سرمایه‌گذاری چین در آسیای مرکزی به طور سنتی با ورود پول نقد به پروژه‌های بزرگ متمرکز بر استخراج منابع و زیرساخت‌های فیزیکی مانند خطوط لوله، جاده‌ها یا تلاش‌ها برای ایجاد ارتباط راه‌آهن مشخص می‌شود. با این حال، اخیراً چین تلاش می‌کند تا بیشتر بر انرژی سبز و سرمایه گذاری‌های مرتبط تمرکز کند. اگرچه منطقه به طور کلی غنی از منابع انرژی سبز است، پکن بر تعامل با قزاقستان و به ویژه ازبکستان تمرکز کرده است.
چین در آسیای مرکزی به دنبال چیست؟
ساوت چاینا مورنینگ پست در این باره نوشته، علیرغم غنی بودن از منابع انرژی سنتی، قزاقستان و ازبکستان در فصل زمستان به دلیل گسترش ناکافی زیرساخت‌ها در سرزمین‌های وسیع خود با مشکلات حادی مواجه شده اند. این دو بازیگر اکنون در تلاش هستند تا با روی آوردن به منابع انرژی سبزتر، به ویژه انرژی خورشیدی و بادی، شرایطی را برای تغییر عمده در اقتصاد خود ایجاد کنند. همکاری رو به رشد بین چین و آسیای مرکزی در زمینه انرژی سبز در دستور کار پکن تعریف شده که هدف از آن سرمایه گذاری پایدارتر با توجه به مسائل زیست محیطی و ایجاد نسخه "سبزتر" از ابتکار کمربند و جاده است. چین در سال ۲۰۲۱ سیاست‌های خود را در این باره بازتعریف کرد، زمانی که بر سرمایه گذاری در پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی تاکید شد. به طور کلی، پکن می‌خواهد ترس از تامین مالی بدهی در میان کشورهای آسیای مرکزی را کاهش دهد.
تغییر ترجیحات چین در آسیای مرکزی همچنین نشان دهنده سازگاری ابتکار عمل این کشور در مواجهه با تقاضا‌های محلی و عوامل سیاسی است. برای مثال، شرکت‌های چینی در قزاقستان به توسعه هشت پروژه انرژی بادی و خورشیدی از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ کمک کردند. در مقابل، در ازبکستان، چین از طریق مناقصه و مزایده سرمایه گذاری می‌کند. هر دو کشور آسیای مرکزی با چین در زمینه انرژی سبز، توافقنامه‌هایی امضا کرده‌اند. آستانه و تاشکند همچنین ممکن است تعامل رو به رشد با چین در زمینه انرژی سبز را راهی موثر برای بازنگری در برخی از جنبه‌های روابط خود با روسیه بدانند. از زمانی که حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، مسکو دو کشور آسیای مرکزی را تحت فشار قرار داد تا اتحادیه گازی ایجاد کنند که در قابش تنها واردات گاز روسیه افزایش یابد. ازبکستان و قزاقستان در عین حال به دنبال کاهش این وابستگی ناخوشایند هستند.
یارگیری در قلب آسیا
در قاب تعامل رو به رشد انرژی سبز بین چین و آسیای مرکزی، همکاری بیشتر و حمایت پکن از توسعه سبز ازبکستان در سفر شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان به چین در ژانویه مورد بحث قرار گرفت. در آن بازه زمانی، دفتر ریاست جمهوری ازبکستان بر افزایش پنج برابری سرمایه گذاری چین در اقتصاد این کشور تاکید کرد. میرضیایف در یک مجمع سرمایه گذاری بین المللی گفت که کشور در حال کار بر روی ۲۸ پروژه بخش انرژی با هدف ایجاد بیش از ۲۰ گیگاوات ظرفیت انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ است. پیشرفت ملموس در توسعه مداوم نیروگاه‌های فتوولتائیک توسط گروه چین گژوبا در مناطق بخارا و کشکادریا ازبکستان، هر کدام با ظرفیت ۵۰۰ مگاوات، مشهود است. برخی از این پروژه‌ها هم اکنون عملیات اجرایی خود را آغاز کرده اند. در نشان دادن تعهد پکن به سرمایه گذاری پایدار در ازبکستان، میرضیایف امکان تأسیس شعبه منطقه‌ای بانک صادرات و واردات چین در تاشکند را بررسی کرد. علاوه بر این، دولت منطقه‌ای سمرقند ۱۰۰ اتوبوس برقی از سازنده چینی Yutong خریداری کرده است که هزینه آن حدود ۶۲ میلیون دلار پیش بینی شده است.
برای ازبکستان، این قرارداد‌ها نه تنها در مورد سرمایه گذاری در انرژی سبز بلکه به معنای کاهش وابستگی به فناوری‌های مبتنی بر سوخت فسیلی است. میرضیایف در طول سفر خود به چین، از دفتر مرکزی شرکت سازنده خودرو BYD در شنژن بازدید کرد. او همچنین در یک مراسم آنلاین به مناسبت ساخت تاسیسات جدید در منطقه جیزاخ ازبکستان که انتظار می‌رود سالانه حدود ۵۰ هزار خودروی هیبریدی و الکتریکی تولید کند، شرکت کرد. همکاری بین BYD و UzAuto، یک شرکت خودروسازی دولتی ازبکستان، از زمان توافق اولیه سرمایه گذاری با وزارت سرمایه گذاری، صنعت و تجارت ازبکستان در اکتبر ۲۰۲۳، پیشرفت کرده است. انتظار می‌رود این خودرو‌ها به بازار‌های آسیای مرکزی و روسیه صادر شوند. مورد دوم به دلیل افزایش تقاضا پس از تهاجم به اوکراین و تحریم‌های بعدی غرب بسیار جذاب است.
آسیای مرکزی در بحبوحه تغییرات ژئوپلیتیکی اهمیت استراتژیک برای چین پیدا کرده است. اختلال در مسیر‌های تجاری دریایی، چین را بر آن داشته تا به دنبال کریدور‌های تجاری جایگزین باشد. گسترش سرمایه گذاری در انرژی سبز ابزار قدرتمندی در تقویت نقش چین در منطقه محصور در خشکی است. فشار چین برای تعامل با انرژی سبز همچنین با تقویت حضور این کشور در آسیای مرکزی همخوانی دارد، حرکتی که از طریق گسترش تجارت دوجانبه با این منطقه مشهود است. در جریان سفر میرضیایف به چین، دو کشور روابط دوجانبه خود را به یک شراکت راهبردی جامع "در همه حال" ارتقا دادند و هدف آن افزایش تجارت سالانه به ۲۰ میلیارد دلار آمریکا بود. با این حال، کشورهای آسیای مرکزی به دلیل ماهیت اقتصادشان بعید است قادر به دور شدن کامل از سوخت‌های فسیلی باشند. به عنوان مثال، ازبکستان هنوز هم برای بیش از ۹۰ درصد از تولید برق خود به شدت به سوخت‌های فسیلی متکی است.
علاوه بر این، در حالی که سرمایه‌گذاری چینی امیدوارکننده است، کشورهای آسیای مرکزی با پروژه‌های قبلی چالش‌هایی را تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده نیاز به مشارکت‌های متنوع و تخصص غربی در انتقال انرژی‌های تجدیدپذیر است. با توجه به آن، ازبکستان و قزاقستان برای جلوگیری از وابستگی به سرمایه گذاری چینی، روی جذب سرمایه گذاری از کشورهای حوزه خلیج فارس، اتحادیه اروپا و ایالات متحده کار می‌کنند.