به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جوان، فرونشست زمین یکی از پدیده‌های زیست‌محیطی است که در حال حاضر پهنه‌های وسیعی از کشور را درگیر کرده و متأسفانه بیشتر استان‌های ایران به جز گیلان با این مخاطره زیست‌محیطی درگیر هستند. طبق آخرین بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی کشور بیش از ۵۷ هزار کیلومتر مربع از خاک ایران درگیر این پدیده هستند. بزرگ‌ترین دلیل فرونشست در ایران ناترازی آبخوان‌ها است که اکنون به بیش از ۱۵۰ میلیارد متر مکعب رسیده‌است، یعنی ایرانیان ۱۵۰ میلیارد متر مکعب بیشتر از آنچه در طول سه دهه اخیر وارد آبخوان‌ها شده را برداشت کرده‌اند و همین عامل باعث ایجاد فرونشست زمین در محدوده‌ای دست‌کم ۵۷ هزار کیلومتر مربع با میزان به طور متوسط یک سانتی‌متر در سال شده‌است. تغییر اقلیم، گرمایش جهانی، کمبود منابع آبی، بارگذاری و برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، خشکسالی‌های متوالی و برداشت بی‌رویه آب و حفر چاه‌های متعدد برای تأمین آب آشامیدنی، نشست زمین در اثر حفر تونل برای گسترش خطوط مترو در تهران از جمله دلایل ایجاد فرونشست در کلانشهر تهران است. فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد، بنابراین سطح زمین شکاف عمیقی پیدا می‌کند، البته فرونشست زمین ممکن است به دلیل حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه، فرسایش و تشکیل گودال نیز ایجاد شود.
نگرانی‌ها در ارتباط با فرونشست زمین باعث شد تا به سراغ محمد درویش از کارشناسان حوزه آب و محیط‌زیست برویم تا بتوانیم اطلاعاتی را در این زمینه کسب کنیم.
در حال حاضر چه مقدار از کشور درگیر بحث فرونشست زمین هستند؟
طبق آخرین بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی بیش از ۵۷ هزار کیلومتر از خاک ایران در ابعادی بیش از یک سانتی‌متر در سال درگیر فرونشست زمین شده که عمدتاً به دلیل ناترازی آبخوان‌ها اتفاق افتاده‌است، بر اساس آمارهایی که شرکت مدیریت منابع آب ایران و کمیته سازگاری با خشکسالی وزارت کشور منتشر کرده میزان ناترازی آبخوان‌ها به بیش از ۱۵۰ میلیارد متر مکعب رسیده‌است.
یعنی ایرانی‌ها عمدتاً در طول سه دهه گذشته بعد از پایان جنگ هشت ساله بیش از ۱۵۰ میلیارد متر مکعب آب برداشت کرده‌اند و این میزان بیشتر از آن چیزی است که وارد سفره‌های زیرزمینی شده‌است.
با توجه به اینکه کل ذخایر آب زیرزمینی ما حدود ۲۵۰ میلیارد متر مکعب است، برآورد می‌شود این ذخایر طی هزاران سال گذشته در زیر زمین ایران توانسته فرصت ذخیره شدن را پیدا کند، متأسفانه ما نزدیک به دو سوم ذخایر هزار ساله خود را در طول این ۳۰ سال برداشت کرده‌ایم که این موضوع باعث بزرگ‌ترین موج فرونشست در کشور شده به طوری که هم اکنون جزو پنج کشور اول در حوزه فرونشست زمین هستیم.
در حال حاضر چه استان‌هایی بیشترین میزان فرونشست را دارند؟
بخش‌های بزرگی از اصفهان، تهران، خراسان رضوی، سمنان، یزد، هرمزگان، کرمان، همدان و حتی اردبیل دچار فرونشست شده‌اند و طبق گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی کشور تنها استانی از ایران که تاکنون به این پدیده گرفتار نشده گیلان است.
تهران جزو پنج استان بسیار خطرخیز در این حوزه است، نرخ فرونشست نقطه‌ای که تا الان سازمان زمین‌شناسی در این استان مطرح کرده‌است، حدود ۳۶ سانتی‌متر در سال است، هم اکنون در دشت شهریار در جنوب شرقی تهران شاهد حدود ۲۵ سانتی‌متر فرونشست هستیم، همچنین در مناطقی مانند معین‌آباد در جنوب شرقی بیش از چهار میلی‌متر نشست پیش‌بینی می‌شود، بررسی نواحی مختلف این شهر نشان‌دهنده حدود ۹۰ برابر شرایط بحرانی در حوزه نشست زمین است.
ولی شرایط در دیگر مناطق کشور همچون فاصله بین دشت فسا و جهرم در استان فارس بحرانی‌تر است، در این منطقه بر اساس گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی حدود ۵۴ سانتی‌متر در سال به صورت نقطه‌ای فرونشست گزارش شده‌است. از نظر گستردگی دشت برخوار دولت‌آباد اصفهان بدترین وضعیت را دارد، به طوری که هیچ دشتی در ایران در این مقیاس دچار فرونشست نشده‌است. دشت مهیار در جنوب اصفهان، مورچه‌خوار در شمال اصفهان، دشت شرق اصفهان، زرین‌شهر در غرب اصفهان و متأسفانه اصفهان کلاته در حال فروریختن است و بسیاری از نواحی مسکونی، فرودگاه اصفهان، شهرک هوانیروز در حال حاضر در آستانه تخلیه قرار گرفته‌است.
همچنین منطقه‌ای بین مشهد و چناران یکی از بحرانی‌ترین مناطق ایران از نظر تراز منفی آبخوان‌ها است، استان خراسان رضوی با ۳۳ میلیارد متر مکعب بدترین وضعیت دارد، استان کرمان نیز از این شرایط به دور نمانده‌است.
چند درصد از جمعیت ایران درگیر فرونشست زمین هستند؟
هم اکنون حدود ۴۰ میلیون نفر از مردم ایران با خطر فرونشست زمین روبه‌رو هستند، بیش از ۳ میلیون نفر در تهران درگیرند، اما مسئله اینجاست که اغلب کانون‌های اصلی جمعیتی در مرکز ایران یعنی در حوضه آبخیز دریاچه نمک تهران، البرز، سمنان، بخش‌هایی از مازندران، اصفهان، همدان و مرکزی درگیر این موضوع هستند.
آیا تا به حال مسئولان راه چاره‌ای برای این موضوع اندیشیده‌اند؟
خوشبختانه دولت صداهای ما را شنیده و از سال گذشته رئیس‌جمهور شهید به عنوان رئیس شورای انقلاب فرهنگی سندی را تحت عنوان «سند امنیت غذایی ایران» در تیرماه به مجلس ابلاغ کرد که در این سند متعهد شده‌اند تا سال ۱۴۱۱ حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب در مصرف آب در بخش کشاورزی صرفه‌جویی شود.
در این سند مقرر شده‌است که میزان ناترازی آبخوان در سال ۱۴۱۱ به منفی ۱۰۵ میلیارد متر مکعب کاهش داده شود و هر ساله باید حدود ۳ میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی کاهش پیدا کرده و ۵ میلیارد متر مکعب از ناترازی آب نیز کم شود.
تاکنون هیچ‌یک از مسئولان هیچ اشاره‌ای به امضای این سند امنیت غذایی کشور که می‌تواند چشم‌انداز امیدبخشی برای آینده را به تصور بکشد، نکرده‌اند، با توجه به اینکه امسال سال اول اجرای این قانون است رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست باید در این زمینه مطالبه‌هایی را صورت دهند.
به نظر شما آیا جمع‌آوری و تزریق آب باران به سفره‌های زیر زمینی می‌تواند یک راه‌حل باشد؟
به نظر نمی‌رسد که این کار فایده چندانی داشته‌باشد، دولت با ذخیره آب باران در مناطقی از سمنان، هرمزگان و بلوچستان به کمک جوامع محلی آمده و توانسته‌است بخش قابل‌توجهی از سیلاب‌ها را مهار کند و به این وسیله باعث شد تا بخش عمده‌ای از پدیده گرد و خاک کاهش پیدا کند، اما ناترازی آبخوان‌های زیرزمینی بیش از ۱۵۰ میلیارد متر مکعب است که با چنین رقم‌هایی نمی‌شود آن را جبران کرد.
بر فرض مثال اگر در کشور یک متر بارندگی در سال داشته‌باشیم می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که ۲۵۰ سانتی‌متر آن وارد سفره‌های آب زیرزمینی شوند، ولی متأسفانه در حال حاضر در برخی مناطق حدود ۳۰۰ متر سطح آب زیرزمینی پایین رفته و این میزان بارندگی‌ها اصلاً جوابگو نیست. امسال حدود ۲۳۰ میلی متر بارندگی آمده‌است و اصلاً نمی‌توان با این میزان بارندگی‌ها کمبود آبخوان‌های زیرزمینی را جبران کنیم.
اگر موضوع فرونشست زمین در کشور حل نشود، چه مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت؟
بر اساس پیش‌بینی‌های کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام و مرکز پژوهش‌های مجلس در صورت حل‌نشدن این مشکل بخش‌های بزرگی از ایران مجبور به مهاجرت به نواحی شمالی می‌شوند و این موضوع باعث ایجاد تنش‌های امنیتی در کشور می‌شود.
همچنین بخش بزرگی از زیرساخت‌ها به دلیل فرونشست زمین تخریب می‌شود، همان‌طور که سال گذشته مجبور شدند تا دکل‌های بزرگ برق در دشت مهیار اصفهان را جابه‌جا کنند.
متأسفانه مناطقی که دچار این معضل شده‌اند، عملاً کارایی خود را از دست داده‌اند، از بین رفتن آبخوان از مهم‌ترین ضررهای فرونشست زمین و فشرده‌سازی خاک است، سفره‌های آب‌های زیرزمینی ما که منابع بی‌نظیر تجدید ناپذیر هستند نیز از بین خواهند رفت و به دنبال آن بزرگ‌ترین ضربه به صنعت کشاورزی یک منطقه خواهد خورد.
در مناطق شهری فرونشست زمین منجر به آسیب‌دیدگی ساختمان‌ها، پل‌ها و خطوط حمل و نقل خواهد شد و در حال حاضر نیز شرکت راه آهن بسیار پیگیر بحث فرونشست زمین است، چراکه فرونشست زمین آسیب‌هایی به خطوط ریلی خواهد زد. به عنوان مثال راه آهن تهران- مشهد و در اطراف ورامین فرونشستی رخ داده‌است که مسئولان قطار هنگام عبور از آن منطقه سرعت خود را کاهش می‌دهند. خیلی از خطوط ریلی ما نیز از مناطق فرونشست زمین می‌گذرند و این فرونشست زمین منجر به شکستگی خطوط ریلی می‌شود و ممکن است منجر به واژگونی قطار و فجایع انسانی شود.
در خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب نیز فرونشست زمین می‌تواند مشکل‌آفرین باشد و وقوع زلزله‌هایی با ریشتر کم در مناطقی که دچار فرونشست هستند، از آنجا که پی ساختمان در فرونشست قرار گرفته‌است می‌تواند خرابی خیلی بیشتری ایجاد کند.