نهم شهریور روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، تلنگری است تا هر ساله حفظ این گونه نادر و ارزشمند جانوری یادآوری شود.
پناهگاه حیات وحش نایبندان در شهرستان طبس با وسعت حدود یک و نیم میلیون هکتار، بزرگترین زیستگاه یوز آسیایی در ایران است.
منطقه توران در سمنان و پناهگاه حیات وحش میاندشت در خراسان شمالی نیز از دیگر زیستگاه‌های مهم یوزپلنگ آسیایی هستند که زاد آوری یوز در سال‌های اخیر در این مناطق مشاهده شده است.
۱۰ اردیبهشت ماه امسال سه توله یوز در توران به دنیا آمد و بارقه امیدی در دل دوستداران محیط زیست ایجاد شد، چون یوز گونه‌ای در خطر انقراض است، اما مادر توله‌ها را تحویل نگرفت؛ دو توله تلف شد؛ اکنون پیروز سومین توله ۴ ماهه است و در پردیسان زندگی می‌کند و در این مدت فراز و فرود‌های زیادی داشت.
مشاهده دو قلاده یوزپلنگ نر در پناهگاه حیات وحش نایبندان
پناهگاه حیات وحش نایبندان شهرستان طبس بزرگترین پناهگاه یوز ایرانی است که با توجه به وسعت بیش از یک و نیم میلیون هکتاری آن، پایش کل منطقه و برآورد دقیق جمعیت یوزپلنگ آسیایی مستلزم انجام دوربین گذاری در سطح وسیع است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس می‌گوید: یوزپلنگ‌های پناهگاه حیات وحش نایبندان بین زیستگاه‌های این منطقه و مناطق حفاظت شده استان‌های کرمان و یزد مهاجرت می‌کنند.
تقی زاده با اشاره به نصب ۵۰ دستگاه دوربین تله‌ای در پناهگاه حیات وحش نایبندان از سال ۱۳۹۵ بیان می‌کند: تاکنون چندین تصویر از یوزپلنگ آسیایی به ثبت رسیده است و پس از بررسی تصاویر و خال شناسی آن‌ها مشخص شد که تمامی تصاویر مربوط به ۲ یوزپلنگ با جنسیت نر است.
به گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس در دهه اخیر زادآوری از یوزپلنگ به صورت مستند در منطقه ثبت نشده است و تمامی یوزپلنگ‌های مشاهده شده بالغ بوده‌اند و توله یوزپلنگ دیده نشده است.
وضعیت یوز پلنگ اسیایی در زیستگاه‌ها بحرانی است
پناهگاه حیات وحش نایبندان، بکرترین و کم تعارض‌ترین منطقه حفاظت شده کشور است و دام‌های اهلی در این منطقه وجود ندارد؛ در زمان‌های قدیم که سطح آگاهی مردم کمتر بوده است برخی از دامداران در برخی از مناطق کشور اقدام به شکار یوزپلنگ می‌کردند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی می‌گوید: دامداران تصور می‌کردند که یوزپلنگ به دام‌هایشان حمله می‌کند در صورتی که یوزپلنگ از دام‌های اهلی تغذیه نمی‌کند و این یک تصور اشتباه بود.
به گفته حاتمی شکار یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش نایبندان انجام نمی‌شود و با توجه به آموزش‌ها و آگاهی رسانی‌های داده شده اهالی ساکن روستا‌های داخل منطقه و یا رانندگان به محض مشاهده یوزپلنگ با اشتیاق و خوشحالی، خبر مشاهده آن را به این اداره کل منعکس می‌کنند.
حاتمی بیان کرد: یوزپلنگ در طبیعت ۱۲ تا ۱۴ سال عمر می‌کند و در شرایط اسارت عمر آن ممکن است به ۱۸ سال برسد. جنگال نام یوزپلنگی بود که با حدود ۱۲ سال سن به عنوان پیرترین یوزپلنگ جهان شناخته شد و در منطقه نایبندان زندگی می‌کرده است.
لاشه این یوزپلنگ در سال ۱۳۹۰ در نزدیکی پاسگاه محیط بانی علی آباد کشف شد که به دلیل سن زیاد و احتمالا ناتوانی در شکار تلف شده بود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: هم اکنون زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ که زادآوری یوزپلنگ در آن ثبت شده، منطقه توران در استان سمنان و منطقه میاندشت در استان خراسان شمالی است.
۲ تا ۳ یوز در پناهگاه حیات وحش نایبندان زندگی می‌کنند
با وجود اینکه برآورد دقیقی از جمعیت یوز آسیایی وجود ندارد، اما تخمین زده می‌شود حدود ۱۵ یوزپلنگ آسیایی در کل کشور وجود داشته باشد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس می‌گوید: مهمترین عامل تهدید یوزپلنگ آسیایی در کشور جاده‌هایی هستند که از زیستگاه یوزپلنگ آسیایی عبور می‌کنند، هم اکنون جاده میامی ـ عباس آباد حد فاصل سبزوار و شاهرود یکی از پرخطرترین جاده‌های کشور است و در ماه گذشته یک توله یوز ماده را یکی از خودرو‌های گذری در این جاده زیر گرفت.
سگ‌های گله و حضور دام در زیستگاه‌ها، شکار غیر مجاز، احداث معادن، تخریب زیستگاه‌های یوزپلنگ و کاهش طعمه‌های یوزپلنگ از دیگر تهدیدات نسل یوزپلنگ آسیایی در کشور هستند.
حاتمی بیان می‌کند: برگزاری کارگاه‌های آموزشی ویژه جوامع محلی در خصوص اهمیت یوزپلنگ آسیایی، گشت و کنترل مدام مأمورین اجرایی و جلوگیری از شکار غیرمجاز و تجاوز و تخریب منطقه، نصب دوربین‌های پایش تصویری مناطق، حفاظت از طعمه‌های یوزپلنگ در منطقه، احداث آب‌انبار‌ها و آبشخور برای حیات وحش، توزیع علوفه و پیشگیری از وقوع بیماری‌ها در حیات‌وحش از جمله اقدامات انجام شده برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است.
به گفته این مسئول، در اطراف روستا‌های نایبند و زردگاه که داخل پناهگاه حیات وحش نایبندان هستند تاکنون چند مرحله یوزپلنگ توسط اهالی این روستا‌ها مشاهده شده است.
یوزپلنگ در تمامی فصول سال قادر به زادآوری بوده، ولی اوج جفتگیری آن اواسط زمستان است. پس از ۹۰ تا ۹۸ روز بارداری، یک تا ۴ توله به دنیا می‌آورد. توله‌ها تا سن ۱۷ تا ۱۸ ماهگی از مادر مستقل شده و در سن ۲ تا ۳ سالگی قادر به زادآوری هستند.
نایبندان کم تعارض‌ترین زیستگاه حیات وحش
پارسال یوزپلنگ ۴ مرتبه در شهرستان طبس مشاهده شد که آخرین بار آن در ۱۰ دی ماه ۱۴۰۰ بوده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس با بین اینکه تخلفات شکار غیرمجاز در شهرستان طبس بیشتر در مناطق آزاد انجام می‌شود گفت: در اغلب زیستگاه‌های کشور جمعیت یوزپلنگ در سال‌های گذشته کاهش یافته است.
تقی زاده می‌گوید: در پناهگاه حیات وحش نایبندان، آمار تخلفات نسبت به زیستگاه‌های دیگر کمتر است؛ پارسال ۳۰ پرونده در رابطه با شکار غیر مجاز تشکیل شد و ۴۶ متخلف شکار غیر مجاز به مقامات قضایی معرفی شدند.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس ادامه داد: در صورتی که متهمی به شکار غیر مجاز محکوم شود بسته به نوع گونه‌ای که شکار کرده، منطقه‌ای که در آن شکار غیر مجاز انجام شده و روشی که شکار کرده به حکم قانون شکار و صید مشمول مجازات‌های حبس و یا جریمه نقدی می‌شوند.
علاوه بر این شکارچی غیر مجاز باید ضرر و زیان و بهای حیوان وحشی که شکار کرده است را به محیط زیست پرداخت کند؛ اگر گونه شکار شده ماده باشد میزان جریمه آن به ۳ برابر افزایش پیدا می‌کند.
یوز ایرانی را دریابید
جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران که تا ۸۰ سال پیش تا ۲۰۰ قلاده برآورد می‌شد حالا به کمتر از ۷۰ قلاده رسیده است؛ کارشناسان مهمترین عوامل تهدید کننده یوزپلنگ آسیایی را تصادفات جاده‌ای، کاهش طعمه‌های یوزپلنگ، شکار غیر مجاز، حمله سگ‌های گله به یوزپلنگ و تخریب زیستگاه‌های یوزپلنگ برای توسعه معادن، جاده‌ها و راه آهن می‌دانند.
سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان مسئول حفاظت از گونه‌های وحشی، در تلاش برای حفظ یوز ایرانی است و از سال ۱۳۹۰ برنامه حفاظتی خود را برای نگهداری نسل این‌گونه ارزشمند آغاز کرده است.
به امید روزی که یوز ایرانی دارای بهترین زیستگاه شود و خبر‌های خوبی در حوزه تکثیر این حیوان تکرار نشدنی تاریخ بشونیم.
گزارش از مائده تکخارانی