به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، میزگرد بررسی دست انداز‌های صادرات محصولات کشاورزی با محوریت بررسی نقش صادرات محصولات کشاورزی در بحث تحول اقتصادی کشور، بررسی مشکلات و موانع صادرات محصولات کشاورزی، راهکار‌های رفع موانع صادراتی محصولات کشاورزی و برون رفت از مشکلات و بررسی بازار‌های هدف محصولات کشاورزی با حضور سینا رضایی، محمد طهماسوند، هادی قریشی و میراصغر مهدی از سوی بسیج دانشجویی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای این نشست سینا رضایی از صادر کنندگان برتر محصولات کشاورزی گفت: ایران از لحاظ اقلیمی جزو برترین کشور‌ها است و محصولات متنوعی را به جز محصولات استوایی تولید می‌کند؛ البته محصولات استوایی هم شرایط تولیدشان داخل ایران وجود دارد، ولی کوتاهی‌های زیادی در آن صورت گرفته که خودش بحث جدا دارد. ما تقریبا در ۳۵ محصول، جزو ۱۰ کشور تولید کننده برتر دنیا هستیم. ما اگر در این ۳۵ محصول همچون تولید، جزو ۱۰ کشور برتر صادر کننده نیز باشیم، قطعا هیچ نیازی به نفت و گاز خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه دلیل اینکه ما همیشه در سمینار‌ها و جلسات مختلف دفاع کردیم و تلاشمان بر این بوده است که وقتی داریم محصولی را از کشور خارج می‌کنیم، همانند طلا به آن بنگریم به این دلیل است که محصول باید ارزش افزوده و ارزآوری مناسبی برای کشور داشته باشد. افزود: متأسفانه با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستیم، مثلا اینکه کیفیت را فدای کمیت شده و به هر طریقی که شده افراد مختلف، به صورت غیر استاندار محصولات را صادر می‌کنند به طوری که از هر نقطه ایران، محصولی که به کشوری صادر می‌شود، در ۹۹ درصد موارد، محصول ایرانی را محصول درجه ۳ می‌شناسند.
حدود ۳۰ درصد محصولات کشاورزی دور ریخته می‌شود
وی در پاسخ به این سوال که چرا گفته می‌شود محصول کشاورزی همچون طلا است، اظهار کرد: برای تولید محصول کشاورزی، ما از صد‌ها متر زیر زمین، از ده‌ها متر زیر زمین، آب را بالا می‌کشیم و از ذخایر آینده استفاده می‌کنیم و به محصولات کشاورزی اختصاص می‌دهیم، اما حدود ۳۰ درصد از محصولات متاسفانه دور ریز دارند و دور ریخته می‌شوند و حتی صادرات برخی از محصولات کشاورزی، چون به صورت غیر استاندارد هستند، باعث شده تا محصولات ارزش واقعی خود را نداشته باشند.
رضایی بیان کرد: با همین شرایط و وضع موجود به عنوان مثال: هر تن سیبی که به یک کشور ثالث صادر می‌شود حدود حداقل ۶۰۰ الی ۷۰۰ دلار ارزآوری برای کشور دارد، یعنی ۲ برابر نفت است. اگر ۱۰۰۰۰۰ کیلو کیوی یا سیب را با ۱۰۰۰ لیتر نفت مقایسه کنید، ارزآوری محصولات کشاورزی ۲ برابر نفت است. شما حساب کنید سال گذشته میلیون‌ها تن حدود ۳۰ درصد (طبق گفته خود وزارت جهاد کشاورزی) از سیب تولید شده در ایران دور ریخته شده است؛ اگر با قیمت نفت مقایسه کنیم، می‌فهمیم که چه ارزآوری از بین رفته است.
صادر کننده نمونه محصولات کشاورزی گفت: در محصولات کشاورزی نتوانستیم بازاریابی درستی انجام دهیم؛ البته در ۱۰۰ درصد مشکلات، دولت مقصر نیست، ۷۰ درصد مشکلات این بخش بحث بازاریابی و بحث زیرساختی است. در تولید سیب، پنجمین کشور تولید کننده در دنیا هستیم، ولی به اندازه انگشتان دست، دستگاه سورتینگ اتومات برای این محصول نداریم در صورتی که ترکیه با این که به تازگی از رقبای اصلی ایران شده است به ازای هر ۱۰۰ هکتار، یک دستگاه سورتینگ اتومات در اختیار باغدار‌ها قرار داده است. این‌ها ضعف‌های زیر ساختی است که در بحث صادرات محصولات کشاورزی داریم.
اثر مشهود سموم در محصولات کشاورزی کشور
رضایی بیان کرد: در بحث تولیدات نیز متاسفانه بحث امنیت غذایی جدی گرفته نشده است. شما وقتی اسم یک تولیدی تراریخته را می‌شنوید، سوالی که برایتان مطرح می‌شود این است که آن سرطان‌زا است یا خیر! محصولاتی که در ایران تولید می‌شوند به دلیل تحریم‌هایی که صورت گرفته، افزایش قیمتی که داشته‌اند، سوبسید‌ها و ارز دولتی که برای خرید سم‌های خارجی پرداخت شده است، متأسفانه باعث شده تا سموم استاندارد در ایران وجود نداشته باشند و یا اگر هم باشند، قیمت بسیار بالایی داشته باشند که برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد؛ و به تبع همین مسائل باعث شده وقتی محصولات ما را مورد آزمایش قرار می‌دهند، کاملاً اثرات سموم در آن‌ها مشهود باشد. اگر قرار باشد در جایگاه واقعی خودمان قرار بگیریم باید تمام موانع رفع شود و زیرساخت‌های مناسب در بخش تولید و صادرات صورت گیرد تا ایران بتواند در جایگاه واقعی‌اش قرار گیرد. اگر صادرات ایران همچون تولیدش در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد، صد در صد با بازاریابی درست و سرمایه گذاری درست در این بخش، مشکلات کشور و مملکت حل خواهد شد.
وی تصریح کرد: بحث زیرساخت‌ها صرفاً زیرساخت‌های داخلی کشور نیست؛ برای مثال در کشور روسیه، چین ۲۵۰ رایزن اقتصادی وجود دارد و مشغول فعالیت هستند، ترکیه ۲۵ رایزن اقتصادی دارد و مشغول فعالیت می‌باشد، اما ایران تنها ۱ رایزن اقتصادی در داخل کشور روسیه دارد و عملا تا به امروز جز شعار از دولتی‌ها چیز دیگری ندیدیم. اگر سیستم‌های بازاریابی کشور‌های دیگر را ببینید قطعا متوجه می‌شوید که چرا ما کشاورزان و تولیدکنندگان و حتی اقتصاد ایران در حال حاضر به این شکل جلو می‌رود.
سنگ اندازی‌های آذربایجان و ترکیه با هدف پس گرفتن بازار محصولات کشاورزی روسیه
رضایی اضافه کرد: بخش ترابری، یکی دیگر از مشکلات این حوزه بخش کشاورزی است، از فصل پاییز سال گذشته تقریبا مشکلاتمان با آذربایجان شروع شده و همچنان ادامه دارد و با بهانه‌های واهی آن هم به دلیل شروع کردن ترکیه و آذربایجان به تولید برخی از محصولات، قصد پس گرفتن بازار روسیه را دارند و به همین دلیل این سنگ اندازی‌ها صورت می‌گیرند.
وی افزود: بنده در جلسه‌ای شنیدم که ۱۵۰۰ کانتینر داخل آذربایجان مانده و نتوانستند از مرز رد شوند. امروز هم حدود ۱۰۰۰ کانتینر داخل خاک اذربایجان ماندند و نتوانستند از مرز خارج شده و وارد خاک روسیه شوند. این‌ها مشکلاتی است که متاسفانه وجود دارد و راهکار‌های مختلفی نیز برایشان موجود است و می‌شود. ضرورت دارد در این حوزه اقداماتی صورت گیرد و با یک برنامه ریزی درست و یک انسجام قوی این مشکلات حل شوند.
محمد طهماسوند دیگر صادر کننده نمونه محصولات کشاورزی گفت: ما باید از لحاظ استراتژیک و از لحاظ جغرافیایی، ببینیم در چه جایگاهی هستیم. جایگاه کشور ما جایی است با این همه پتانسیل تولید در داخل کشور که ۶۰۰ میلیون مصرف کننده، همسایه کشور ما هستند که اغلباً هم گفتیم که این ۶۰۰ میلیون نفر، مصرف کننده مطلق هستند؛ یعنی یا گرمای بیش از حد دارند یا سرمای بیش از حد و در نتیجه این مسائل باعث شده تا نیاز به #واردات داشته باشند. برای این مسئله باید چاره جویی شود. این ۶۰۰ میلیون مصرف کننده را خودمان باید ساپورت کنیم و نباید اجازه مداخله و ورود به کشور‌های دور را در این منطقه دهیم؛ البته این موضوع نیاز به زیر ساخت دارد تا به این مهم برسیم، اما مهمترین عاملی که می‌تواند ما را به این هدف برساند وحدت بین دانشگاه و صنعت است؛ چه در حوزه کشاورزی و چه در هر حوزه صنعتی. دانشگاه باید پا به عرصه تولید گذارد یعنی بین دانشگاه و صنعت تولید، آشتی و دوستی برقرار شود. دانش باید تبادل شود تا بتوانیم مراحل استاندارد تولید خودمان را برای عرض اندام در این کشور‌ها داشته باشیم.
استفاده ثمربخش از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان در بسته بندی
وی افزود: ما برای عرضه بسته بندی، با خیلی از شرکت‌های دانش بنیان وارد کار شدیم، چندین سال است که زحمت می‌کشیم و دوستان در حال ارائه دانش هستند و تحقیق و آزمون و خطا می‌کنیم تا بتوانیم بهترین بسته بندی را در صادرات داشته باشیم و خوشبختانه به نتایج خوبی نیز رسیدیم، البته باز هم جای کار دارد.
لزوم توجه به تولید محصولات کشاورزی صادرات محور
طهماسوند افزود: فناوری نانو خیلی می‌تواند به آسیب‌های کشاورزی و به تولید ارگانیک این محصولات کمک کند و این مهم انجام خواهد گرفت؛ اما موضوعی که باید به آن اهمیت دهیم و باعث شده بین کشور و صادرات فاصله انداخته شود، فرهنگ تولید صادرات محور است. تولید صادرات محور یعنی ما هنوز نتوانستیم در کشور جایگاه تولید صادرات محور را مشخص کنیم تا استاندارد‌هایی برای محصولی که میخواهیم به بازار‌های جهانی ارائه دهیم، مشخص کنیم. بهترین و اولین کاری که باید انجام دهیم، قبل از هر بازاریابی و هر جایگاهی، باید تولیدات صادرات محور داشته باشیم.
خطر حذف ایران از بازار‌های بین المللی محصولات کشاورزی ارگانیک
وی بیان کرد: ما امنیت غذایی را یکی از بزرگترین چالش‌های آینده صادراتی می‌دانیم. خیلی از کشور‌ها در حال رسیدن به این استاندارد‌ها هستند تا محصولات کاملا ارگانیک وارد کشورشان شود. کشور‌های مصرف کننده که واردکننده هستند روی این مهم تمرکز می‌کنند تا حتما ساز و کار‌ها و دستور العمل‌هایی را برنامه ریزی کنند که محصولاتی که خارج از این حوزه است وارد کشورشان نشود و متاسفانه اگر ما به خودمان نیاییم، دوباره از این بازار‌ها حذف خواهیم شد، همانگونه که در حال حاضر به دلیل خیلی از مشکلات، کم و بیش حذف شدیم. ما فرهنگ تولید صادرات محور را با #استاندارهای_غذایی در کشور خودمان به نوبه‌ی خودمان انجام دادیم. سرانه مصرف سم در ایران برای هر فرد چقدر است؟ از الان باید تلاش کنیم و این آینده را بسازیم. ما در محصولات ارگانیک و گلخانه‌ای جایگاه خوبی داریم.
غفلت ایران از صادرات محصولات کشاورزی به آفریقا
صادر کننده نمونه محصولات کشاورزی گفت: رود‌های صادراتی نیز از مهمترین‌ها مسیر‌های صادراتی هستند. این مسیر‌های صادراتی اگر هموار شوند، آیندگان ما در این مسیر با سرعت به سمت صادرات حرکت خواهند کرد. ما سهم‌مان در سوریه را فوق‌العاده کردیم، شاید ۲درصد است. در آفریقا شاید ۱ درصد است. افریقایی که به ما پیشنهاد می‌دهد که حاضر هستند کلینیک پزشکی درست کنند و از پزشکان ما استفاده کنند و از ایران برای درمان به آن‌جا پزشک فرستاده شود. این از لحاظ پزشکی، اما مسیر صادراتی ما کجاست؟ شاید باورش سخت باشد، ولی صادرات سیب به آفریقا، صادرات یک محصول لوکس است. سیب را دانه‌ای از ما می‌خرند. همان گونه که موز، یک محصول لاکچری است، سیب ما هم یک محصول لاکچری صادراتی محسوب می‌شود، ولی ما رود صادراتی نداریم. بهترین رود ما به افریقا، عراق و سوریه است که متأسفانه امنیت ترانزیت نداریم.
خطر از دست دادن بازار‌های بین المللی محصولات کشاورزی با سنگ اندازی اسرائیل
طهماسوند اظهار کرد: ما دریای خلیج فارس داریم. مدیترانه را داریم. اقیانوس را داریم. می‌توانیم راهی باز کنیم و صادرات انجام دهیم. متاسفانه در حال حاضر اوراسیا را متمرکز محصولات کشاورزی‌مان کردیم. کشور‌هایی هستند همچون آذربایجان و ترکیه و همچنین اسرائیل، سنگ اندازی می‌کنند، دلیلشان هم بخاطر به خطر افتادن بازار‌های صادراتی آن‌ها است. ما هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ قیمت توانستیم بازار را از آن خودمان کنیم و حالا که به اینجا رسیدیم، با سنگ اندازی‌هایی که این‌ها می‌کنند، این بازار‌ها را از دست می‌دهیم.
وی افزود: ما نیاز به ورود دولت داریم. ما باید از امکانات صادراتی استفاده کنیم. مهمترین موردی که باعث می‌شود در مسیر صادراتی حوزه کشاورزی موفق باشیم این است که فرهنگ تولید صادرات محور را با دوستی و وحدت بین دانشگاه و صنعت درست کنیم و همچنین مسیر صادرات را هموار کنیم. پارسال ما با ۶ کانتینر به آذربایجان کوچ کردیم که بالغ بر ۲ میلیارد تن محصول بود. کدام صادر کننده‌ای حاضر است با محصولات فاسد شدنی و گلخانه‌ای، مسیر ۶ رزوه را در مدت ۲۶ روز طی کند؟ دولت باید مشوق‌های صادراتی را شفاف کند.
همچنین هادی قریشی دیگر صادر کننده نمونه گفت: مشکلات از زنجیره کاشت، داشت، برداشت، مارکتینگ، فروش و صادرات می‌توانند از روی زمین کشاورزی باشند یا نباشند یعنی این مشکلات چه در داخل و چه در خارج می‌توانند باشند. در بحث عرضه داخلی، متخصصین همین حوزه هستند که نظراتشان را بگویند، ولی در حوزه صادرات علاوه بر همه مشکلاتی که شاید بتوانیم به صورت کلی به آن‌ها بیندیشیم و راه حل دهیم، یکسری نادیده گرفته‌ها وجود دارد که اگر بتوانیم به آن قسمت هم ورود کنیم بد نیست.
لزوم تقویت جایگاه محصولات کشاورزی در بازار‌های جهانی
وی تصریح کرد: یکی از بعد‌های ما در بحث تولید و بسته بندی، ارسال محصولات است که محل عرضه محصول کشاورزی یا هر محصول ایرانی است و خیلی وقت‌ها به این نکته توجه نکرده‌ایم و به چالش برخوردیم. اولین اقدامی که باید صورت بگیرد این است که باید در بازاری که برای محصولات انتخاب می‌شود جایگاه محصول ایرانی تقویت شود و البته امری زمانبر است. اگر از هم اکنون شروع کنیم و از ۱۰ مشکل صادرات ۵ مورد آن را حل کنیم، ۵ مورد دیگر حلشان شاید ۲ الی ۳ سال طول بکشد.
قریشی اضافه کرد: ما گا‌ها میخواهیم در عرصه بین الملل عرض اندام کنیم، ولی هنوز شناخته نشدیم. برای شناخته شدن باید هزینه کرد، از بسته بندی‌های خوبی استفاده کرد به طوریکه آپشن‌های ضعیفی برای محصول وجود دارند و فروش شما نیز به آن‌ها بستگی دارد. بعضی از بازار‌ها به این آپشن‌ها دقت دارند. کیفیت محصول نیز مهم است. برای مثال در هندوستان عرضه سیب که داشته‌ایم و بسته بندی لوکسی هم داشته، خریدار به آپشن‌ها توجه می‌کند.
وی بیان کرد: بحث دیگری که وجود دارد بحث مشکلات ناخواسته است. ناخواسته بودنش بعضاً ممکن است در کشور‌های دیگر پیش نیاید. یکی از مشکلات ما برگشت‌های ارزمان است که مسیر‌ها ناامن و غیر قابل اعتماد هستند. در حوزه کشاورزی کسی که محصولش را صادر می‌کند، خواسته‌اش این است که ارزشش برگردد و دوباره ارزش را صرف تولید کند.
صادر کننده نمونه محصولات کشاورزی گفت: بحث دیگر بحث بروکراسی است. خیلی از دوستانی که پتانسیل شخصیتی و قصد ورود به بحث صادرات را دارند، به دلیل وجود مشکلات بروکراسی که در داخل کشور خود ما ایجاد می‌شود، جرأت این کار را پیدا نمی‌کنند. مشکل دیگر این است که خود ما نگاهمان صرفا نگاه درآمدی نباشد. صرفا اگر این نگاه باشد مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. بخشی از ارزآوری ما در صادرات صرفا صادرات محصول نیست، بخشی مربوط به صادرات خدمات محصول شامل سورتینگ و بسته بندی است.
قریشی اظهار کرد: بخش دیگر از مشکلات، مبحث زیرساختی بابت تهیه محصول است. زیرساخت به این منظور است که صادر کننده، استرس و ترس مثلا پیدا کردن کانتینر خالی را نداشته باشد. دغدغه صادر کننده باید در بحث تولید و ترانزیت باشد. بستر و فروش را صادرکننده آماده می‌کند، ولی بحث‌های دیگر را دولت باید انجام دهد.