حکایت تاب آوری شالیکاران مازندران و به فروش نرساندن محصولشان به رغم وجود مشتری ،مصداق این ضرب المثل اس که « مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد ».

مخرج مشترک اظهارات شالیکاران منطقه مرکزی و مدیران شالیکوبی های مازندران و همچنین اظهارات کارشناسان نشان می دهد که شالیکاران از ضرر ناشی از افزایشی شدن قیمت برنج پس از فروش محصولشان طی چند ماه آینده هراس دارند. این نگرانی شالیکاران که یکی از دلایل اصلی باز نشدن قفل انتظار فروش محصول به شمار می ود ، ریشه در وضعیت بغرنج بازار برنج طی یک سال گذشته دارد.

پارسال بسیاری از کشاورزان شالیکار مازندران بخشی قابل توجهی از برنجشان را پس از کشف قیمت ۳۰ تا ۳۳ هزار تومانی در اواخر تیر ماه سال به فروش رساندند ، ولی قیمت برنج پس از آن طی سه تا چهار مرحله افزایش ، چند برابر شد ؛ افزایشی قیمتی که سودش به اعتقاد کشاورزان و کارشناسان عمدتا به جیب دلالان رفت و کشاورز را در حسرت قرار داد.

بیشتر شالیکاران سال گذشته در حالی بخش زیادی از محصولشان را با قیمت حداکثر ۳۵هزار تومان در هر کیلو فروخته بودند که مدتی بعد یعنی در ماه شهریور هر کیلوگرم برنج با ۳۰ درصد افزایش به ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان رسید. افزایش قیمت برنج بعد از آن هم ادامه به صورت تدریجی تا پایان سال ادامه یافت و به حدود ۱۰۰ هزار تومان در شالیکوبی ها و ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار تومان در خرده فروشی های شهرهای بزرگ مانند تهران رسید.

با توجه به ناپایداری قیمت برنج در یک سال گذشته ، اکنون که محصول شالیکاران آماده عرضه به بازار شده است ، تصور شالیکاران این است که بار دیگر اتفاق سال گذشته احتمالا تکرار خواهد شد و به محض فروش محصول ، قیمت برنج مانند سال گذشته روند افزایشی خواهد گرفت و آنان دوباره دچار خسران از دست دادن همراهی با تحولات بازار خواهند شد.

حساب و کتاب شالیکاران نیز نشان می دهد که مصرف کننده برنج تاکنون قیمت ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار تومانی را لمس کرده است و برای چنین قیمتی و شاید حتی بالاتر از این مبلغ آمادگی دارد و به همین دلیل زیر بار قیمت پیشنهادی خریداران عمده نمی رود. بسیاری از شالیکاران معتقدند که خریداران عمده امسال هم پس از خرید برنج جدید با قیمت پیشنهادی خودشان دوباره بازار را وارد مسیر افزایشی خواهند کرد تا سود زیادی نصیب خودشان کنند.

همین نگاه بدبینانه شالیکاران به خریداران عمده سبب شده است تا طی یک ماه گذشته قفل بازار برنج محکم تر شود ، در حالی که مشاهدات میدانی نشان می دهد هم اکنون هر کیلوگرم گرم برنج کیفی مازندران بین ۸۰ تا ۹۵ هزار تومان به صورت عمده و خرده در شالیکوبی ها مشتری دارد.

گذشته از خسران سال گذشته ، شالیکاران مازندران به این نکته هم توجه دارند که تحولات بازار برنج در سال گذشته ، آنان را در مقابل مصرف کنندگان قرار داده در حالی که خودشان هیچ نقش و نفعی در افزایش چند مرحله ای قیمت نداشتند. آنان اکنون در انتظارند تا با دستیابی به قیمت مناسب و پایدار ، جایی برای پرداخت هزینه معنوی تقابل با منافع مصرف کننده باقی نگذارند و اگر قرار است هزینه ای متحمل شوند ، سودش را هم به جیب بزنند.

انبارداری شالیکوبی‌ها 

از زمان برداشت آغاز برداشت رسمی و مکانیزه برنج در مازندران بیشتر از یک ماه سپری شده است. در این مدت طبق آمار رسمی اتحادیه شالیکوبی داران ، روزانه بیش از ۱۰ تن شالی در هر واحد شالیکوبی به برنج سفید تبدیل و انبار می شود. با این حساب و کتاب طی این مدت هر شالیکوبی در مازندران به صورت میانگین ۱۸۰ تا ۲۰۰ تن برنج سفید تولید کرده است که یا در انبارهایشان قرار دارد و یا کشاورز آن را در خانه اش به صورت سنتی انبار کرده است.

طبق آمارهای رسمی ، یک هزار و ۲۰۰ واحد شالیکوبی در مازندران وجود دارد که دستکم ۹۵۰ واحد فعال هستند. با این آمار می توان نتیجه گرفت که بیش از یکهزار و ۵۰۰ تن برنج سفید از محصول سال جدید در شالیکوبی ها یا انبارهای سنتی کشاورزان مازندران انبار شده تا با کشف قیمت مناسب و پایدار وارد بازار شود.

در آن سوی این معادله و قفل شدن بازار هم مصرف کنندگان قرار دارند که منتظر کشف قیمت مناسب خودشان هستند تا به خرید روزانه و موردی برنج پایان دهند. بسیاری از این مصرف کنندگان از اقشار مختلف مردم مازندران هستند که برنجشان را یکجا به صورت سالانه از کشاورزان خریداری می کنند. این افراد که معمولان ذخیره برنجشان از خرداد ماه پایان می یابد تا رسیدن به برنج جدید به صورت موردی و هفتگی برنجشان را از بازار تهیه می کنند و این روزها تاب آوریشان در برابر بازار قفل شده برنج جدید در حال اتمام است. 

گذشته از این ، خرده خریداران بازار برنج مازندران که محصول مورد نیازشان را به صورت سالانه و مستقیم از شالیکوبی ها یا کشاورزان تهیه می کنند با گذشت زمان و خالی شدن شالیزارها از محصول و ناکامی در تهیه برنج مورد نیازشان ، حالت عصبی پیدا می کنند چرا که تهیه برنج به صورت روزانه یا هفتگی با قیمت کنونی بازار برایشان گران محسوب می شود و ادامه روند را با چنین قیمتی برای خودشان غیرممکن می دانند.

طبق اعلام رسمی جهاد کشاورزی مازندران در حال حاضر عمده برنج های آماده فروش مربوط به شالیزارهای درو شده حوزه آبریز ۱۱۰ هزار هکتاری دشت هراز واقع در شهرستان های بابل ، آمل ، محمودآباد ، فریدونکنار و بابلسر است. بر اساس همین آمار تاکنون محصول دستکم یکصد هزار هکتار از شالیزارهای استان برداشت شده است که به معنای خالی شدن نیمی از شالیزارها از محصول است که بیشتر به چشم خرده خریداران می آید و آنان را عصبی می کند.

کاهش اختلاف قیمتی و امید به بازگشایی قفل 

اگر چه در روزهای آغازین برداشت برنج در مازندران اختلاف قیمتی میان شالیکاران و خریداران عمده تا ۳۰ درصد بود ، ولی بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا نشان می دهد که طی روزهای اخیر میزان اختلاف به خاطر کاهش تاب آوری کشاورزان و بازار کمتر شده است.

به نظر می رسد با توجه به استقبال شالیکاران به کشت دوم و نیاز به نقدینگی و شروع سر رسیدهای وام های سلف ، تاب آوری کشاورزان به شکسته شدن انتظار برای کشف قیمت کمتر شود، اما آنچه  بر وضعیت بازار برنج حاکم است، دو طرف یعنی فروشنده که شالیکاران باشند و خریدار که بیشتر صاحبان شالیکوبی ها هستند ، می خواهند به قیمت مشترک  برسند که درحال حاضر اختلاف قیمت نهایی آنان حدود پنج تا ۱۰هزار تومان است.

اگرچه قیمت ۹۵ تا ۱۰۰هزار تومان برای کشاورزان مازندران رضایتبخش است و شمار زیادی از شالیکاران نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا این موضوع را تایید کرده اند، اما این که قیمت برنج در آینده نزدیک افزایش بیابد که دوراز انتظار نیز نیست، کشاورزان را دچار مردد کرده است.

سید حسین هاشمی یکی از شالیکاران بخش لاله آباد بابل به خبرنگار ایرنا گفت : مرداد ماه پارسال حدود ۲ تن از برنج درجه یک طارم محلی را کیلویی ۳۵ هزار تومان فروختم که به نسبت هزینه تولید رضایبخش نیز بود ، اما به دلیل مسایل اقتصادی که در شهریور رخ داد، قیمت برنج به ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان در هر کیلو رسید  و ارزش پولی را که بابت فروش ۳۵ هزار تومان فروختم به یکباره از بین رفت.

وی توضیح داد : جالب است که تا پایان سال گذشته قیمت همان برنج در عمده فروشی ها به ۱۰۰ هزار تومان و در بازار تهران و دیگر استان ها به ۱۴۰ هزار تومان رسید ، در حالی که کشاورز با درآمد ناشی از فروش محصولش با قیمت ۳۵هزار تومانی یک کیلو برنج ، گوشت را  ۲۵۰ هزار تومان و مرغ را  حدود ۶۰ هزار تومان خریداری کرد.

این کشاورز با بیان این که اکنون قیمت ۱۰۰ هزار تومان برای طارم محلی برای کشاورزان مقرون به صرفه است ، گفت : امسال نیز هزینه تولید برنج بالا رفته است و از طرفی این قیمت برای مصرف کنندگان از جمله دوستان و آشنایانی که مشتری دایمی هستند بسیار سخت است ، اما چه کنیم که ما نیز خریدار دیگر مایحتاج زندگی هستیم. امروز ما شرمند دوستان هم شدیم ، حتی پس از گذشت یک ماه همچنان قیمت را برای آنان مشخص نکردیم. 

این کشاورزی بابلی تصریح کرد : پیش بینی من است که اگر تحولات اقتصادی کشور بدرستی مدیریت نشود ، قیمت برنج به کیلویی ۲۰۰ هزار تومان هم می رسد ، کما این که قیمت فعلی که حدود ۱۰۰ هزار تومان است تا پایان سال به  ۱۵۰ هزارتومان خواهد رسید چرا که تجربه خرید از سوی مصرف کنندگان وجود دارد.

قفل بی‌سابقه  

مدیر یکی از صاحبان شالیکوبی در مازندران نیز از راکد بودن باز خرید و فروش خبر داد و قفل بودن بازار برای تعیین قیمت پس از یک ماه از زمان برداشت طی سال های پس از انقلاب را بی سابقه توصیف کرد و گفت: هنوز کشاورزان راضی به فروش محصولشان نشدند و در واقع منتظر کشف قیمت مورد نظر هستند.

محمد پور موسوی با بیان این که برنج طارم محلی و هاشمی که عمده برنج های تولیدی منطقه مرکزی مازندران را تشکیل می دهد در هر کیلو تا ۹۵هزار تومان مشتری دارد ، ادامه داد: اگرچه در یک هفته اخیر برخی از کشاورزان به صورت نقدی محصولشان را تا ۹۵هزار تومان فروختند ، اما بسیاری از تولیدکنندگان برنج که محصولشان آماده عرضه و فروش است و حتی نیاز به نقدینگی دارند در انتظار قیمت بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان هستند چرا که از این هراس دارند که امسال نیز قیمت برنج همانند سال قبل ناگهان پس از فروش محصولشان به ۱۳۰ تا  ۱۴۰ هزار تومان هم برسد.

وی به وجود مشتری برنج از استان های محتلف کشور که تقاضای بیشتر از ۲۰ تن دارند اشاره کرد و بیان داشت : در حال حاضر شالیکاران بخشی از محصولشان را که  مشتریانشان از دوستان و آشنایان هستند، با قیمت حدود ۱۰هزر تومان عرضه می کنند ، اما خرید وفروش به معنای رونق بازار هنوز وجود ندارد.

این کارشناس بازار برنج مازندران مقدار تولید و  کیفیت  برنج امسال را بسیار مطلوب تر از سال گذشته توصیف کرد و گفت : شرایط مناسب دمای هوا سبب شد تا شکستگی و خرده برنج به حداقل برسد و از طرفی طبق اظهارات و محاسبه شالیکاران عملکرد در هر هکتار نیز تا ۱۰ درصد بیشتر از سال قبل است. 

انتظار فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای 

یک کارشناس اقتصادی و از دست اندرکاران بازار برنج مازندران هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با ذکر این نکته که  حباب قیمت برنج در سال گذشته سبب شد تا کشاورز و خریدار در انتظار بمانند ، گفت : از آن جایی که  وزارت جهادکشاورزی به فکر مصرف کننده نیز است و مقوله خرید برنج های قراردادی هم مطرح است،هنوز نرخ پیشنهادی دولت مطرح نشده است.

دکتر اسماعیل یزدان پناه با ذکر این نکته که البته برنج قراردادی به نسبت مجموع تولید برنج زیاد نیست، توضیح داد: به هر حال کارشناسن خبره با بررسی همه جانبه هزینه تولید ، ارزش زمین و نرخ تورم در صدد اعلام نرح برنج هستند که هنوز به مرحله نهایی نرسیده است.

طبق دستورالعمل وزارت جهاد کشاورزی مقرر شد در سال زراعی جاری ۴۵ هزار هکتار از مزارع برنج کشور به کشت قراردادی اختصاص پیدا کند که از این میزان سطح ۲۵ هزار هکتار کشت قراردادی معادل ۵۵درصد به مازندران اختصاص پیدا کرده است.

این کارشناس بازار برنج گفت : پیشنهاد من برای کشف قیمت این است که می توان با حضور کشاورزان پیشرو کارشناسان خبره هزنیه کاشت و برداشت و سود منطقی را با توحه به نرخ تورم و این که درآمد شالیکاران برای امر و معاش یک ساله آنان است ، تعیین کرد .

وی وضعیت خرید و فروش برنج را راکد توصیف کرد و افزود : امسال برخلاف سال قبل فروشگاه های بزرگ زنجیره ای نیز همچنان منتظر کشف قیمت هستند ، اگرچه برنج طارم محلی و هاشمی با قیمت ۹۵ هزار تومان به ندرت انجام می شود . 

یزدان پناه با ذکر این نکته که پیشنهاد کشاورز با قیمت ۱۰۰هزار تومان منطقی به نظر می رسد ، گفت : باید مراقب بود تا دلالان روی موج روانی برای رسیدن به منافع خودشان سوار نشوند.

وی افزود : برنج کیفی مازندران امسال باید با توجه به هزینه های تولید تا سه برابر قیمت گذاری اولیه سال قبل توسط شالیکاران به فروش برسد تا تداوم کشت برای کشاورز به صرفه باشد و به دنبال فروش زمین و یا تغییر کاربری نیفتد.

این کارشناس توضیح داد : در یک مقایسه بسیار ساده می توان اثبات کرد که قیمت حدود ۱۰۰ هزار تومان برنج داخلی گران نیست چرا که قیمت هر کیلوگرم برنج کیفی طارم در سال ۱۳۹۶ با قیمت دلار سه هزار و ۵۰۰ تومان ، ۱۰ هزار تومان بود. این قیمت در آن زمان نسبت به ارزش پول ملی برای کشاورز و خانوارها راضی کننده بود. حال اگر بخواهیم قیمت برنج داخلی را امسال با دلار ۳۰ هزار تومانی محاسبه کنیم ، اکنون قیمت برنج طارم و هاشمی کیفی شمال  ۹۵ تا ۱۰۰ هزار تومان در هر کیلو گرم منطقی است.

یزدان پناه به اهمیت حفظ زمین های کشاورزی در مازندران اشاره کرد و اظهار داشت : کشاورز هر ساله با نگاه به قیمت محصول و قیمت زمین ، صرفه یا ضرور زیانش را می سنجد و اگر قیمت محصول به صرفه نباشد تصمیم به فروش زمین یا تغییر کاربری می گیرد.

وی افزود : شالیکاران شمال بخصوص مازندرانی ها تنها از طریق فروش محصول برنج خود ارتزاق می کنند و امروز شالیکاران به خصوص فرزندان آنان آشنا به بازار برنج در همه نقاط کشور هستند و محصولشان را طبق قیمت روز و وضعیت عرضه و تقاضا می فروشند ، صد البته قیمت فروش محصولشان را با دیگر اقلام از جمله گوشت و روغن نیز مقایسه می کنند.

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود.

217 256