گروه جامعه: اعتراض پرستاران به بیش از 50 بیمارستان در شهرهای مختلف ایران کشیده شده است. اعتراضات از استان البرز و شهر کرج آغاز شد و به بیمارستانهای شهرهای دیگر چون شیراز و مشهد و... رسید. محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار می‌گوید: «این شکل از اعتراضات که پرستاران دست از کار کشیدند، در 100 سال تاریخ پرستاری مدرن ایران بی‌سابقه است.» در یکی از این تجمعات، پرستاری پلاکاردی به دست دارد که رویش نوشته شده: «عدالت در پرداخت، مطالبه پرستاری» این پیام روشنی است، از آنچه جامعه پرستاری ایران می‌خواهد. با این حال چند نفر از معترضان بازداشت شدند تا تجمعات متوقف شوند.
سال گذشته روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی به موضوع مهاجرت پرستاران پرداخته و یکی از مهم‌ترین دلایل آن را برآورده نشدن مطالبات پرستاران عنوان کرده بود، اما به نظر این صداها به جایی نرسید که هنوز هم فریدون مرادی، عضو شورای عالی نظام پرستاری می‌گوید: «مشکلات معیشتی پرستاران غیر قابل تحمل شده است و هر ماه ۱۵۰ تا ۲۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند.» هم‌زمان علی جعفریان، مسوول کمیته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شورای راهبردی دولت مسعود پزشکیان، از موج مهاجرت پرستاران به آلمان خبر داد و میزان مهاجرت یا ترک کار آنان را «وحشتناک» توصیف کرد.
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت هم عنوان می‌کند: «واقعیت این است که در حوزه پرستاری با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم که در مرز نقطه جوش و بحران است. اگر مجموعه دولت و سایر قوا یعنی قوه مقننه و قوه‌قضائیه دست به دست هم ندهند، می‌تواند یک مشکل عمومی و اجتماعی ایجاد کند. برخی از چالش‌های این حوزه نیاز به مداخله سران قوا دارد که بتوانند تصمیم سریع و عاجل بگیرند و امیدوارم این موضوع به سرعت اتفاق بیفتد تا مردم آسیب نبینند.»
معاون دادستان کل کشور هم خواستار ارائه مکتوب اولویت‌های مشکلات پرستاران و حضور نماینده سازمان نظام پرستاری در کارگروه سلامت دادستانی کل کشور شد. حامد عنایتی، یک کارشناس پرستاری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «همه مطالبات پرستاران مشخص و روی میز است، سالیان دراز است در جلسات و نشست‌ها مطرح شده و اکنون فقط یک دستور قاطعانه و مشخص برای اجرایی‌شدن می‌خواهد.» بر اساس آخرین اخبار، سازمان بازرسی نیز به این موضوع ورود پیدا کرده است. پس از اینکه محمدرضا ظفرقندی برای وزارت بهداشت از مجلس رای اعتماد گرفت، حل مساله پرستاران نخستین ماموریت او شد و اعلام کرد: «بودجه بدهی به پرستاران در هیات دولت محاسبه و تصویب شد و به تدریج پرداخت خواهد شد.» حال باید دید که در روزهای پیش‌رو خواسته پرستاران برآورده می‌شود؟
فراموش‌شدگان
این روزها بسیاری از بیمارستان‌ها با بحران کمبود پرستار روبه‌رو هستند. شریفی مقدم می‌گوید: «بیمارستانهای ما قبل از این اعتصابات هم خالی از پرستار بود. در تهران بیمارستان الغدیر را افتتاح کردند و ببینید چقدر کمبود پرستار داشتند. برخی بیمارستان‌ها به‌خاطر نبود پرستار باز نمی‌شوند.» این نزدیک به 2 دهه است که مطالبات و خواسته‌های پرستاران نادیده گرفته شده و اکنون دیگر به صورت تجمعات اعتراضی درآمده است تا شاید این‌بار صدایشان شنیده شود. «دنیای اقتصاد» چندین مصاحبه با پرستاران چندین بیمارستان در زمینه مشکلاتشان داشته است. برخی از آوردن نامشان پرهیز کرده‌اند. آنها اما متفق‌القول بودند؛ بیشتر پرستاران روی به مشاغل دیگر آوردند و حتی راننده اسنپ شدند برای اینکه بتوانند درآمد بیشتری کسب کنند. تا کنون رایزنی‌هایی برای گفت‌وگو با پرستاران از سوی سازمان پرستاری شیراز و سازمان نظام پزشکی و حتی فرماندار مشهد انجام شده است.
همچنین رئیس سازمان بازرسی کل کشور به این امر ورود پیدا کرده تا در جریان مشکلات و مصائب این قشر قرار بگیرد. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم در نامه‌ای از رئیس‌جمهور تازه از راه رسیده خواست: «به مشکلات پرستاران هر چه سریع‌تر رسیدگی کند، چرا که کم‌توجهی به مطالبات حرفه‌ای و تامین معیشت پرستاران در ادوار گذشته با ایجاد نارضایتی شغلی، ترک شغل، مهاجرت گسترده به خارج از کشور، تجمعات و اکنون با اعتصابات فراگیر در سراسر کشور سبب‌ساز مشکلات عدیده‌ای در نظام سلامت کشور شده است.» در حال حاضر گروه پرستاری شامل پرستار، اتاق عمل، هوشبری، فوریت‌های پزشکی و بهیار حدود 200 هزار نفر می‌شوند. عنایتی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «نبود توجه به خواسته‌های قانونی، نشنیدن و ندیدن بی‌شمار نامه‌نگاری‌ها و جلسه‌ها همه منجر به ناامیدی فزاینده‌ای در جامعه پرستاری شده است. به‌طوری که دیگر امیدی نیست که این مشکلات حل شود. ما همه مسیرها را طی کردیم و در نهایت چهار راه بیشتر برای پرستاران نمانده است.»
عنایتی این چهار راه را شامل این موارد می‌داند: «نخست اینکه یک گروه با کمترین انگیزه و بیشترین خستگی سر کارشان با نارضایتی حضور پیدا کنند و با خستگی مطلق ناشی از فشار کاری زیاد و تبعیض ناروا به مراجعه‌کننده‌ها خدمات بدهند. دوم گروهی تصمیم به مهاجرت می‌گیرند و به محض تایید از سیستم خارج می‌شوند. همان‌طور که در همین ماه گذشته فقط 20 نفر از همکاران خودم از ایران رفتند. راه سوم هم تغییر شغل است و به یک شکلی از سیستم بهداشت و درمان خارج‌شدن. بعضا در شهرداری و اداره بهزیستی نیاز به پرستار وجود دارد که از طریق آزمون‌های استخدامی جذب می‌شوند؛ یا اینکه با وجود سابقه زیاد ترجیح می‌دهند کار آزاد داشته باشند و کسب‌وکار خانگی مانند پخت کیک و شیرینی راه بیندازند یا در اسنپ کار کنند. گروه چهارم هم کسانی هستند که به خانه‌نشینی روی می‌آورند.»
عنایتی می‌گوید: «حدود ٦٠ درصد جامعه پرستاری را زنان تشکیل می‌دهند که بر اساس شرایط فرهنگی در کشورمان، نان‌آور و سرپرست خانواده نیستند که به همین جهت برای حفظ جسم و جانشان ترجیح می‌دهند در خانه بمانند.» گفته می‌شود ۴۰ تا ۵۰ هزار فارغ‌التحصیل رشته پرستاری در کشورمان خانه‌نشین هستند. عنایتی اما همه راهکارهای برون‌رفت از این شرایط پیش آمده را مشخص و قانونی می‌داند و معتقد است: «فقط کافی است که به قانون مصوب عمل شود. آن‌گاه جامعه صبور و نجیب پرستاری امیدوار می‌شود که یکی یکی مشکلات حل شوند.» سوال اما اینجاست که پرستاران دقیقا چه می‌خواهند و اعتراضات آنها بر چه پایه‌ای شکل گرفته است؟ عنایتی این خواسته‌ها را همان قوانینی می‌داند که در مجلس تصویب شده است.
یک: اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری
یکی از مهم‌ترین مطالبات پرستاران که در سال 1386، بدون هیچ مخالفی در مجلس بالاترین رای را آورد، قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری است. مطالبه‌ای که نزدیک 15 سال است به تاخیر افتاده و هنوز اجرایی نشده است. بنا بر بررسی‌های صورت گرفته تا کنون چندین مرتبه دستور اجرای این قانون داده شده، اما هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده است. حتی گفته شده، اختلاف کارانه دریافتی یک پزشک با پرستاری که در همان بیمارستان و همان بخش مشغول به کار است، به ۱۰۰ برابر می‌رسد و بخشی از تعرفه پرستاری به ریاست مراکز درمانی و گروه اداری و پشتیبانی اختصاص داده شده است.
یکی از پرستاران معترض به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در دوران کرونا و در سال‌های 1401 و 1402 دو بار پیش از روز پرستار دستور دادند که تعرفه‌گذاری انجام شود. اما هر دو بار هم به‌اندازه‌ای غیرکارشناسی و غیر‌علمی بود و به بدترین شکل ممکن اجرایی شد که به این نتیجه رسیدیم که این قانون به ضد خودش تبدیل شده است.» بر اساس این قانون، باید عدالت در پرداختی‌ها بین پزشکان و پرستاران برقرار و باعث افزایش انگیزه برای پرستاران شود.
عنایتی می‌گوید: «من در میان همکاران خودم افرادی را می‌شناسم که دریافتی‌شان نسبت به دو سال پیش بر اساس کارانه تعریفی، حتی کمتر هم شده است. به عنوان مثال پرستاری که سال 1401 در بخش جراحی مردان کار می‌کرد و دریافتی تعرفه‌اش 2 تا 3 میلیون بوده، بعد از اجرای همین قانون امسال که در بخش اورژانس کار می‌کند و شرایط سخت‌تری دارد، دریافتی تعرفه‌اش زیر یک میلیون و 500 هزار تومان است.» بسیاری از پرستاران می‌گویند، قانون تعرفه‌گذاری برخلاف انتظار علیه پرستاران شد، چرا که هیچ‌گونه نظارتی روی آن اعمال نمی‌شود. فاصله بین تعرفه پزشکی و پرستاران بسیار زیاد است. به گفته یکی از پرستاران، تفاوت این پرداختی حتی در مواردی به رئیس بیمارستان پرداخت شده و پس از اعتراض پرستاران، رئیس بیمارستان با منت به آنها گفته که من از حساب خودم این پول را به شما پرداخت می‌کنم.
یکی از پرستاران که نزدیک 20 سال در بیمارستانی دولتی فعالیت می‌کند، می‌گوید: «ما حتی در حال حاضر کارانه‌های 400 و 500 تومانی هم داریم. قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری سهم بین 7 تا 8 درصد را شامل می‌شود. کار به جایی رسیده که در سال‌های 1401 تا 1402 اعتراضات زیادی صورت گرفته و جلسات متعددی گذاشته شد و تاکید کردند که این کارانه پرداخت می‌شود، اما شکل اجرایی قانون در سال‌های گذشته به علیه خودش تبدیل شده است. جامعه پرستاری خواستار اجرای صحیح این قانون است.» عنایتی با نگاهی به اختلاف پرداختی بین گروه پزشکان و پرستاران اعتقاد دارد: «تا کنون سه تا چهار مرتبه آیین‌نامه، اصلاح و ابلاغ و باز هم به خروجی آن اعتراض شده است.» بنا به گفته تعداد زیادی از پرستاران نزدیک یک سال و نیم است که می‌خواهند تعرفه‌ها را در وارد سیستم کنند، اما هر بار یک عیب و ایرادی دارد برای خیلی‌ها این سوال است که آیا امکان نداشت همان نرم‌افزاری که برای ثبت تعرفه پزشکان استفاده می‌کنند برای پرستاران هم به کار ببرند؟
این در حالی است که شرح وظایف گروه پرستاری مشخص است و جامعه پرستاری بر همین اساس خدمات سلامت را به مراجعین ارائه می‌دهند. این خدمات از سوی پرستار صورت می‌گیرد، اما به نام پرستار ثبت نمی‌شود. شریفی‌مقدم در همین زمینه می‌گوید: «در دولت سیزدهم، یک حالت «من‌درآوردی» و غیرکارشناسی از قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری اجرا شد که در دولت قبل با وجود اینکه شعار اجرای قانون تعرفه‌گذاری را دادند، اما در عمل هیچ‌گاه آن را به شکل صحیح و واقعی اجرا نکردند.» در حال حاضر ۱۰ هزار خدمت برای گروه‌های پزشکی در کتاب ارزش‌های نسبی تعریف شده است که شرکت‌های بیمه آن را به عنوان مبنای پرداخت‌های خود قرار می‌دهند. از این میان، حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ خدمت مربوط به گروه پرستاری است. پرستاران می‌خواهند برای تمام این خدمات مانند سایر گروه‌های پزشکی، تعرفه مشخصی در نظر گرفته شود.
دو: فوق‌العاده خاص
بر اساس قانون همچنین دستگاه‌های اجرایی منابعی دارند که افرادی که در شرایط خاص مشغول به فعالیت هستند، فوق‌العاده خاص دریافت می‌کنند. این قانون در شرایط خاص آب و هوایی و پاندمی‌ها قابل اجراست، چرا که می‌خواهد برای افرادی که در شرایط خاص فعالیت می‌کنند، ایجاد انگیزه کند. با شروع پاندمی کرونا مطالبه‌گری اجرای این بند از قانون میان پرستاران بالا گرفت. عنایتی می‌گوید: «ما دیگر بدتر از این شرایط و خاص‌تر از این نداریم. زمان کرونا همه‌چیز مختل شده بود، هیچ‌کس از خانه‌اش خارج نمی‌شد و ما جلودار این شرایط بودیم. تعطیلی نداشتیم. با انواع بیماری‌ها روبه‌رو بودیم.
با این حال با وجود وعده‌ها، فوق‌العاده خاص به پرستاران تعلق نگرفت؛ هر چند خود وزیر بهداشت وقت اعلام کرد که این حق جامعه پرستاری است و تیم درمان شامل فوق‌العاده خاص می‌شود و پیشنهاد ضریب 3 را داد، اما اجرایی شدن این قانون تا همین امروز هم کش پیدا کرده است.» دبیرکل خانه پرستار ایران درباره این قانون بیشتر شرح می‌دهد: «نه‌تنها قانون فوق‌العاده خاص برای جامعه پرستاری کشورمان به‌درستی اجرایی نمی‌شود، بلکه قانون مشاغل سخت و زیان‌آور نیز به صورت کاملا غیرقانونی برای پرستاران زیر پا گذاشته می‌شود. طبق این قانون، پرستاران باید بعد از ۲۵ سال کار، با پاداش، حقوق و مزایای کامل بازنشسته شوند، اما در حال حاضر وزارت بهداشت با دو بهانه قانون مشاغل سخت را اجرا نمی‌کند؛ یکی کسری بودجه و دوم کمبود نیرو.»
سه: قانون ارتقای بهره‌وری
یکی دیگر از مطالبات پرستاران اجرای قانون ارتقای بهره‌وری است. این قانون هم سال‌هاست تصویب شده اما اجرایی نشده است. بر پایه این قانون نیروهای بالینی برای کارآیی و اثربخشی سرمایه‌های انسانی تنظیم شده است، اما در سال‌های گذشته وزارت بهداشت نیروی جدید استخدام نکرده و بیمارستان‌ها با کمبود شدید پرستار مواجه هستند. شریفی‌مقدم درباره این قانون توضیح می‌دهد: «قانون ارتقای بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت نیز یکی دیگر از قوانینی است که در کنار قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، اجرای صحیح آن می‌تواند وضعیت حرفه پرستاری را بهبود ببخشد. این قانون در سال ۸۸ به تصویب مجلس رسیده و هدف از تصویب آن نیز کاهش زمان حضور پرستاران و برخی دیگر از گروه‌های درمانی در محیط بیمارستان به دلیل دشواری‌های شغلی آنها بود.
طبق این قانون، قرار شد که مجموعا ۸ ساعت در هفته از ساعت کار مقرر پرستاران کاهش یابد و شیفت دادن در شب و شیفت دادن در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی نیز ضریب 1.5 بگیرد تا پرستاران به‌جای ۴۴ ساعت کار در هفته، با شیفت دادن در طول یک شب یا یک روز جمعه، مجموعا با ۳۲ ساعت فعالیت بتوانند زمان مقرر هفتگی خود را پر کنند.» با این حال شرایط به گونه‌ای دیگر پیش رفت. عنایتی در این زمینه می‌گوید: «این کمبود نیرو باعث فشار زیادی بر پرستاران می‌شود. یک پرستار در حال حاضر ساعت کاری‌اش به 18 تا 19 ساعت می‌رسد و برای هر پرستار در هر ساعت حدود 20 تا 25 هزار تومان در نظر می‌گیرند. در واقع گاهی یک پرستار به جای دو پرستار کار می‌کند، اما در نهایت 5 میلیون اضافه‌کاری دریافت می‌کند.» در حال حاضر به‌اندازه‌ای کمبود نیرو در حوزه سلامت وجود دارد که بیمارستانهای جدید به دلیل نداشتن نیرو بسته می‌مانند یا کارآیی ندارند. برخی پرستاران می‌گویند: «این کار استعمار نیروی کار است.»
چهار: رفاهیات
رفاهیات، یکی دیگر از خواسته‌های پرستاران است که در اعتراضات خود مطرح می‌کنند. رفاهیات شامل حق مسکن، مناسبت‌ها و هدیه روز پرستار می‌شود که در بسیاری از بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های پزشکی به صورت سلیقه‌ای آن را پرداخت می‌کنند. این درحالی است که دستورالعمل مشخصی در این زمینه وجود ندارد. بسیاری از پرستاران خواستار این مساله هستند که یک رویه مشخص و شفافی وجود داشته باشد که حق گروه‌های مختلف در این زمینه از بین نرود.
بیم و امید
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، مطالبات پرستاران به همین اندازه روشن و قانونی است. این خواسته‌ها را رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در نامه‌ای به رئیس‌جمهور به شکل دیگر خلاصه کرده است: « استخدام نیرو برای رسیدن به حداقل استاندارد پرستار به تخت و استخدام سالانه ۲۵ هزار نفر؛ اصلاح ضرب‌الاجلی فرمول اضافه کار پرستاری؛ بازبینی دستورالعمل قانون تعرفه‌گذاری پرستاری و واقعی کردن تعرفه خدمات پرستاری؛ حذف اضافه کار اجباری؛ محسوب‌شدن پرستاری به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور؛ تصویب فوق‌العاده خاص پرستاری؛ تامین اعتبار لازم برای اجرای بخشنامه رفاهیات برای پرستاران و تامین امنیت پرستاران در مراکز درمانی» در واقع پرستاران با وجود تنش‌های روانی، استرس و فشار عصبی و خستگی جسمی قرار گرفتن در معرض انواع بیماری‌ها و مواد خطرناک و ارتباطات تنش‌زا در محیط کار دچار تبعیض و نبود امنیت مادی و معنوی هستند و همه اینها باعث شده که در طول سالیان گذشته میزان تنش آنها با بیماران و خطای پزشکی را افزایش دهد، اتفاقاتی که همه با هم منجر به اعتراض آنها شده است. هر چند برخی ساز ناکوک می‌زنند که به این راحتی‌ها مشکل پرستاران حل نمی‌شود، اما باید دید که با وعده‌های رئیس‌جمهور جدید و وزیر بهداشت تازه از راه رسیده، مطالبات پرستاران به نتیجه می‌رسد یا نه.
∎
سال گذشته روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی به موضوع مهاجرت پرستاران پرداخته و یکی از مهم‌ترین دلایل آن را برآورده نشدن مطالبات پرستاران عنوان کرده بود، اما به نظر این صداها به جایی نرسید که هنوز هم فریدون مرادی، عضو شورای عالی نظام پرستاری می‌گوید: «مشکلات معیشتی پرستاران غیر قابل تحمل شده است و هر ماه ۱۵۰ تا ۲۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند.» هم‌زمان علی جعفریان، مسوول کمیته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شورای راهبردی دولت مسعود پزشکیان، از موج مهاجرت پرستاران به آلمان خبر داد و میزان مهاجرت یا ترک کار آنان را «وحشتناک» توصیف کرد.
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت هم عنوان می‌کند: «واقعیت این است که در حوزه پرستاری با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم که در مرز نقطه جوش و بحران است. اگر مجموعه دولت و سایر قوا یعنی قوه مقننه و قوه‌قضائیه دست به دست هم ندهند، می‌تواند یک مشکل عمومی و اجتماعی ایجاد کند. برخی از چالش‌های این حوزه نیاز به مداخله سران قوا دارد که بتوانند تصمیم سریع و عاجل بگیرند و امیدوارم این موضوع به سرعت اتفاق بیفتد تا مردم آسیب نبینند.»
معاون دادستان کل کشور هم خواستار ارائه مکتوب اولویت‌های مشکلات پرستاران و حضور نماینده سازمان نظام پرستاری در کارگروه سلامت دادستانی کل کشور شد. حامد عنایتی، یک کارشناس پرستاری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «همه مطالبات پرستاران مشخص و روی میز است، سالیان دراز است در جلسات و نشست‌ها مطرح شده و اکنون فقط یک دستور قاطعانه و مشخص برای اجرایی‌شدن می‌خواهد.» بر اساس آخرین اخبار، سازمان بازرسی نیز به این موضوع ورود پیدا کرده است. پس از اینکه محمدرضا ظفرقندی برای وزارت بهداشت از مجلس رای اعتماد گرفت، حل مساله پرستاران نخستین ماموریت او شد و اعلام کرد: «بودجه بدهی به پرستاران در هیات دولت محاسبه و تصویب شد و به تدریج پرداخت خواهد شد.» حال باید دید که در روزهای پیش‌رو خواسته پرستاران برآورده می‌شود؟
فراموش‌شدگان
این روزها بسیاری از بیمارستان‌ها با بحران کمبود پرستار روبه‌رو هستند. شریفی مقدم می‌گوید: «بیمارستانهای ما قبل از این اعتصابات هم خالی از پرستار بود. در تهران بیمارستان الغدیر را افتتاح کردند و ببینید چقدر کمبود پرستار داشتند. برخی بیمارستان‌ها به‌خاطر نبود پرستار باز نمی‌شوند.» این نزدیک به 2 دهه است که مطالبات و خواسته‌های پرستاران نادیده گرفته شده و اکنون دیگر به صورت تجمعات اعتراضی درآمده است تا شاید این‌بار صدایشان شنیده شود. «دنیای اقتصاد» چندین مصاحبه با پرستاران چندین بیمارستان در زمینه مشکلاتشان داشته است. برخی از آوردن نامشان پرهیز کرده‌اند. آنها اما متفق‌القول بودند؛ بیشتر پرستاران روی به مشاغل دیگر آوردند و حتی راننده اسنپ شدند برای اینکه بتوانند درآمد بیشتری کسب کنند. تا کنون رایزنی‌هایی برای گفت‌وگو با پرستاران از سوی سازمان پرستاری شیراز و سازمان نظام پزشکی و حتی فرماندار مشهد انجام شده است.
همچنین رئیس سازمان بازرسی کل کشور به این امر ورود پیدا کرده تا در جریان مشکلات و مصائب این قشر قرار بگیرد. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم در نامه‌ای از رئیس‌جمهور تازه از راه رسیده خواست: «به مشکلات پرستاران هر چه سریع‌تر رسیدگی کند، چرا که کم‌توجهی به مطالبات حرفه‌ای و تامین معیشت پرستاران در ادوار گذشته با ایجاد نارضایتی شغلی، ترک شغل، مهاجرت گسترده به خارج از کشور، تجمعات و اکنون با اعتصابات فراگیر در سراسر کشور سبب‌ساز مشکلات عدیده‌ای در نظام سلامت کشور شده است.» در حال حاضر گروه پرستاری شامل پرستار، اتاق عمل، هوشبری، فوریت‌های پزشکی و بهیار حدود 200 هزار نفر می‌شوند. عنایتی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «نبود توجه به خواسته‌های قانونی، نشنیدن و ندیدن بی‌شمار نامه‌نگاری‌ها و جلسه‌ها همه منجر به ناامیدی فزاینده‌ای در جامعه پرستاری شده است. به‌طوری که دیگر امیدی نیست که این مشکلات حل شود. ما همه مسیرها را طی کردیم و در نهایت چهار راه بیشتر برای پرستاران نمانده است.»
عنایتی این چهار راه را شامل این موارد می‌داند: «نخست اینکه یک گروه با کمترین انگیزه و بیشترین خستگی سر کارشان با نارضایتی حضور پیدا کنند و با خستگی مطلق ناشی از فشار کاری زیاد و تبعیض ناروا به مراجعه‌کننده‌ها خدمات بدهند. دوم گروهی تصمیم به مهاجرت می‌گیرند و به محض تایید از سیستم خارج می‌شوند. همان‌طور که در همین ماه گذشته فقط 20 نفر از همکاران خودم از ایران رفتند. راه سوم هم تغییر شغل است و به یک شکلی از سیستم بهداشت و درمان خارج‌شدن. بعضا در شهرداری و اداره بهزیستی نیاز به پرستار وجود دارد که از طریق آزمون‌های استخدامی جذب می‌شوند؛ یا اینکه با وجود سابقه زیاد ترجیح می‌دهند کار آزاد داشته باشند و کسب‌وکار خانگی مانند پخت کیک و شیرینی راه بیندازند یا در اسنپ کار کنند. گروه چهارم هم کسانی هستند که به خانه‌نشینی روی می‌آورند.»
عنایتی می‌گوید: «حدود ٦٠ درصد جامعه پرستاری را زنان تشکیل می‌دهند که بر اساس شرایط فرهنگی در کشورمان، نان‌آور و سرپرست خانواده نیستند که به همین جهت برای حفظ جسم و جانشان ترجیح می‌دهند در خانه بمانند.» گفته می‌شود ۴۰ تا ۵۰ هزار فارغ‌التحصیل رشته پرستاری در کشورمان خانه‌نشین هستند. عنایتی اما همه راهکارهای برون‌رفت از این شرایط پیش آمده را مشخص و قانونی می‌داند و معتقد است: «فقط کافی است که به قانون مصوب عمل شود. آن‌گاه جامعه صبور و نجیب پرستاری امیدوار می‌شود که یکی یکی مشکلات حل شوند.» سوال اما اینجاست که پرستاران دقیقا چه می‌خواهند و اعتراضات آنها بر چه پایه‌ای شکل گرفته است؟ عنایتی این خواسته‌ها را همان قوانینی می‌داند که در مجلس تصویب شده است.
یک: اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری
یکی از مهم‌ترین مطالبات پرستاران که در سال 1386، بدون هیچ مخالفی در مجلس بالاترین رای را آورد، قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری است. مطالبه‌ای که نزدیک 15 سال است به تاخیر افتاده و هنوز اجرایی نشده است. بنا بر بررسی‌های صورت گرفته تا کنون چندین مرتبه دستور اجرای این قانون داده شده، اما هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده است. حتی گفته شده، اختلاف کارانه دریافتی یک پزشک با پرستاری که در همان بیمارستان و همان بخش مشغول به کار است، به ۱۰۰ برابر می‌رسد و بخشی از تعرفه پرستاری به ریاست مراکز درمانی و گروه اداری و پشتیبانی اختصاص داده شده است.
یکی از پرستاران معترض به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در دوران کرونا و در سال‌های 1401 و 1402 دو بار پیش از روز پرستار دستور دادند که تعرفه‌گذاری انجام شود. اما هر دو بار هم به‌اندازه‌ای غیرکارشناسی و غیر‌علمی بود و به بدترین شکل ممکن اجرایی شد که به این نتیجه رسیدیم که این قانون به ضد خودش تبدیل شده است.» بر اساس این قانون، باید عدالت در پرداختی‌ها بین پزشکان و پرستاران برقرار و باعث افزایش انگیزه برای پرستاران شود.
عنایتی می‌گوید: «من در میان همکاران خودم افرادی را می‌شناسم که دریافتی‌شان نسبت به دو سال پیش بر اساس کارانه تعریفی، حتی کمتر هم شده است. به عنوان مثال پرستاری که سال 1401 در بخش جراحی مردان کار می‌کرد و دریافتی تعرفه‌اش 2 تا 3 میلیون بوده، بعد از اجرای همین قانون امسال که در بخش اورژانس کار می‌کند و شرایط سخت‌تری دارد، دریافتی تعرفه‌اش زیر یک میلیون و 500 هزار تومان است.» بسیاری از پرستاران می‌گویند، قانون تعرفه‌گذاری برخلاف انتظار علیه پرستاران شد، چرا که هیچ‌گونه نظارتی روی آن اعمال نمی‌شود. فاصله بین تعرفه پزشکی و پرستاران بسیار زیاد است. به گفته یکی از پرستاران، تفاوت این پرداختی حتی در مواردی به رئیس بیمارستان پرداخت شده و پس از اعتراض پرستاران، رئیس بیمارستان با منت به آنها گفته که من از حساب خودم این پول را به شما پرداخت می‌کنم.
یکی از پرستاران که نزدیک 20 سال در بیمارستانی دولتی فعالیت می‌کند، می‌گوید: «ما حتی در حال حاضر کارانه‌های 400 و 500 تومانی هم داریم. قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری سهم بین 7 تا 8 درصد را شامل می‌شود. کار به جایی رسیده که در سال‌های 1401 تا 1402 اعتراضات زیادی صورت گرفته و جلسات متعددی گذاشته شد و تاکید کردند که این کارانه پرداخت می‌شود، اما شکل اجرایی قانون در سال‌های گذشته به علیه خودش تبدیل شده است. جامعه پرستاری خواستار اجرای صحیح این قانون است.» عنایتی با نگاهی به اختلاف پرداختی بین گروه پزشکان و پرستاران اعتقاد دارد: «تا کنون سه تا چهار مرتبه آیین‌نامه، اصلاح و ابلاغ و باز هم به خروجی آن اعتراض شده است.» بنا به گفته تعداد زیادی از پرستاران نزدیک یک سال و نیم است که می‌خواهند تعرفه‌ها را در وارد سیستم کنند، اما هر بار یک عیب و ایرادی دارد برای خیلی‌ها این سوال است که آیا امکان نداشت همان نرم‌افزاری که برای ثبت تعرفه پزشکان استفاده می‌کنند برای پرستاران هم به کار ببرند؟
این در حالی است که شرح وظایف گروه پرستاری مشخص است و جامعه پرستاری بر همین اساس خدمات سلامت را به مراجعین ارائه می‌دهند. این خدمات از سوی پرستار صورت می‌گیرد، اما به نام پرستار ثبت نمی‌شود. شریفی‌مقدم در همین زمینه می‌گوید: «در دولت سیزدهم، یک حالت «من‌درآوردی» و غیرکارشناسی از قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری اجرا شد که در دولت قبل با وجود اینکه شعار اجرای قانون تعرفه‌گذاری را دادند، اما در عمل هیچ‌گاه آن را به شکل صحیح و واقعی اجرا نکردند.» در حال حاضر ۱۰ هزار خدمت برای گروه‌های پزشکی در کتاب ارزش‌های نسبی تعریف شده است که شرکت‌های بیمه آن را به عنوان مبنای پرداخت‌های خود قرار می‌دهند. از این میان، حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ خدمت مربوط به گروه پرستاری است. پرستاران می‌خواهند برای تمام این خدمات مانند سایر گروه‌های پزشکی، تعرفه مشخصی در نظر گرفته شود.
دو: فوق‌العاده خاص
بر اساس قانون همچنین دستگاه‌های اجرایی منابعی دارند که افرادی که در شرایط خاص مشغول به فعالیت هستند، فوق‌العاده خاص دریافت می‌کنند. این قانون در شرایط خاص آب و هوایی و پاندمی‌ها قابل اجراست، چرا که می‌خواهد برای افرادی که در شرایط خاص فعالیت می‌کنند، ایجاد انگیزه کند. با شروع پاندمی کرونا مطالبه‌گری اجرای این بند از قانون میان پرستاران بالا گرفت. عنایتی می‌گوید: «ما دیگر بدتر از این شرایط و خاص‌تر از این نداریم. زمان کرونا همه‌چیز مختل شده بود، هیچ‌کس از خانه‌اش خارج نمی‌شد و ما جلودار این شرایط بودیم. تعطیلی نداشتیم. با انواع بیماری‌ها روبه‌رو بودیم.
با این حال با وجود وعده‌ها، فوق‌العاده خاص به پرستاران تعلق نگرفت؛ هر چند خود وزیر بهداشت وقت اعلام کرد که این حق جامعه پرستاری است و تیم درمان شامل فوق‌العاده خاص می‌شود و پیشنهاد ضریب 3 را داد، اما اجرایی شدن این قانون تا همین امروز هم کش پیدا کرده است.» دبیرکل خانه پرستار ایران درباره این قانون بیشتر شرح می‌دهد: «نه‌تنها قانون فوق‌العاده خاص برای جامعه پرستاری کشورمان به‌درستی اجرایی نمی‌شود، بلکه قانون مشاغل سخت و زیان‌آور نیز به صورت کاملا غیرقانونی برای پرستاران زیر پا گذاشته می‌شود. طبق این قانون، پرستاران باید بعد از ۲۵ سال کار، با پاداش، حقوق و مزایای کامل بازنشسته شوند، اما در حال حاضر وزارت بهداشت با دو بهانه قانون مشاغل سخت را اجرا نمی‌کند؛ یکی کسری بودجه و دوم کمبود نیرو.»
سه: قانون ارتقای بهره‌وری
یکی دیگر از مطالبات پرستاران اجرای قانون ارتقای بهره‌وری است. این قانون هم سال‌هاست تصویب شده اما اجرایی نشده است. بر پایه این قانون نیروهای بالینی برای کارآیی و اثربخشی سرمایه‌های انسانی تنظیم شده است، اما در سال‌های گذشته وزارت بهداشت نیروی جدید استخدام نکرده و بیمارستان‌ها با کمبود شدید پرستار مواجه هستند. شریفی‌مقدم درباره این قانون توضیح می‌دهد: «قانون ارتقای بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت نیز یکی دیگر از قوانینی است که در کنار قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، اجرای صحیح آن می‌تواند وضعیت حرفه پرستاری را بهبود ببخشد. این قانون در سال ۸۸ به تصویب مجلس رسیده و هدف از تصویب آن نیز کاهش زمان حضور پرستاران و برخی دیگر از گروه‌های درمانی در محیط بیمارستان به دلیل دشواری‌های شغلی آنها بود.
طبق این قانون، قرار شد که مجموعا ۸ ساعت در هفته از ساعت کار مقرر پرستاران کاهش یابد و شیفت دادن در شب و شیفت دادن در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی نیز ضریب 1.5 بگیرد تا پرستاران به‌جای ۴۴ ساعت کار در هفته، با شیفت دادن در طول یک شب یا یک روز جمعه، مجموعا با ۳۲ ساعت فعالیت بتوانند زمان مقرر هفتگی خود را پر کنند.» با این حال شرایط به گونه‌ای دیگر پیش رفت. عنایتی در این زمینه می‌گوید: «این کمبود نیرو باعث فشار زیادی بر پرستاران می‌شود. یک پرستار در حال حاضر ساعت کاری‌اش به 18 تا 19 ساعت می‌رسد و برای هر پرستار در هر ساعت حدود 20 تا 25 هزار تومان در نظر می‌گیرند. در واقع گاهی یک پرستار به جای دو پرستار کار می‌کند، اما در نهایت 5 میلیون اضافه‌کاری دریافت می‌کند.» در حال حاضر به‌اندازه‌ای کمبود نیرو در حوزه سلامت وجود دارد که بیمارستانهای جدید به دلیل نداشتن نیرو بسته می‌مانند یا کارآیی ندارند. برخی پرستاران می‌گویند: «این کار استعمار نیروی کار است.»
چهار: رفاهیات
رفاهیات، یکی دیگر از خواسته‌های پرستاران است که در اعتراضات خود مطرح می‌کنند. رفاهیات شامل حق مسکن، مناسبت‌ها و هدیه روز پرستار می‌شود که در بسیاری از بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های پزشکی به صورت سلیقه‌ای آن را پرداخت می‌کنند. این درحالی است که دستورالعمل مشخصی در این زمینه وجود ندارد. بسیاری از پرستاران خواستار این مساله هستند که یک رویه مشخص و شفافی وجود داشته باشد که حق گروه‌های مختلف در این زمینه از بین نرود.
بیم و امید
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، مطالبات پرستاران به همین اندازه روشن و قانونی است. این خواسته‌ها را رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در نامه‌ای به رئیس‌جمهور به شکل دیگر خلاصه کرده است: « استخدام نیرو برای رسیدن به حداقل استاندارد پرستار به تخت و استخدام سالانه ۲۵ هزار نفر؛ اصلاح ضرب‌الاجلی فرمول اضافه کار پرستاری؛ بازبینی دستورالعمل قانون تعرفه‌گذاری پرستاری و واقعی کردن تعرفه خدمات پرستاری؛ حذف اضافه کار اجباری؛ محسوب‌شدن پرستاری به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور؛ تصویب فوق‌العاده خاص پرستاری؛ تامین اعتبار لازم برای اجرای بخشنامه رفاهیات برای پرستاران و تامین امنیت پرستاران در مراکز درمانی» در واقع پرستاران با وجود تنش‌های روانی، استرس و فشار عصبی و خستگی جسمی قرار گرفتن در معرض انواع بیماری‌ها و مواد خطرناک و ارتباطات تنش‌زا در محیط کار دچار تبعیض و نبود امنیت مادی و معنوی هستند و همه اینها باعث شده که در طول سالیان گذشته میزان تنش آنها با بیماران و خطای پزشکی را افزایش دهد، اتفاقاتی که همه با هم منجر به اعتراض آنها شده است. هر چند برخی ساز ناکوک می‌زنند که به این راحتی‌ها مشکل پرستاران حل نمی‌شود، اما باید دید که با وعده‌های رئیس‌جمهور جدید و وزیر بهداشت تازه از راه رسیده، مطالبات پرستاران به نتیجه می‌رسد یا نه.