتصادی است. در نتیجه، مخاطبان به‌ جای تکیه بر منابع رسمی، به منابع غیررسمی و حتی شایعات رو می‌آورند که بیشتر با عقاید و علایق شخصی‌شان همخوانی دارد (2018,McIntyre). از جمله نکات مهم در اینجا تفسیر اطلاعات و حتی واقعیات موجود در بیرون، بر اساس علایق و باورهای شخصی افراد است که اجازه پذیرش حقیقت را نمی‌دهد. در واقع کاربران رسانه‌های اجتماعی و مخاطبان رسانه‌های سنتی در پساحقیقت اطلاعات را بر اساس علایق خود می‌پذیرند. * گسترش اطلاعات نادرست و تئوری‌های توطئه انتشار سریع اخبار جعلی و تئوری‌های توطئه، یکی از پیامدهای مستقیم عصر پساحقیقت است. در این فضا، اطلاعات به سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش و حتی پس از افشای نادرست بودن آنها، همچنان توسط بخش قابل‌ توجهی از مخاطبان باور می‌شود. این فرآیند را می‌توان به «اثر اطلاعات غلط» نسبت داد که به معنای تأثیرگذاری و پذیرش اطلاعات حتی پس از اصلاح آنهاست (Lewandowsky et. al, 2017). در همین زمینه باید اشاره داشت در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶، بسیاری از اخبار جعلی و شایعات به طور گسترده از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. برخی از این اخبار ادعاهای غیرواقعی را علیه نامزدها مطرح کردند؛ به عنوان مثال خبری مبنی بر اینکه هیلاری کلینتون درگیر شبکه‌ای از قاچاق انسان است (پیتزاگیت) در فضای مجازی منتشر شد. این خبر که ابتدا بدون هیچ مدرک یا منبع موثقی منتشر شده بود، به سرعت در شبکه‌های اجتماعی گسترش یافت و توسط عده‌ای باور شد. در این مورد، عوامل مختلفی از جمله بار احساسی شدید و استفاده از زبان تحریک‌آمیز سبب شد کاربران با انگیزه‌های مختلف این خبر را به اشتراک بگذارند و این خبر جعلی حتی به یک حادثه خطرناک واقعی تبدیل شد، چرا که یک فرد مسلح به‌ دلیل باور به این شایعه به رستورانی در واشنگتن‌دی‌سی حمله کرد. این مثال نشان می‌دهد چگونه اخبار جعلی می‌تواند با تکیه بر احساسات و باورهای افراد به سرعت گسترش یافته و تأثیرات واقعی داشته باشد. * تأثیر احساسات و عوامل روان‌شناختی در عصر پساحقیقت، اطلاعاتی که دارای بار عاطفی قوی‌تری هستند، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و بیشتر نیز به اشتراک گذاشته می‌شوند. افراد به ‌طور طبیعی به اخباری جذب می‌شوند که احساسات آنها را برمی‌انگیزد و این اخبار حتی اگر اشتباه یا نادرست باشد، سریع‌تر از اخبار بی‌طرفانه گسترش می‌یابد. این فرآیند به تضعیف تمایل عمومی به بررسی منابع و محتوای اخبار منجر می‌شود (Vosoughi, Roy, & Aral, 2018). * بحران حقیقت و دموکراسی در نهایت، عصر پساحقیقت با ایجاد بحران در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی همراه است. بحران حقیقت می‌تواند منجر به کاهش توانایی جامعه در تصمیم‌گیری آگاهانه شود و این موضوع اساس دموکراسی را به چالش می‌کشد. اگر اخبار نادرست و تعصب‌آلود جایگزین اطلاعات معتبر شود، فرآیندهای دموکراتیک دچار انحراف می‌شود و به جای تصمیم‌گیری مبتنی بر حقایق، تصمیمات بر اساس تبلیغات و احساسات گرفته می‌شود (Rosen,2019). * جمع‌بندی در عصر پساحقیقت، جریان تولید و انتشار اخبار با تهدیدات و چالش‌های جدی مواجه است که اغلب به تضعیف اعتماد عمومی و افزایش انتشار اطلاعات نادرست منجر می‌شود. برای مقابله با این چالش‌ها، افزایش سواد رسانه‌ای و ترویج معیارهای اخلاقی در زمینه روزنامه‌نگاری و تولید محتوا بیش از پیش اهمیت دارد. پژوهشگر رسانه * ------------------------------- منابع Vorhaus, M. (2019). The Social Media Algorithm and Its Impact on News Distribution. Journalism Quarterly, 96(3), 567-583. McIntyre, L. (2018). Post-Truth. MIT Press. Lewandowsky, S., Ecker, U. K., & Cook, J. (2017). Beyond Misinformation: Understanding and Coping with the “Post-Truth” Era. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 6(4), 353-369. Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151. Rosen, J. (2019). Democracy and Journalism in the Post-Truth Era.∎​