به گزارش همشهری آنلاین، رشته اورولووژی (جراحی کلیه و مجاری ادراری) طی سال‌های اخیر به مدد توسعه علم و تکنولوژی توسعه چشمگیری داشته، تا جایی که این رشته به 7رشته تخصصی از قبیل یوروانکولوژی، اندویورولوژی ویورولاپاراسکوپی، پیوند کلیه، اورولوژی اطفال، اورولوژی زنان و فانکشنال، آندرولوژی و اورولوژی ترمیمی تقسیم شده است. دکتر محمدعلی زرگر شوشتری از اورولوژیست‌های پیشکسوت ایران، استاد بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی ایران و از موسسان انجمن اورولوژی ایران در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین از جایگاه ویژه این رشته در کشور می‌گوید و این که چنین ظرفیتی باعث شده بیماران حتی از کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آمریکایی هم برای دریافت خدمات درمانی اورولوژی به ایران سفر کنند.
* درباره تشکیل انجمن اورولوژی ایران توضیح می‌دهید؟
انجمن اورولوژی ایران پیش از انقلاب و در سال 1338 خورشیدی تاسیس شد و قدیمی‌ترین انجمن پزشکی در ایران به شمار می‌رود. بعد انقلاب و از سال 1373 در وزارت کشور این انجمن به ثبت رسید و مجددا فعالیش را آغاز کرد. از نیمه دوم سال قبل به پیشنهاد هیات مدیره انجمن و افرادی که با هیات مدیره همکاری می‌کردند به دلیل وسعت فعالیت‌های این انجمن که متشکل از 7انجمن علمی- تخصصی است به جامعه اورورلوژی ایران تغییر نام پیدا کرد. انجمن یوروآنکولوژی در زمینه بررسی و تحقیقات سرطان‌های دستگاه ادراری و تناسلی، انجمن‌های اندویورولوژی و لاپاراسکوپی در حوزه جراحی‌های کم‌تهاجمی اورولوژی، آندرولوژی در حوزه ناباروری مردان و انجمن جراحی ترمیمی اورولوژی در زمینه بازسازی آسیب‌های سیستم ادراری بر اثر تصادفات و یا ناهنجاری‌های مادرزادی تحقیق و بررسی می‌کنند. از دیگر انجمن‌های تخصصی جامعه اورولوژی ایران می‌توان به انجمن پیوند کلیه، اورولوژی اطفال و انجمن اورولوژی زنان و فانکشنال هم اشاره کرد.
* شایع‌ترین بیماری‌های اورولوژی در کشور چیست؟
دو بیماری پروستات و سنگ‌های مجاری ادراری در تمام دنیا جزو شایع‌ترین بیماری‌های اورولوژی به ویژه در مردان هستند. بیماری پروستات به دو نوع خوش‌خیم و بدخیم تقسیم می‌شود و کار ما تشخیص بیماری در درجه اول و در درجه بعد تفکیک نوع خوش‌خیم از بدخیم است. در صورت ابتلای بیمار به هر دو نوع پروستات و در صورت مراجعه به موقع و درمان صحیح، بیماری به طور قطع قابل درمان خواهد بود. بیشترین بار بیماری در حوزه اورولوژی هم درباره سنگ‌هاست. بر اساس یک آمار کلی بین زنان و مردان و در تمام مناطق کشور شیوع سنگ در ایران حدود 5درصد است. این در حالی است که 20سال پیش بیشترین اعمال جراحی‌ها را جراحی سنگ‌های مجاری ادراری تشکیل می‌دادند. البته در زمینه جراحی سنگ دیگر جراحی باز نداریم و با گسترش تکنولوژی و به کارگیری لاپارسکوپی همه جراحی‌ها به شکل بسته در حال انجام است و حتی سرطان‌های پیشرفته با روش‌های لاپاراسکوپی و اندوسکوپی قابل درمان هستند. بعد از سنگ، سرطان‌ها شایع هستند، از جمله پروستات، مثانه، کلیه و بیضه.
* با این وجود برخی بیماران همچنان جراحی باز را در درمان سرطان‌ها اثربخش می‌دانند؟
تشخیص و انتخاب روش درمان با پزشک متخصص است. اگر او تشخیص دهد که برای مثال روش لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز ارجح است، پس می‌توان نتیجه گرفت که با جراحی بسته هم می‌توان به نتیجه مطلوب رسید. مگر در مواقعی که پزشک تشخیص جراحی باز دهد.
با افزایش سن، قدرت جنسی و باروری افراد کاهش پیدا می‌کند. مناسب‌ترین سن باروری برای زنان از نظر قدرت باروری بین 20 تا 35 سال و برای مردان بین 25 تا 40 سال است
* ژنتیک چه میزان در ابتلا به بیماری‌های دستگاه ادراری موثر است؟
سنگ‌های کلیه به ژن‌ها ارتباط ندارند. ولی پروستات می‌تواند، منشا ژنتیکی داشته باشد. به همین علت اگر فردی، پدر یا یکی از اقوام درجه اولش به سرطان پروستات مبتلا باشد، احتمال ابتلایش به این بیماری چهار برابر بیشتر از یک فرد عادی بدون دارا بودن زمینه ژنتیک است. در صورتی که دو نفر از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا شده باشند، احتمال ابتلای فرد هفت تا 9 برابر افزایش پیدا می‌کند. بنابراین به افراد معمولی توصیه می‌شود، بعد از 50 سالگی تست PSA را که نوعی آزمایش غربالگری است، انجام دهند. اما در مردانی که زمینه خانوادگی ابتلا به سرطان پروستات دارند، توصیه می‌شود، این آزمایش را از 40 سالگی داشته باشند. بهترین راه تشخیص پروستات در درجه اول اندازه‌گیری PSA و در درجه دوم معاینه است.
* علت افزایش ابتلا به پروستات طی سال‌های اخیر چیست؟
افزایش آگاهی و ارتقای سواد سلامت مردم نسبت به این بیماری از یک سو و از سوی دیگر افزایش طول عمر انسان‌ها در تمام دنیا از جمله ایران از جمله عوامل موثر است. مردم به دلیل اطلاع‌رسانی رسانه‌های جمعی نسبت به وضعیت بدن خود آگاه‌تر شده‌اند و تغییرات آن را جدی‌تر می‌گیرند. برای مثال تغییرات رنگ ادرار را امروزه اکثر افراد جدی تلقی و به پزشک مراجعه می‌کنند. یا اینکه در حال حاضر اغلب مردم می‌دانند که یک فرد معمولی شب برای رفتن به دستشویی باید یک بار بیدار شود، بنابراین اگر فردی در طول شب چندین مرتبه برای رفتن به دستشویی از خواب بیدار شود، معمولا برای بررسی به پزشک مراجعه می‌کند. در واقع افزایش حساسیت افراد نسبت به وضعیت سلامت جسمانی‌شان و مراجعه زودهنگام به پزشکان، همچنین توسعه شبکه‌های بهداشتی و درمانی و سهولت دسترسی به این مراکز در افزایش آمار مبتلایان در تشخیص زودرس تمام بیماری‌ها از جمله پروستات موثر بوده است.
* شایع‌ترین علت نارسایی کلیه چیست؟
علت شایع نارسایی کلیه فشار خون و دیابت کنترل نشده است. بنابراین اگر فشار خون یا دیابت، کنترل شده باشد، شانس مبتلا شدن به بیماری نارسایی کلیه در افراد کاهش پیدا می‌کند. نارسایی کلیه علاوه بر مشکلاتی که برای خود بیمار ایجاد می‌کند، هزینه درمانی سنگینی را به دلیل انجام دیالیز و یا نیاز به پیوند کلیه بر نظام سلامت تحمیل می‌کند. یک بیمار دیالیزی باید حداقل هفته‌ای 3بار و هر جلسه 4ساعت دیالیز شود که این امر علاوه بر مشکلات برای بیمار، بسیار هزینه‌بر است. در صورتی که بیمار نیاز به پیوند کلیه داشته باشد، عمل پیوند هم برای نظام سلامت بسیار پرهزینه است. به همین علت در برخی از کشورهای پیشرفته در صورت مراجعه نکردن بیمار به مراکز درمانی برای چکاب‌های دوره‌ای برخی سرطان‌ها و در صورتی که با علایم انتشار بیماری به پزشک مراجعه کند، نظام درمانی هزینه‌های درمان را پرداخت نخواهد کرد.
در حال حاضر اغلب مردم می‌دانند که یک فرد معمولی شب برای رفتن به دستشویی باید یک بار بیدار شود، بنابراین اگر فردی در طول شب چندین مرتبه برای رفتن به دستشویی از خواب بیدار شود، معمولا برای بررسی به پزشک مراجعه می‌کند
* یکی دیگر از مشکلات این حوزه کاهش باروری مردان است که به معضلی جهانی بدل شده، دلیل این مساله چیست؟
با افزایش سن، قدرت جنسی و باروری افراد کاهش پیدا می‌کند. مناسب‌ترین سن باروری برای زنان از نظر قدرت باروری بین 20 تا 35 سال و برای مردان بین 25 تا 40 سال است. افزایش سن ازدواج و طولانی شدن زمان تجرد در کاهش نرخ ناباروری تاثیرگذار است. دلایل دیگری از جمله سبک زندگی و آلودگی هوا هم آمار ناباروری به ویژه با منشا مردانه را در کل دنیا افزایش داده است. البته شیوه‌های درمان ناباروری و موفقیت درمان ناباروری هم توسعه پیدا کرده و امروزه در ایران در رشته نازایی، فارغ‌التحصیل متخصص و فوق‌تخصص هم داریم. این در حالی است که 30 سال پیش اگر فردی صاحب فرزند نمی‌شد و امیدی به باروری‌اش نبود، برای دریافت گواهی سرپرستی کودک از پرورشگاه به ما مراجعه می‌کرد یا اینکه برخی خانواده‌ها به دلیل نداشتن فرزند دچار فروپاشی می‌شدند. اما طی سال‌های اخیر و به مدد تکنولوژی بسیاری از افراد نابارور قادرند، صاحب فرزند شوند.
* ناباروری بیشتر زنانه است یا مردانه؟
50 درصد علل ناباروری مربوط به زنان است و از 50درصد بقیه 30درصد مستقیما مربوط به مردان و 20درصد عامل مشترک است. پس 50درصد فاکتور مردانه به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ناباروری تاثیر دارند.
* آیا سیگار کشیدن، استرس و نوع تغذیه در این موضوع دخیل است؟
مصرف سیگار و حتی مواد مخدر روی کاهش اسپرم اثر منفی می‌گذارد. استرس نیز به طور قطع روی کاهش میزان اسپرم تاثیر منفی داشته باشد. آزمایش‌هایی هم در این زمینه انجام شده است. برای مثال اسپرم تعدادی زندانی را قبل و بعد از فرستادن به حبس اندازه‌گیری و نتیجه گیری کردند که اسپرم در دوران حبس به طور محسوس کاهش پیدا کرده است. بنابراین استرس می‌تواند، منجر به کاهش اسپرم شود. از سوی دیگر کمبود پروتئین هم می‌تواند، باعث بروز مشکلاتی شود. به بیانی دیگر کسی که کمبود پروتئین دارد، دچار ضعف عمومی می‌شود که این ضعف روی سیستم تولید مثل او تاثیر منفی می‌گذارد.
* چه تعداد متخصص اورولوژیست در کشور وجود دارد و آیا پاسخگوی نیاز بیماران است؟
در حال حاضر حدود 1400 متخصص و 200 دستیار اورولوژی در کشور داریم که متناسب با نیازهای کشور است. اما پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کمبود نیرو مواجه شویم چون ظرفیت‌های پذیرش رزیدنت در کشور خالی مانده است. در برخی شهرستان‌ها هم تجهیزات کافی برای تربیت رزیدنت وجود ندارد. مساله دیگر، پایین بودن تعرفه‌هاست که وضع معیشت رزیدنت‌ها را به مخاطره انداخته تا جایی که انگیزه آنها برای ورود به این رشته بسیار کمرنگ شده است. بنابراین حفظ نیروهای انسانی موجود در این حوزه بسیار حیاتی است.
* پیامد این کمبودها به ویژه نبود تجهیزات کافی برای تربیت رزیدنت در برخی شهرستان‌ها چیست؟
رشته ارولوژی به شدت به تجهیزات وابسته است و باید تجهیزات جدید مطابق با تکنولوژی و استانداردهای روز دنیا در اختیار تمام بیمارستان‌هایی که تربیت کننده رزیدنت‌ها هستند، قرار بگیرد. در صورتی که این مساله اتفاق نیفتد، می‌تواند، تاثیر منفی روی آموزش داشته باشد. هم اکنون شرایط مالی مراکز آموزشی تربیت رزیدنت برای تهیه و خرید دستگاه‌های جدید مناسب نیست. حتی برخی تجهیزات مورد نیاز موجود نیز به دلیل نداشتن امکان تعمیر برای مدتی از دسترس رزیدنت‌ها خارج می‌شود.
* با این اوصاف وضعیت رشته اورولوژی در شهرستان‌ها چگونه است؟
اوایل انقلاب من در خوزستان تنها اورولوژیست بودم اما اکنون تنها در شهر اهواز بیش از 60 اورولوژیست مشغول به فعالیت هستند. این در حالی است که علاوه بر بیماران ایرانی به بیمارانی که از کشورهای همجوار می‌آیند هم خدمات ارایه می‌شود. اولین شهری هم که مرکز درمان ناباروری راه‌اندازی کرد، یزد بود. پس از آن مراکز متعددی در سطح کشور از جمله تهران ایجاد شد، تا جایی که در حال حاضر 22 مرکز درمان ناباروری در تهران وجود دارد. در برخی از شهرستان‌ها هم مراکز بسیار مجهزی در زمینه ارایه خدمات اورولوژی وجود دارد، از جمله بیمارستان شهید محمدی بندرعباس با متخصصان متبحر و تجهیزات جدید به بیماران ایرانی و توریست‌هایی که از کشورهای اطراف از جمله عراق به ایران می‌آیند، خدمات می‌دهد. در واقع بیماران از کشورهای اطراف به خاطر تبحر اورولوژیست‌ها در اعمال جراحی به ایران مراجعه می‌کنند. حتی بیمارانی از آمریکا، کانادا و کشورهای اروپایی که نظام درمانی قوی دارند هم به دلیل اطمینان و اعتماد به قدرت تشخیصی بالای متخصصان ما به ایران سفر می‌کنند. این فرصت خوبی است و باید قدر بدانیم.
فردی که پدر یا یکی از اقوام درجه اولش به سرطان پروستات مبتلا باشد، احتمال ابتلایش به این بیماری چهار برابر بیشتر از یک فرد عادی بدون دارا بودن زمینه ژنتیک است
* تکنولوژی‌های نوین طی سال‌های اخیر رشته اورولوژی را مانند بسیاری از رشته‌های دیگر پزشکی متحول کرده، از جمله ربات‌ها که نقش بارزی در جراحی‌های اورولوژی دارند. اما مشکل اینجاست که به دلیل تحریم‌ها، اورولوژیست‌های ایرانی به این ربات‌ها دسترسی ندارند. آیا نبود آنها به اعمال جراحی لطمه نمی‌زند؟
جالب است که بدانید اولین رشته در دنیا که از ربات استفاده کرد، اورولوژی بود. به کمک ربات، پزشک در اتاق دیگری جراحی را از راه دور کنترل می‌کند. در حال حاضر نه تنها اکثر کشورهای پیشرفته دنیا که اغلب کشورهای منطقه هم از ربات جراح استفاده می‌کنند، ولی این امکان برای اورولوژیست‌های ما در کشور فراهم نیست. به همین دلیل جراحان ما به روش لاپاراسکوپی عمل می‌کنند. برای مثال امروزه در کشورهای پیشرفته دنیا جراحی دستگاه تناسلی مردان با ربات انجام می‌شود و این ربات‌ها قادرند، محل عصب را بین 15 تا 20 برابر بزرگ‌نمایی کند. این مساله به پزشک این امکان را می‌دهد که عصب ریز را به هنگام عمل پروستات دیده، آن را جدا و از ناتوانی جنسی فرد جلوگیری کند. در ایران وقتی یک جراح می‌خواهد، این عمل را بدون استفاده از ربات انجام دهد، هر چند مهارت وی در این میان نقش مهمی را ایفا می‌کند، اما در صورتی که جراح عصب را به دلیل ریز بودن ندیده و آن را قطع کند، ممکن است بیمار دچار ناتوانی جنسی شود. امیدواریم برای سهولت کار جراحی و افزایش کیفیت آن بتوانیم مانند دیگر کشورها ربات وارد کنیم.
* ایران از نظر علم اورولوژی در منطقه و جهان چه جایگاهی دارد؟
در تمام رشته‌های پزشکی به ویژه اورولوژی، ایران سرآمد منطقه است. ممکن است از نظر تجهیزات پزشکی کمبودهایی را نسبت به سایر کشورها داشته باشیم، اما از نظر علم و به روز بودن، پزشکان ایرانی در رتبه نخست قرار داریم. مهم‌ترین دلیل این امر، سرمایه‌گذاری روی آموزش است. ما یک کتاب رفرنس پنج جلدی به نام کمپل داریم که تمام اعمال جراحی دنیا در آن تشریح شده است. یک پزشک متخصص رشته اورولوژی به هنگام اتمام دوره تحصیلی باید نسبت به این کتاب اشراف کامل داشته باشد تا بتواند، فارغ التحصیل شود. از سوی دیگر پیشرفته‌ترین جراحی‌های لاپاراسکوپی و پیوند هم با موفقیت در حال انجام است. حتی در شهرهای محروم هم بالاترین سطح خدمات پزشکی ارائه می‌شود. همین امر باعث شده، جایگاه رشته اورولوژی ایران در منطقه تا این اندازه مورد توجه قرار بگیرد تاجایی که از نظر پزشکی به ویژه جراحی کشورهای ممتاز منطقه هستیم. در حوزه اورولوژی این امر مرهون سال‌ها تلاش در بخش آموزشی و دانشگاهی کشور و تربیت پزشکان، متخصصان و اورولوژیست‌هاست.