به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، ۳۹ سال پیش در چنین روزی و در بحبوحه روز‌های داغ و سراسر حماسه دفاع مقدس، حماسه‌ای دیگر، این بار به دست رانندگان و فعالان صنعت حمل و نقل رقم خورد که نقشی ماندگار و جاودانه و تابلویی زیبا از اطاعت ملت از فرمان معمار کبیر انقلاب خلق کرد و سال‌ها بعد، در تقویم ملی ایرانیان نیز جاودانه شد.
در ۲۶ آذر سال ۱۳۶۱ در بحبوحه جنگ تحمیلی، حدود صد کشتی حمل کالا در بنادر جنوبی کشور، در انتظار تخلیه بار‌های خود بودند، اما تهدید رژیم بعث عراق مبنی بر حمله جنگنده‌های این کشور به کشتی‌های منتظر تخلیه بار در این بنادر و هزینه سنگین خسارت انتظار کشتی‌های تخلیه نشده و دموراژ کانتینر‌ها و همچنین خطر اتمام ذخیره کالا‌های اساسی در کشور، نگرانی‌هایی را برای مسئولان وقت ایجاد کرده بود.
با اطلاع رهبر کبیر انقلاب از این موضوع، حضرت امام خمینی (ره) با درایت همیشگی خود و با صدور یک پیام تاریخی، از کامیون‌داران کشور دعوت کردند برای تخلیه هر چه سریعتر کشتی‌ها، به بنادر جنوبی بروند.
به دنبال این فرمان، بنادر جنوبی ایران شاهد حضور رانندگان و تراکم سنگین کامیون‌هایی بود که برای تخلیه بار به این بنادر آمده بودند و صحنه‌های کم نظیری از فداکاری، ایثار و تلاش شبانه روزی این قشر خدوم و زحمتکش در تاریخ ایران به ثبت رسید و این روز را در تاریخ کشور ماندگار ساخت.
پانزده سال پس از صدور فرمان حضرت امام خمینی (ره)، در سال ۱۳۷۶ به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و با هدف بزرگداشت این واقعه تاریخی و آگاهی یافتن اقشار مختلف مردم از نقش و جایگاه کلیدی و مهم شبکه گسترده حمل و نقل، شورای فرهنگ عمومی کشور، ۲۶ آذر را به عنوان روز حمل و نقل نامگذاری کرد.
حمل و نقل یکی از کلیدی‌ترین ابزار و زیرساخت‌های توسعه هر کشوری محسوب می‌شود و تعیین یک روز در تقویم رسمی کشور به عنوان "روز حمل و نقل"، ضمن بزرگداشت خاطره جانفشانی‌های فعالان این صنعت، نشان دهنده اهمیت این بخش در کشور است.
جایگاه حمل و نقل در توسعه:
در جهان امروز، حمل و نقل از بخش‌های زیربنایی اقتصاد هر جامعه محسوب می‌شود که علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن فرایند توسعه اقتصادی، خود نیز در فرایند توسعه دچار تغییر و تحول شده و با تحولات فناوری همراه می‌شود.
گستردگی منحصر به فرد فعالیت‌هایی که در بخش حمل و نقل انجام می‌گیرد و همچنین، تحولات سریع فناوری این بخش، ارتباط میان آن و فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی را آن چنان حساس و پیچیده ساخته است که کارشناسان، از صنعت حمل و نقل در کنار صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان یکی از دو صنعت نیروی محرکه توسعه اقتصادی یاد می‌کنند و کارآمدی و توانمندی این بخش را زمینه ساز توسعه همه جانبه کشور‌ها می‌دانند.
از منظر کارشناسان توسعه، موفقیت‌های راهبردی در زمینه رشد و توسعه اقتصادی، در گرو سرمایه گذاری کلان در زیرساخت ها، شبکه و تجهیزات حمل و نقل و نیز توسعه مهارت‌های مرتبط با حمل و نقل است و جوامعی که در این موضوع حیاتی و راهبردی سرمایه گذاری مناسبی نکنند، به مرور از پیشرفت و توسعه دور می‌مانند و برای رفع نیاز‌های اولیه خود نیز، نیازمند کشور‌های خارجی می‌شوند.
حمل و نقل، شاه کلید حضور در تجارت جهانی:
رقابت بخش‌های مختلف اقتصاد هر کشور در بازار‌های بین المللی برای به دست آوردن سهم بیشتر از بازار بزرگ تجارت جهانی، روز به روز فشرده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.
بخش حمل و نقل در این میان در این سهم خواهی نقش کلیدی دارد. تصور کنید که ایران نتواند نفت، فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی یا صنایع فولادی و سایر تولیدات و محصولات خود را به دلیل نداشتن سیستم حمل و نقل پویا و توانمند به بازار‌های جهانی برساند. طبیعی است که کشور‌های دیگر، نمی‌توانند صنعت خود را منتظر بگذارند تا این مشکلات در کشور ما حل شود و طبیعی است که به سرعت، کشور‌های دیگر را جایگزین انرژی کشور ما کنند. فرایندی که سریع اتفاق می‌افتد، اما بازگرداندن آن به حالت قبل، بسیار طولانی، زمان بر و مستلزم ارائه تخفیف‌های زیاد است و خسارت زیادی را متوجه اقتصاد کشورمان خواهد کرد.
حال، تصور کنید اگر کشوری صنعتی مثل ژاپن یا کره جنوبی نتواند محصولات و برند‌های مختلف صنعتی خود را به بازار‌های دیگر کشور‌ها برساند چه اتفاقی می‌افتد؟
در این صورت، نام‌ها و نشان‌های تجاری این کشور‌ها نظیر سونی و سامسونگ، تویوتا و هیوندا و پاناسونیک و ال جی در داخل مرز‌های این کشور‌ها محبوس شده و به مرور از خاطر مصرف‌کنندگان دیگر کشور‌ها فراموش خواهند شد. از این روست که در کشور‌های با صنعت مطرح و بزرگ توجه ویژه‌ای به حمل و نقل در همه شقوق آن می‌شود و به طور کلی این کشور‌ها زیرساخت‌های مناسبی را برای حمل و نقل خود اعم از حمل و نقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی ایجاد کرده و حتی با پرداخت یارانه‌های سنگین به این بخش، آن را توسعه می‌دهند.
به عنوان مثال جمهوری خلق چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان به همه بازرگانان و تجار و صنایع خود اعلام کرده است که شرکت کشتیرانی ملی چین (کاسکو) محصولات تولیدی این کشور را با کمترین هزینه ترانزیت و در مواردی بصورت رایگان به همه نقاط دنیا حمل خواهد کرد. بیشتر اقتصاد‌های بزرگ جهان نیز از چنین شیوه‌ها و تسهیلاتی برای توسعه صادرات خود بهره جسته و موفق شده اند که بخش‌های مهمی از تجارت جهانی را از آن خود کنند.
قطعا در کشور ما نیز، تولید کنندگان و صادر کنندگانی موفق‌تر خواهند بود که ضمن بهره برداری از فناوری روز جهان در بخش تولید و بهره گیری صحیح از مدیریت علمی بازار، در بخش توزیع و حمل و نقل نیز بتوانند قیمت تمام شده و هزینه‌های تجاری را کاهش دهند.
تجارت جهانی و حمل و نقل در شقوق مختلف آن اعم از زمینی و ریلی، دریایی و هوایی، دو پدیده در هم تنیده و جدا نشدنی هستند. خدمات حمل و نقل کارآمد، شرط لازم برای تجارت جهانی موفق است و باید این امر مورد توجه جدی سیاستگذاران و برنامه ریزان توسعه اقتصادی کشورمان قرار گیرد. در ۵۰ سال گذشته، رشد تجارت جهانی همواره تداوم یافته و به موازات آن، خدمات حمل و نقل نیز بهبود یافته و نقش بسیار موثری در رونق تجارت جهانی ایفا کرده است.
انرژی و محیط زیست، دو رکن توسعه حمل و نقل:
ناوگان حمل و نقل هر کشوری یکی از بخش‌های عمده مصرف کننده انرژی است. اکثریت قریب به اتفاق خودرو‌ها و ناوگان حمل و نقل در جهان، هم اکنون از سوخت‌های هیدروکربنی استفاده می‌کنند که در کشور ما این میزان به ۱۰۰ درصد ناوگان بالغ می‌شود. اگر این سوخت‌ها ناقص بسوزند، تولید آلودگی می‌کنند و نقش مخربی در گرمایش جهانی که فرایندی تهدید کننده برای محیط زیست است خواهند داشت.
هر هواپیما در هر نشست و برخاست، چند صد لیتر سوخت مصرف می‌کند و بطور معمول بیشترین میزان آلودگی را تولید می‌کند. ناوگان جاده‌ای نیز نقش موثری در افزایش آلاینده‌ها دارد. از آنجایی که هر کامیون فرسوده در هر صد کیلومتر پیمایش حدود ۵۰ لیتر گازوئیل مصرف می‌کند، وجود بیش از سیصد هزار کامیون در کشور ما که بخش اعظم آن‌ها فرسوده است حجم وسیعی از آلاینده‌های زیست محیطی را به فضا و هوای کشور وارد می‌کند.
نوسازی این ناوگان در سال‌های اخیر سرعت کندی داشته است و در دو سه سال اخیر تلاش‌های وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای با همکاری شبکه بانکی و خودروسازان برای نوسازی ناوگان، در گیر و دار موانع اداری و بانکی باقی مانده و به نتیجه مطلوبی نرسیده است.
ناوگان جدید می‌تواند مصرف سوخت این بخش را به یک سوم کاهش دهد و به وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی امکان دهد که گازوئیل صرفه جویی شده در این بخش را صادر کند.
از سوی دیگر در بخش دریایی هم از ابتدای سال ۲۰۲۰ سازمان جهانی دریانوردی استفاده از سوخت کم سولفور را برای ناوگان تجاری دریایی اجباری اعلام کرد که نقش مهمی در کاهش انتشار آلاینده‌های جوی در دریا‌ها داشت. در کشور ما ایران هم با همکاری پالایشگاه اراک، سوخت کم سولفور تولید شده و از ابتدای سال ۲۰۲۰ میلادی در اختیار ناوگان ملی کشور قرار گرفت که نقش مهمی در کاهش آلاینده‌ها در صنعت حمل و نقل دریایی داشت.
اما بخش ریلی که به عنوان پاک‌ترین و سبزترین گونه حمل و نقل شناخته می‌شود با تاکیدات رهبری معظم انقلاب اسلامی در سیاست‌های کلی نظام و سیاستگذاری مجمع تشخیص مصلحت نظام، دولت و مجلس شورای اسلامی در سال‌های اخیر توسعه فراوانی یافته است.
بخشی از مراکز و چشمه‌های بار نظیر کارخانجات و معادن کشور به شبکه ریلی متصل شده اند که البته باید همه چشمه‌های بار به این شبکه متصل شوند تا بتوانند کالا‌های خود را با این شبکه حمل کنند. هم اکنون ساخت ۱۴ هزار کیلومتر شبکه ریلی جدید در کشور ما نیز در حال طراحی یا اجراست و تا پایان برنامه هفتم توسعه طول این شبکه باید به دو برابر میزان کنونی برسد.
توسعه حمل و نقل ریلی، رسیدن ریل به بنادر جنوبی و شمالی کشور و اتصال ریلی کشورمان به دیگر کشور‌ها که آخرین نمونه آن اتصال راه آهن ایران و افغانستان از طریق راه اندازی راه آهن خواف - هرات در سال گذشته بود می‌تواند این صنعت را در آینده به یکی از اصلی‌ترین بخش‌های حمل و نقل کشور بدل کند. توسعه حمل و نقل ریلی در کشور ما با این میزان وسعت و پراکندگی مراکز صنعتی و ارزشمند بودن نرخ سوخت‌های فسیلی، نه یک انتخاب، که یک تصمیم عقلانی و الزام است.
از سوی دیگر استفاده از سوخت‌های پاک یا کمتر آلوده کننده می‌تواند آلودگی هوا را که معضلی جدی در شهر‌های بزرگ و صنعتی بویژه در فصل‌های سرد سال است کاهش دهد. در حال حاضر معمول‌ترین سوخت کم آلوده کننده موجود در کشور، گاز مایع است. هیدروژن نیز یک سوخت کم آلوده کننده است. توسعه ناوگان حمل و نقل درون شهری و حتی برون شهری که از گاز یا برق و سایر انرژی‌های پاک استفاده کنند، در آینده می‌تواند این صنعت را دگرگون سازد.
چشم انداز آینده:
در دو سال گذشته، اقتصاد صنعت حمل و نقل به واسطه شیوع بیماری کرونا در جهان و ایران آسیب جدی دیده است. دولت قبل تلاش کرد با همکاری شبکه بانکی به رانندگان اتوبوس ها، شرکت‌های هواپیمایی و حمل و نقل ریلی و دریایی وام‌هایی تحت عنوان وام حمایت از شرکت‌های آسیب دیده از کرونا بپردازد که فقط بخشی از این شرکت‌ها از چنین تسهیلاتی بهره‌مند شدند.
طبق برآورد‌های موسسات معتبر جهانی در صورتیکه حتی همین امروز این بیماری از جهان رخت بربندد تا ماه‌ها و سال ها، اثرات سوء ناشی از این بیماری بر پیکر صنعت حمل و نقل جهان باقی خواهد بود. سازمان جهانی هوانوردی پیش بینی کرده در صورتیکه این بیماری امروز تمام شود حداقل ۵ سال طول می‌کشد که اقتصاد شرکت‌های هوایی به وضعیت قبل از شیوع کرونا بازگردد.
این پیش بینی در سایر گونه‌های حمل و نقل نیز قابل تصور و تعمیم است.
با این وجود، حرکت به جلو، حمایت هرچه بیشتر مادی و معنوی از فعالان این صنعت و توجه به معیشت، بیمه و توجه به اهمیت و حساسیت کار آنان و از جمله بازنشستگی پیش از موعد متقاضیان، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی اعم از جاده، ریل، بندر و فرودگاه و همچنین نوسازی ناوگان، کاهش شدت مصرف انرژی این بخش و کاهش وابستگی بخش‌های مختلف این صنعت به خارج کشور از طریق بومی سازی و داخلی سازی کردن تجهیزات مورد نیاز آن توسط شرکت‌های دانش بنیان ایرانی، افقی است که نباید از منظر برنامه ریزان و سیاستگذاران و تصمیم سازانی نظیر اعضای مجمع تشخیص صلحت نظام، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و دولت و بخصوص وزارت راه و شهرسازی و البته حمایت مجموعه بانکی و گروه‌های تامین مالی و بخش خصوصی مغفول بماند.
بی شک حضور بخش خصوصی قوی و توانمند می‌تواند آینده این صنعت را تقویت کرده و تصدی گری دولت را کاهش دهد تا دولت بتواند بیش از پیش به سیاستگذاری و تنظیم روابط بخش‌های مختلف اقتصادی با یکدیگر بپردازد.
گزارش مکتوب: مهدی صادقی – خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما