باران زرین قلم
نفت حالا زیر سایه محرمانگی روزگار می‌گذراند اما در سایه این محرمانه بودن همه‌ی امور، از عقد قرارداد تا میزان صادرات نفت، مانور بر توفیق‌هایی که حاصل شده ، فراموش نمی‌شود.
جواد اوجی، وزیر نفت معتقد است آنچه در نفت می‌گذرد مصداق پیروزی است. شاید از این روست که در گزارش خود تاکید کرده است: در حوزه صادرات فرآورده‌ها، تهاتر و سوآپ از حوزه دریای خزر با بعضی از شرکت‌های روسی شروع به‌کار کرده‌ایم و نزدیک ۱۰ میلیون تن ظرفیت تهاتر و سوآپ و صادرات فرآورده‌های نفتی در این حوزه داریم.
این اما تنها اتفاق تازه میان ایران و همسایه شمالی نیست. تفاهم‌نامه بزرگ همکاری در بخش انرژی میان ایران و روسیه امضا شده و آن‌گونه که معاون وزیر نفت می‌گوید طرف روس در حال تدوین طرح جامع توسعه برای ۶میدان نفتی و ۲میدان بزرگ گازی کشور است و امیدواریم تا پایان سال شاهد امضای قرارداد باشیم.
اوجی از جزییات این موضوع خبری نداده و به گفتن این نکته بسنده کرده است که ایران و روسیه هر دو ظرفیت‌های بسیار خوبی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی دارند؛ خوشبختانه در این مدت نزدیک به چهار میلیارد دلار قرارداد در بحث توسعه میدان‌ها و ۴۰ میلیارد دلار در حوزه احداث خطوط صادراتی گاز و واحدهای ال‌ان‌جی تفاهم‌نامه امضا کرده‌ایم.
البته وی خبر مهم دیگری را نیز در لابلای کلمات کلی‌اش داده است اینکه مدلی جدید از قراردادهای در این حوزه مد نظر است. وی تاکید دارد در این دوره برای روس‌ها قراردادهای توسعه میدان‌هایی در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی و پیش خرید (OFF TAKE) را رونمایی کردیم که سرمایه‌گذار از همه ابعاد همچون از سوی وزارت نفت، دولت جمهوری اسلامی بیمه و حمایت می‌شود. این نوع قراردادها برای سرمایه‌گذاران روس بسیار شیرین و جذاب است و خوشبختانه با توجه به اهمیت انرژی که امروز در دنیا همه به آن آگاهی داریم فرصت طلایی را برای امضای قراردادهای دیگر با روس‌ها در حوزه انرژی به وجود آورده است.
در گزارش رسانه‌های رسمی اعلام شده است: تحلیلگران بخش انرژی این معامله بین ایران و روسیه را ۴۰ میلیارد دلار ارزیابی کردند.
سعید میرترابی، تحلیلگر حوزه انرژی در گفت وگو با «توسعه ایرانی»: ما معتقدیم لازم است تدابیری در قراردادها اندیشیده شود که نه فقط طرف روس، بلکه هر شرکتی از هر کشوری با ایران در حوزه انرژی قرارداد بست، قادر نباشد دفعتا عقب بکشد اما چون در شرایطی هستیم که مفاد اعلام نمی‌شود، نمی‌دانیم این دست موارد پیش‌بینی شده است یا خیر؟
آنچه برخی کارشناسان را نگران کرده اما مساله بدعهدی روس‌ها در تحویل نیروگاه انمی بوشهر و قراردادهای دو کشور برای تحویل اس300 به ایران است و حالا برخی می‌گویند آیا روسیه در حوزه انرژی تغییر سیاست خواهد داد؟
رقیب امروز، همکار فردا
روسیه اما رقیب مهم امروز ایران در بخش انرژی است، آن هم در بازار غیررسمی. روس‌ها پس از جنگ با اوکراین در تیررس تحریم‌های غرب قرار گرفتند و برای حفظ حجم صادرات نفت بود که به بازارهای آسیایی روی آوردند. این چنین بود که صادرات نفت روسیه به چین، مهمترین مشتری نفت ایران در سال‌های تحریمی افزایش یافت و این کشور درصدد پا سفت کردن در این بازار کرد. این موضوع پیش از این حتی از سوی خبرگزاری‌های خارجی نیز مورد رصد قرار گرفته بود تا جایی که رویترز در گزارشی مدعی شد واردات نفت ایران به چین در آوریل تحت‌تاثیر قرنطینه‌های کرونا و افزایش واردات از روسیه، از اوجی که اواخر سال ۲۰۲۱ و اوایل سال ۲۰۲۲ داشت، کاهش پیدا کرد. در گزارش رویترز آمده است: اگر چه خرید نفت ایران کاهش پیدا کرد، اما همچنان هفت درصد از واردات نفت چین به حساب می‌آید. در این بین، نفت روسیه که هدف تحریم‌های خودخواسته خریداران غربی قرار گرفته است، به مقصد چین روانه شده است. البته مفاد این گزارش توسط سید حمید حسینی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی مورد تایید قرار گرفت و وی تاکید کرد کپلر که کشتی‌ها را ردیابی می‌کند، ادعا کرده که صادرات نفت ایران در اوایل سال شمسی 34 درصد کاهش پیدا کرده است. از طرف دیگر خبرگزاری دیگری مدعی شده است که صادرات نفت روسیه به هند که رقم پایینی در حد 20 هزار بشکه بوده، در همین مقطع زمانی به 600 هزار بشکه افزایش پیدا کرده است.همچنین بلومبرگ هم ادعا کرده است که در هر بشکه نفت روسیه دارد 30 دلار تخفیف می‌دهد.
در عین حال نرسی قربان، کارشناس بازار نفت معتقد است: این از اتفاقات روزگار است که کیفیت بخشی از ظرفیت‌های نفتی روسیه، مشابه نفت ایران است و ممکن است برخی کشورها، نفت روسیه را جایگزین نفت ایران کنند. در واقع روسیه، عمدا به دنبال مشکل تراشی برای صادرات نفت ایران نیست و تنها به دنبال یافتن مشتریان بیشتر برای فروش نفتش است. همان‌طورکه ایران هم در ایام تحریم، همه تلاش خود را به کار می‌گیرد تا نفت بیشتری را بفروشد.
ماجرا اینجا اما فروش نفت نیست، ماجرا به قراردادهای توسعه‌ای نفت بازمی‌گردد و ایران قصد دارد با نزدیکی بیشتر به شرق، بتواند امکان توسعه‌ی تولید نفت را مهیا کند. برخی این سئوال مهم ار مطرح می‌کنند که آیا رقیب ایران در بازار نفت، می‌تواند شریک مطمئنی برای توسعه تولید نفت در ایران باشد؟
روس‌ها شریک مناسبی برای ایران هستند؟
سعید میرترابی، کارشناس اقتصاد انرژی و پژوهشگر در گفت وگو با «توسعه ایرانی» با اشاره به اینکه ایران لازم است همزمان با تلاش برای انعقاد قرارداد با کشورهای بلوک شرق نظیر چین و روسیه تلاش برای کاهش فشار بین‌المللی بر کشور را در دستور کار قرار دهد، گفت: هیچ همکاری اقتصادی از نظر ما منفی نیست اما وقتی مفاد این قراردادها پنهان است و ما نمی‌دانیم در چه محورهایی و بر اساس چه مفادی این قراردادهای منعقد می‌شود، امکان نظر دادن از ما سلب می‌شود. وی تاکید کرد: در پاسخ به سئوالاتی در خصوص محرمانگی، استناد می‌کنند به این نکته که تحریم هستیم و نمی‌توانیم جزییاتی بیشتر در این خصوص ارائه دهیم و قضیه را شفاف کنیم اما تاکید ما نیز این است که باید تلاشتان را برای کاهش فشار بین‌المللی انجام دهید .
وی با اشاره به اینکه دولت با کمبود شدید منابع درآمدی روبروست، تاکید کرد: پیش از این دولت بخشی از درآمدهای نفتی را در اختیار شرکت نفت می‌گذاشت تا صرف توسعه کند اما چند سالی است به دلیل کمبودها با محدودیت روبروست و حتی این اقدام را انجام نمی‌دهد. در این شرایط سرمایه‌گذاری و انعقاد قرارداد با هر شرکتی مورد قبول است به شرط اینکه خروجی لازم وجود داشته باشند و تجربه همکاری‌های پیشین با کشورهای شرقی نظیر چین در بخش انرژی تکرار نشود .
وی گفت: ما معتقدیم لازم است تدابیری در قراردادها اندیشیده شود که نه فقط طرف روس، بلکه هر شرکتی از هر کشوری با ایران در حوزه انرژی قرارداد بست، قادر نباشد دفعتا عقب بکشد اما چون در شرایطی هستیم که مفاد اعلام نمی‌شود، نمی‌دانیم این دست موارد پیش‌بینی شده است یا خیر؟
هر چه هست ایران درصدد است با نزدیکی به شرق، وابستگی به غرب را جبران کند هر چند برخی معتقدند ایران با بازی در زمین شرق قصد دارد غرب را به توافق مشتاق‌تر کند. باید دید نفت ایران که هنوز از پس چهار سال خروج آمریکا از برجام، در تحریم است، می‌تواند از مسیر شرقی توسعه یابد. این پاسخ در صفحات پیش‌روی تاریخ نگاشته شده است.