نفیسه زارع کهن
«اجازه نمیدهیم هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را تحتتاثیر قرار دهد.» این جمله مهم و کلیدی حسین امیرعبداللهیان در واکنش به درخواست برجامی روسیه از آمریکاست که دیروز در نشست هماندیشی با نمایندگان مجلس، بر زبان راند.
او که رفته بود تا آخرین تحولات مرتبط با حوزه سیاست خارجی در زمینه گفتگوهای وین و همچنین تحولات اوکراین را تشریح کند، گفت: «ضمن ایستادگی در حفظ و رعایت خطوط قرمز، اجازه نخواهیم داد هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را در مذاکرات وین برای لغو تحریمها، تحت تاثیر قرار دهد.»
و به این ترتیب نخستین واکنش رسمی مقامات ایرانی نسبت به درخواست روسیها برای دریافت تضمین از امریکا مطرح شد. روسها که سه روز قبل خواستار تضمین کتبی از امریکا شده بودند تا حق آنها برای تجارت، همکاری اقتصادی و سرمایهگذاری و همکاری نظامی-فنی آزاد و کامل با ایران حفظ شود؛ روی خوشی نسبت به این درخواست ندیدند و اغلب تحلیلگران آن را خودخواهانه و عامل بر هم خوردن تمام تلاشها در روند مذاکرات هستهای عنوان کردند.
واکنش رسمی امیرعبداللهیان اما با سخنان خطیبزاده، سخنگوی وزارت خارجه ادامه پیدا کرد و وی در اظهاراتی گفت که ایران «از مجاری دیپلماتیک» منتظر شنیدن جزییات درخواست روسیه برای دریافت «تضمین از آمریکا» در مذاکرات احیای «برجام» است. گرچه وی رویکرد روسیه در مذاکرات را «سازنده» خواند وگفت: «گفتوگوهای وین در مسیر خود در حال پیگیری است.»
او همچنین خبرهای منتشر شده درباره احتمال خروج روسیه از «برجام» را «گمانهزنی رسانهای» عنوان کرد. نکته مهم واکنش خطیبزاده اما سکوت در برابر پرسشهایی درباره جزئیات درخواست چین بود که تنها به بیان این نکته که: «آنچه را در پشت درهای بسته در وین رخ میدهد، اینجا بیان نمیکنم.» اکتفا کرد.
شرط فاقد موضوعیت است
اما درخواست روسیه که رسانههای بینالمللی آن را شبیه «پرتاب نارنجک» در مذاکرات اتمی وین توصیف کردند امریکا را هم به واکنش واداشت و در موضعی جدید شرط جدید روسیه برای حمایت از توافق هستهای را فاقد موضوعیت خواند و این گونه بود که به گزارش ایلنا به نقل از سیبیاس، «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا این درخواست را «نامرتبط» عنوان کرد و با اشاره به این درخواست لاوروف گفت که تحریمهای اعمال شده علیه روسیه در پی حمله این کشور به اوکراین، هیچگونه ارتباطی به پرونده هستهای ایران ندارد و درخواست جدید مسکو برای حمایت از توافق احتمالی با ایران، فاقد موضوعیت است.
وزیر خارجه آمریکا با تکرار برخی ادعاها درباره ماهیت برنامه هستهای ایران گفت: «فارغ از هرگونه مسئله دیگر، اینکه ایران توانایی تولید سلاح هستهای یا افزایش غنیسازی اورانیوم برای تحقق این هدف را نداشته باشد، به نفع روسیه است. این منفعت، صرفنظر از رابطه ما با مسکو از زمان حمله به اوکراین پا برجاست.» با این وجود او با تایید پیشرفتهای صورت گرفته، دستیابی به توافق را نزدیک دانست گرچه گفت که چند مسئله دشوار باید حل شود.
باجخواهی از مذاکرات هستهای
به دنبال امریکا فرانسه نیز به خواسته تضمین روسیه واکنش نشان داد و بابت آنچه که تلاش برای «باج خواهی از مذاکرات هستهای با ایران» عنوان کرد؛ هشدار داد.پاریس به روسیه هشدار داد که در روند احیای توافق هستهای بین ایران و قدرتهای جهانی به «باجگیری» متوسل نشود. یک مقام (دفتر) ریاست جمهوری فرانسه به خبرنگاران گفت که دیپلمات ها هر موضوع را بر اساس شایستگی های آن بررسی می کنند و آنها را با هم مخلوط نمی کنند و در غیر این صورت، در واقعیت، فقط باج گیری است و دیپلماسی نیست.»
این مقام ریاست جمهوری فرانسه با اشاره به برجام، از روسیه خواست تا آنچه را که در وین در خطر است در نظر بگیرد که آن «بازگشت ایران به تعهداتش ذیل برجام» است. مقامات غربی می گویند منافع مشترکی بین روسیه و غرب در اجتناب از بحران عدم اشاعه هسته ای وجود دارد و آنها در تلاشند تا مشخص کنند که آیا آنچه اخیرا روسیه روی میز مذاکرات وین تحت عنوان ضمانت نامه کتبی آمریکا گذاشته تنها به تعهداتش در قبال برجام مربوط می شود یا خیر؟ آنها می گویند که اگر چنین باشد این امر قابل مدیریت خواهد بود، اما هر چیزی فراتر از آن، مشکل ساز خواهد شد.
این که روسیه قبل از حصول توافق برجامی در مذاکرات وین به اوکراین حمله کرد، نشاندهنده این است که این کشور میخواهد در برجام با ورق اوکراین بازی کند و با امتیاز گرفتن به اهداف خود در اوکراین برسد
ماموریت اولیانوف برای تاخیر دراحیای برجام
قبل از آنکه روسیه به اوکراین حمله نظامی کند، این نظریه در رسانهها و محافل سیاسی مطرح بود که روسیه درصدد است در برجام با ورق اوکراین بازی کند و با امتیاز گرفتن در برجام به اهداف خود در اوکراین برسد. اینکه قبل از حصول توافق برجامی در مذاکرات وین، روسیه به اوکراین حمله کرد، نشاندهنده صحت این گمانهزنی بود که پوتین درصدد معامله بر سر برجام برای به دست آوردن امتیازاتی در اوکراین است؛ و حال با طرح موضوع تضمین می خواهد با آرامش به جنگ با اوکراین ادامه دهد وامتیاز خود را از زاویه مذاکرات هسته ای ایران هم حفظ کند.
حشمتالله فلاحت پیشه هم در گفت و گو با رویکرد 24 گفته است: اولیانوف ماموریت داشت برجام قبل از حمله روسیه به اوکراین امضا نشود و او این ماموریت را به خوبی انجام داد و در این شرایط وقتی اولیانوف مشروعیت خود را در وین از دست داد، خود لاوروف رسما ورود کرد و شرطی تحت عنوان تضمینهای آمریکا برای روابط ایران و روسیه گذاشت که در واقع یک منع جدیدی را در برجام ایجاد کردند و جالب اینکه در ایران برخی سعی میکردند همین را هم توجیه کنند.
و چنین است که براساس تحلیل کارشناسان این اقدام وزیر امور خارجه روسیه درباره مذاکرات برجام را در ادبیات سیاسی میتوان «به گروگان گرفته شدن برجام توسط روسیه» تعبیر کرد.گرچه دیروز خبرگزاری تسنیم با انعکاس خبری از قول سفیر روسیه در تهران گفت که درباره سخنان لاوروف سوء تفاهم صورت گرفته است، اما اکنون سوال همه این است که روسیه تا کجا میخواهد این خواسته را ادامه دهد و از سوی دیگر امریکا چگونه می خواهد جواب قطعی این درخواست را بدهد.
رفتار روسها تاکنون در روند مذاکرات به گونه ای بوده است که آنها بیش از آنکه نماینده روسیه باشند؛ در نقش تصمیمگیرنده به جای ایران ظاهر شدهاند و همین مسئله واکنشهایی منفی به دنبال داشته است. این درخواست تضمین اگر با هدف مانعتراشی بر سر راه رفع تحریمهای ایران و یا ابزاری برای رهایی روسیه از باتلاق اوکراین باشد به نظر میرسد چندان نتیجه بخش نخواهد بود چه اکنون ایران که مهمترین سمت ماجرای این قضیه است مخالفت خود را اعلام کرده و اولویت را بر منافع ملی قرار داده است.