خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- ندا سپاهی: نتایج یک مطالعه که توسط گروه محیط زیست دانشگاه آزاد اصفهان روی گرد و غبار جمع‌آوری شده از فضای داخلی منازل مسکونی در سطح شهر اصفهان انجام شده، نشان داد میزان بالایی از عناصر سنگین به‌خصوص کادمیم و سرب حتی در هوای داخلی و فضاهای بسته محیط‌های مسکونی این شهر وجود دارد که ریسک ابتلاء به انواع بیماری‌های سرطانی و غیرسرطانی را از طریق استنشاق و تماس پوستی افزایش می‌دهد.
همچنین پژوهش بر ۲۰۰ نمونه از جنین و نوزادان متولد شده در شهر اصفهان انجام شده، نشان داد که افزایش میانگین غلظت ماهیانه مونوکسیدکربن و ریزگرد موجب اختلال در عملکرد و سلامت کبد و تیروئید در جنین شده و همچنین وزن و قد نوزادان متولد شده در شهر اصفهان را با کاهش قابل توجهی مواجه کرده است.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد تغییر در برخی عملکردهای بدنی نوزادان مانند ابتلاء به فشارخون به‌دلیل سطوح بالای آلودگی هوا به‌خصوص غلظت ذرات معلق در ماه‌های پایانی بارداری بیشتر است.
دکتر عاطفه چمنی، عضو هیأت علمی و مدیر گروه تخصصی گروه محیط زیست دانشگاه آزاد اصفهان که در زمینه ریسک خطر آلاینده‌ها بر انسان پژوهش می‌کند، می‌گوید: در این نمونه‌های گرد و غبار، علاوه بر عناصر سنگین، هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای)PAHs) نیز گزارش شدند که همگی از فعالیت‌های انسان تولید شده‌اند.
او خاطرنشان می‌کند: قرارگیری ابرصنایع متعدد در پیرامون شهر ازجمله صنایع فولادی، ذوب‌آهن و وجود منبع آلودگی گرد و غبار در شرق اصفهان که تحت تأثیر بادهای غالب شمالی و غربی به شهر وارد می‌شوند، موجب تشدید آلودگی ذرات معلق در اصفهان شده است.
مدیر گروه تخصصی گروه محیط زیست دانشگاه آزاد اصفهان با هشدار نسبت به جولان عناصر «کادمیم» و «سرب» در هوای این کلانشهر، می‌گوید: دامنه بالایی از این عناصر سنگین در فضاهای بسته محیط‌های مسکونی وجود دارد که ریسک ابتلاء به انواع بیماری‌های سرطانی و غیرسرطانی را افزایش می‌دهد. در همین ارتباط با این پژوهشگر گفتگویی داشتم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید؛
* لطفاً بفرمائید که بر اساس نتایج تحقیقاتی که داشتید، به طور مشخص وجود چه عناصر آلاینده‌ای به چه میزان در فضاهای بسته و مسکونی شهر اصفهان شناسایی شد؟ این تحقیقات در چه بازه‌ای انجام شده و طبق نتایج مطالعات، کدام مناطق و نواحی شهری اصفهان آلودگی بیشتر و کمتری دارند؟
این مطالعه در زمستان ۱۴۰۱ روی ۹۳ نمونه در ۳۱ نقطه در شهر اصفهان انجام شده است. بدین منظور، مجتمع‌های مسکونی در شهر اصفهان به گونه‌ای انتخاب شد که کل شهر را پوشش بدهند. با استفاده از برس پلاستیکی تمیز، گرد وغبار از سطوح داخلی طبقه همکف یا اول مجتمع‌های مسکونی به جز فضاهای مشاع، جمع آوری و در مجموع ۹۳ نمونه به آزمایشگاه منتقل و غلظت کل عناصر آرسنیک، کادمیوم، نیکل، منگنز، کبالت، سرب و وانادیوم اندازه گیری شد.
بر اساس نتایج، سرب و کادمیوم در همه مناطق به جز خیابان علامه امینی شرقی دارای غنی‌شدگی قابل توجه، خیلی زیاد و فوق العاده زیاد هستند. نیکل در همه ایستگاه‌ها غنی‌شدگی متوسط تا قابل توجه دارد. آرسنیک تنها در علامه امینی شرقی، هشت بهشت غربی و ماه فرخی دارای غنی‌شدگی کم است.
در ارغوانیه، خیابان‌های مدرس، لاهور، دشتستان، شهدا و مشتاق اول دارای غنی‌شدگی متوسط و در مابقی نقاط مورد استفاده درای غنی‌شدگی خیلی زیاد تا قابل توجه است.
نتایج شاخص ارزیابی خطر بوم‌شناختی نشان می‌دهد ساکنان علامه امینی شرقی در کل در معرض خطر بوم‌شناختی کم و ساکنان مابقی ایستگاه‌های مورد بررسی در شهر اصفهان، در معرض خطر بوم‌شناختی متوسط تا بسیار زیاد عناصر مورد بررسی هستند.
*شاخص غنی شدگی چیست؟
شاخص غنی شدگی بواسطه ماهیت خود، یکی از قابل استنادترین شاخص‌های مورد استفاده برای عناصر سنگین یا بالقوه سمی است.
*میزان ذرات معلق پی ام ۱۰ و پی ام ۲.۵ در چه فصولی در هوای اصفهان بیشتر است؟
من در شهر اصفهان روی PM10 (ذرات معلق گردوغبار) مطالعه‌ای نداشته‌ام.
طبق مطالعه ما ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون یا همان PM2.5 در فصل بهار دارای کمترین مقدار μg/m37/22 و در پاییز دارای بیشترین مقدار μg/m3 35/35 بودند. البته در هر سال می‌تواند بر اساس پارامترهای جوی، بین زمستان و پاییز تغییر کند.
شمال اصفهان به دلیل مجاورت با زمینهای کم ارتفاع پست با شیب ناچیز و پوشش گیاهی فقیر و همچنین بار ترافیکی بالا، غلظت CO و PM 2.5 بالاتری را نسبت به مناطق جنوبی از خود نشان داد. میانگین غلظت PM 2.5 و CO در طول مدت مطالعه به ترتیب ۶۷/۲۹ میکروگرم در متر مکعب و ۲۶/۱ گرم بر مول بود.
* پیش تر اشاره کردید که در نتیجه مطالعات مشخص شد اختلالات رشد نوزادان متولد شده در شهر اصفهان با افزایش غلظت آلاینده‌ها مرتبط است، لطفاً در این باره توضیحات بیشتری بفرمایید.
مطالعه روی ۲۰۰ نمونه بندناف جنین انجام شده است. از خون بندناف در هنگام زایمان نمونه برداری شده و آنزیم‌های کبدی مورد اندازه گیری قرار گرفت و قد و وزن نوزادان هنگام تولد، اندازه گیری شد. رابطه بین غلظت این آنزیم‌ها با غلظت CO و PM 2.5 در محل زندگی مادر در طول ۹ ماه بارداری بررسی شد. مادرانی انتخاب شدند که بیماری‌های زمینهای مرتبط با این آنزیم‌ها و سایر بیماری‌ها را نداشتند. زایمان و بارداری طبیعی دارند. دخانیات و الکل مصرف نمی‌کنند. شاغل نیستند و در طول ۹ ماه بارداری در یک محل زندگی کرده‌اند.
نتایج نشان داد افزایش میانگین ماهانه غلظت CO و PM 2.5 تولید بیشتر آنزیم‌های کبدی را تحریک کرده و وزن و قد نوزاد هنگام تولد را کاهش داده است.
* آیا این اختلالات در بزرگسالان نیز مشاهده شده است؟
در شهر اصفهان مطالعه‌ای روی بزرگسالان انجام نداده‌ام اما در شهر یزد، مطالعه‌ای روی ۱۵۰ مادر باردار ۱۸ تا ۳۵ ساله انجام داده‌ایم که در یکی از معتبرترین مجلات محیط زیست دنیا در سال ۲۰۲۴ چاپ شد و نشان داد که ذرات PM روی آنزیم‌های کبدی و کلیوی مادران باردار به خصوص در سه ماه سوم بارداری تأثیر منفی دارد. مطالعه مشابه‌ای هم در شهر اهواز هم روی مادران باردار و هم بندناف جنین آنها در هنگام تولد در هنگام تولد در حال انجام است.
* لطفاً درخصوص وجود هیدروکربن‌های آروماتیک در نمونه‌های گردوغبار توضیح دهید که منشأ وجود چنین عنصری در ذرات گردوغبار چیست، چه عواملی در ایجاد آن مؤثر است و چه تبعاتی می‌تواند برای سلامت شهروندان داشته باشد؟
مطالعه ما روی ۸۴ نمونه گردو غبار از داخل ساختمان و فضای بسته در ۲۸ منطقه در شهر اصفهان انجام شد که بیشترین مقدار هیدروکربن‌های آروماتیک در نقطه نمونه برداری مجاور بزرگراه صفه، ثبت شد. تردد بالای خودروهای سنگین دیزلی در این منطقه می‌تواند دلیل این مساله باشد. این در حالی است که نباید از نقش نشت و تخلیه روغن موتور و سایر روغن‌های روان کننده به ویژه توسط خودروهای سنگین در این محور که به انتشار ترکیبات PAH در محیط منجر می‌شود، چشم پوشی کرد.
* چه راهکارهایی را برای کنترل گردوغبار و آلودگی هوای شهر اصفهان پیشنهاد می‌کنید؟
استفاده از سوخت‌های استاندارد در صنایع، اختصاص حقابه به تالاب بین المللی گاوخونی که هنوز برخی به اشتباه آن را باتلاق یا مرداب می‌خوانند به منظور کاهش ریزگردها، کنترل ترافیک و افزایش استانداردهای خودروسازی در کشور به جهت میزان سوخت مصرفی اقداماتی ضروری ست که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.
همچنین کنترل انتشار آلاینده‌ها از صنایع و معادن پیرامون شهر اصفهان می‌تواند به بهبود هوای شهر و در نتیجه سلامت عمومی به‌خصوص سلامت انسان در دوران جنینی کمک کند.