به گزارش خبرگزاری رسا، ماه مبارک رمضان به عنوان برترین ماه سال از جهت عظمت، شرافت و معنویت شناخته می‌شود که خداوند متعال در این ایام توفیق روزه داری را به بندگانش داده است؛ پس هر که ماه رمضان را درک کند و مانعی ندارد باید روزه بگیرد. حال سوال اینجاست که حکم کسانی که با عذر یا بدون عذر، روزه دار نبوده‌اند چیست و آیا تکلیف خاصی بر عهده آنها است؟
حضرت آیت الله خامنه‌ای:
سوال ۳۳۸ – آیا کفاره افطار عمدی روزه با کفاره مریض تفاوت دارد؟
ج) آری، در دو مورد با هم تفاوت دارد: ۱. در مقدار، ۲. در مصرف. در کفاره افطار عمدی روزه، باید برای هر روز شصت فقیر را سیر کند (یا به هر کدام یک مد طعام بدهد) و یا دو ماه روزه بگیرد. اما در کفاره مریض، اگر بیماری تا رمضان آینده ادامه داشته باشد، باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
در کفاره افطار عمدی، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نمی‌تواند به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد طعام بدهد؛ ولی در کفاره مریض این امر لازم نیست.
سوال ۳۳۹ - شخصی ۱۰ روز روزه بر عهده دارد و در روز بیستم شعبان شروع به روزه گرفتن می‌کند، آیا در این صورت می‌تواند عمداً روزه خود را قبل یا بعد از زوال، افطار کند؟ در صورتی که قبل یا بعد از زوال افطار نماید، چه مقدار کفاره دارد؟
ج) در فرض مذکور افطار عمدی برای او جایز نیست و اگر عمداً افطار کند، در صورتی که قبل از زوال باشد غیر از کفاره تأخیر، کفارهای بر او واجب نیست و اگر بعد از زوال باشد، کفاره بر او واجب است که عبارت است از غذا دادن به ۱۰ مسکین، و در صورت عدم تمکن، واجب است سه روز روزه بگیرد.
سوال ۲۴۰ - فردی که به مدت صد و بیست روز روزه نگرفته، چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا باید برای هر روز شصت روز روزه بگیرد؟ و آیا کفاره بر او واجب است؟
ج) قضای آنچه از ماه رمضان از او فوت شده، بر او واجب است، و اگر افطار عمدی و بدون عذر شرعی بوده، علاوه بر قضا، کفاره هر روز هم واجب است که عبارت است از شصت روز روزه با اطعام شصت فقیر و یا دادن شصت مد طعام به شصت مسکین که سهم هر کدام یک مد است.
سوال ۳۴۱ - مسافری قصد اقامت ۱۰ روز داشته ولی از اقامت منصرف می‌شود و تصمیم می‌گیرد قبل از حلول ماه رمضان به شهرش برگردد ولی به خاطر تأخیر وسایل نقلیه نمی‌تواند برگردد و ماه رمضان در همان شهری که مسافر بوده حلول می‌کند. اگر این شخص در محل اقامت فعلی مفطری انجام دهد، چه حکمی دارد؟
ج) اگر بعد از اینکه اقامت ۱۰ روز وی تحقق یافته به اینکه پس از قصد اقامت یک نماز چهار رکعتی خوانده باشد روزه بر او واجب است و جایز نیست کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و اگر چنین کاری کرد، کفاره (شصت روز روزه یا اطعام شصت فقیر) بر او واجب می‌شود؛ اما اگر قبل از استقرار اقامت و حکم کامل خواندن نماز از اقامتش منصرف شد، چیزی به عهده‌اش نیست.
سوال ۳۴۲ - حکم کسی که با آمیزش جنسی حرام یا استمنا یا خوردن و نوشیدن حرام روزه خود را در ماه رمضان باطل نموده چیست؟
ج) در فرض مرقوم باید شصت روز روزه بگیرد و یا شصت مسکین را طعام دهد و احتیاط مستحب آن است که هر دو را انجام دهد.
سوال ۳۴۳ - اگر مکلف علم داشته باشد به اینکه استمنا روزه را باطل می‌کند، ولی عمداً آن را انجام دهد، آیا کفاره جمع بر او واجب می‌شود؟
ج) اگر منی هم از او خارج شود، کفاره جمع بر او واجب نمی‌شود لکن احتیاط مستحب آن است که کفاره جمع بپردازد.
سوال ۳۴۴ - انسان روزه داری که در یک روز بیش از یک‌بار کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد وظیفه‌اش چیست؟
ج) فقط یک کفاره بر او واجب می‌شود، بلی اگر این کار آمیزش جنسی یا استمنا باشد احتیاط واجب آن است که به عدد دفعات آمیزش جنسی یا استمنا کفاره بدهد.
سوال ۳۴۵ - آیا قی کردن عمدی موجب کفاره است؟
ج) قی موجب کفاره است.
سوال ۳۴۶ - آیا کفاره روزه باید فوراً ادا شود یا می‌توان در طول زمان آن را بجا آورد؟
ج) دادن کفاره - چه از نظر مالی یا روزه - واجب فوری نیست بلکه برای انجام آن حتی در آینده فرصت دارید لکن نباید مورد غفلت قرار گیرد.
سوال ۳۴۷ - بر اینجانب ۶۰ روز، روزه (کفاره واجب) واجب بود. در ۳۱ روز اول، روز ۲۹ مصادف با عید قربان گردید که روزه در آن روز حرام است و دیگر ادامه ندادم. آیا می‌توانم این چند روز روزه را به عنوان روزه‌های غیر متوالی گرفته و ۳۱ روز روزه متوالی دیگر بجا آورم؟
ج) اگر روز سی ام و سی و یکم را متوالیاً روزه نگرفته‌اید روزه‌های قبلی صحیح نیست بلکه باید ترتیب حفظ شود یعنی اول روزه‌های مشروط به توالی را بگیرد و سپس روزه‌های غیر مشروط به توالی را.
سوال ۳۴۸ - در ماه مبارک رمضان، روزهای یک روز من باطل شد که باید به جای آن ۶۱ روز کفاره آن را بگیرم که ۳۰ روز آن پشت سر هم باشد. من همه روزه‌های کفاره را گرفته‌ام اما مطمئن نیستم که ۳۰ روز پشت سر هم گرفته‌ام یا ۳۱ روز. اکنون تکلیف من چیست؟
ج) اگر روزه‌های کفاره را گرفته‌اید، و در وقت روزه گرفتن متوجه بودید که ۳۱ روز آن باید پشت سر هم باشد، شک و تردید فعلی اعتبار ندارد.
سوال ۳۴۹ - آیا رعایت ترتیب بین قضا و کفاره، در کفاره روزه واجب است یا خیر؟
ج) واجب نیست.
سوال ۳۵۰ - آیا قضای روزه ماه رمضان و کفاره آن، باید پی در پی انجام گیرد؟
ج) لازم نیست قضای روزه‌ها پی در پی باشد؛ ولی در کفاره - چنانچه گرفتن دو ماه روزه را اختیار کند. باید یک ماه تمام و یک روز آن را از ماه دیگر پی در پی بگیرد.
سوال ۳۵۱ - نحوه محاسبه مدت ماه برای کفاره روزه چگونه است؟
ج) اگر از اول ماه قمری شروع به روزه گرفتن کرد، دو ماه قمری - هرچند کمتر از سی روز - کفایت می‌کند و در غیر آن باید ۶۰ روز در نظر گرفته شود.
سوال ۳۵۲ - از چند سال گذشته کفاره روزه بدهکار هستم. آیا می‌توانم در طول سال در چند نوبت آن را پرداخت کنم؟
ج) مانع ندارد.
سوال ۳۵۳ - کسی که کفاره روزه را تا چند سال به تأخیر اندازد، آیا چیزی بر مقدار آن افزوده می‌شود؟
ج) خیر، چیزی بر آن افزوده نمی‌شود.
سوال ۳۵۴ - شخصی به مدت ۱۰ سال بر اثر جهل نماز نخوانده و روزه نگرفته است. فعلاً توبه نموده و به سوی خدا بازگشته و تصمیم بر جبران آنها گرفته است، ولی توانایی قضای همه روزه‌های فوت شده را ندارد و مالی هم ندارد که با آن کفاره‌هایش را بپردازد، آیا صحیح است که فقط به استغفار اکتفا کند؟
ج) قضای روزه‌های فوت شده در هیچ صورتی ساقط نمی‌شود، و نسبت به کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان، چنانچه قدرت بر روزه دو ماه و یا اطعام شصت مسکین برای هر روز نداشته باشد، باید به هر تعداد فقیر که قادر است غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند و اگر به هیچ وجه قادر به دادن غذا به فقرا نیست فقط کافی است که استغفار کند یعنی با دل و زبان خود بگوید: «استغفرالله (از خداوند بخشایش می‌طلبم)».
سوال ۳۵۵ - اگر کسی به علت ضعف و بیماری نتواند به ازای هر روز روزهای که باطل کرده ۶۰ روز روزه قضای آن را به جا آورد و به طور مستقل هم درآمدی نداشته باشد که کفاره آن را بپردازد، وظیفه او چیست؟
ج) قضای روزه واجب است و نسبت به کفاره‌ی افطار عمدی حکم آن در پاسخ قبلی گذشت.
سوال ۳۵۶ - من به علت عدم قدرت مالی و بدنی نتوانستم برای انجام کفاره‌هایی که بر من واجب شده بود روزه بگیرم و یا به مساکین اطعام نمایم و در نتیجه، استغفار نمودم لکن به لطف الهی اکنون توان روزه گرفتن با اطعام نمودن دارم، وظیفه‌ام چیست؟
ج) در فرض مرقوم، انجام کفاره لازم نیست گر چه احتیاط مستحب آن است که انجام داده شود.
سوال ۳۵۷ - علما نسبت به چهار گروه می‌فرمایند باید فدیه پرداخت کرد: پیرمرد، پیرزن، ذوالعطاش، حامل و مرضعه. حال بعض علما می‌فرمایند: «لا یجزی الاشباع عن المد فی الفدیة» سیر کردن فقیر کافی نیست و باید یک مد طعام به فقیر تملیک کرد همچنان که در آیه ۱۸۴ بقره فرموده: «فدیة طعام مسکین» و نفرموده اطعام مسکین. نظر حضرت عالی چیست؟
ج) کسانی که در ماه رمضان مجاز به افطار روزه هستند ولکن باید برای هر روز فدیه بدهند، در دادن فدیه در این موارد سیر کردن فقیر کافی نیست بلکه باید یک مد طعام برای هر روز به فقیر بدهند.
سوال ۳۵۸ - من به لطف خداوند متعال دارای فرزندی هستم که شیرخوار است. ان شاء الله به زودی ماه مبارک رمضان فرا خواهد رسید. در حال حاضر می‌توانم روزه بگیرم ولی در صورت روزه گرفتن، شیرم خشک خواهد شد. با توجه به اینکه دارای بنیه ضعیفی هستم و کودکم هر ۱۰ دقیقه شیر می‌خواهد، چه وظیفه‌ای دارم؟
ج) اگر به دلیل کم یا خشک شدن شیرتان بر اثر روزه، خوف ضرر بر طفل خود داشته باشید، روزه‌تان را افطار کنید، ولی برای هر روزی باید یک مد طعام به فقیر بدهید و قضای روزه را هم بعداً به جا آورید.
سوال ۳۵۹ - آیا زنی که به بچه شیر می‌دهد و روزه برای او ضرر دارد اگر روزه نگیرد بعداً باید کفاره نیز بدهد یا نه؟
ج) اگر خوف ضرر برای بچه باشد باید به مقدار هر روزی که روزه را افطار می‌کند، یک مد طعام (تقریبأ ۷۵۰ گرم گندم یا نان یا برنج و یا مانند آن) به فقیر بپردازد و روزه را نیز قضا کند. ولی اگر خوف ضرر برای خودش باشد حکم مریض را دارد.
سوال ۳۶۰ - اگر زن باردار یا شیرده، در صورت ترس بر خودش یا فرزندش روزه را ترک کند و عذرش تا ماه رمضان آینده ادامه داشته باشد، آیا برای هر روز دو فدیه بر آنان واجب است یا یک فدیه کافی است؟
ج) با فرض استمرار عذرش تا ماه رمضان سال بعد، بیش از یک فدیه بر او واجب نیست.
سوال ۳۶۱ - زنی در دو سال متوالی در ماه مبارک رمضان حامله بوده و قدرت روزه گرفتن در آن ایام را نداشته است، ولی در حال حاضر توانایی روزه گرفتن را دارد، حکم او چیست؟ آیا کفاره جمع بر او واجب است یا فقط قضای آن را باید به جا آورد؟ تأخیر او در قضای روزه چه حکمی دارد؟
ج) اگر بر اثر عذر شرعی روزه ماه رمضان را نگرفته، فقط قضا بر او واجب است، و اگر عذر او در خوردن روزه خوف از ضرر روزه بر جنین یا کودکش بوده، باید علاوه بر قضا، برای هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بپردازد، و اگر قضا را بعد از ماه رمضان تا ماه رمضان سال بعد، بدون عذر شرعی به تأخیر انداخته، فدیه دیگری هم بر او واجب است یعنی باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
سوال ۳۶۲ - زنی به علت بارداری و نزدیکی وقت زایمان، نمی‌تواند روزه بگیرد و می‌داند که باید آنها را بعد از زایمان و قبل از ماه رمضان آینده قضا نماید، اگر به طور عمدی یا غیر عمدی تا چند سال روزه نگیرد، آیا فقط کفاره همان سال بر او واجب است یا آنکه کفاره تمام سال‌هایی که روزه را به تأخیر انداخته، واجب است؟
ج) فدیه تأخیر قضای روزه ماه رمضان هرچند به مدت چند سال هم به تأخیر افتاده باشد، یک بار واجب است و آن عبارت است از یک مد طعام برای هر روزی، و فدیه هم زمانی واجب می‌شود که تأخیر قضای روزه ماه رمضان تا ماه رمضان دیگر بر اثر سهل انگاری و بدون عذر شرعی باشد، ولی اگر به خاطر عذری باشد که شرعاً مانع صحت روزه است، فدیه ای ندارد.
سوال ۳۶۳ - کسانی که در ماه رمضان برای انجام وظیفه دینی در مسافرت هستند و به همین دلیل نمی‌توانند روزه بگیرند، اگر در حال حاضر بعد از چند سال تأخیر، بخواهند روزه بگیرند، آیا پرداخت کفاره بر آنها واجب است؟
ج) اگر قضای روزه ماه رمضان را به علت استمرار عذری که مانع روزه گرفتن است، تا ماه رمضان سال آینده به تأخیر انداخته باشند، قضای روزه‌هایی که از آنان فوت شده کافی است، و واجب نیست برای هر روزی یک مد طعام فدیه بدهند، هرچند احتیاط در جمع بین قضا و فدیه است. ولی اگر تأخیر در قضای روزه به خاطر سهل انگاری و بدون عذر باشد، جمع بین قضا و فدیه بر آنها واجب است.
سوال ۳۶۴ - من حدود سه سال به علت بیماری و مصرف قرص از روزه گرفتن معاف بوده‌ام و به همین علت نمی‌توانستم قضای روزه را بجا بیاورم. فدیه را نیز نپرداختم. اما امسال بحمدالله سلامتی حاصل شد و توانایی پرداخت دیه را نیز دارم می‌خواستم ببینم در مورد سه سال گذشته وظیفه من چیست؟ (لازم به ذکر است که قبلاً تحت تکفل پدر بوده‌ام اما از اول سال ۸۴ استخدام شرکتی شده‌ام).
ج) برای روزه‌هایی که در ماه رمضان به جهت بیماری افطار نموده و تا رمضان سال بعد هم این بیماری ادامه داشته، هر روز یک مد (حدود ۷۵۰ گرم) طعام به عنوان فدیه به فقیر بپردازید و قضای آن روزه‌ها واجب نیست مگر ماه رمضان آخر در صورتی که پس از آن سلامتی حاصل و قدرت بر گرفتن روزه‌های قضای آن را داشته باشید که در این صورت اگر تا رمضان سال بعد، قضای روزه‌ها را نگرفته باشید علاوه بر دادن مد طعام باید قضای آن را نیز بگیرید.
سوال ۳۶۵ - مادرم تقریباً سیزده سال بیمار بود و به همین دلیل نمی‌توانست روزه بگیرد. من دقیقاً اطلاع دارم که علت روزه نگرفتن او احتیاج به مصرف دارو بوده است، امیدواریم ما را راهنمایی فرمائید که آیا قضای روزه‌ها بر او واجب است؟
ج) اگر ناتوانی او از روزه گرفتن بر اثر بیماری بوده، قضا ندارد.
سوال ۳۶۶ - کسی که چند سال مریض بوده و نتوانسته روزه ماه رمضان و قضای آن را به جا آورد، تکلیفش چیست؟
ج) در سالی که بهبود یابد، اگر تا رمضان آینده به مقدار قضا وقت داشته باشد، باید قضای سال آخر را به جا آورد؛ ولی قضای سالهای گذشته لازم نیست و تنها باید برای هر روز، یک مدطعام به فقیر بدهد.
سوال ۳۶۷ - من از عینک طبی استفاده می‌کنم و در حال حاضر چشمانم بسیار ضعیف است. هنگامی که به پزشک مراجعه کردم به من گفت که اگر برای تقویت چشمانم تلاش نکنم، ضعیف‌تر خواهند شد، بنابراین اگر از روزه ماه رمضان معذور باشم، چه وظیفه‌ای دارم؟
ج) اگر روزه برای چشمان شما ضرر دارد، واجب نیست روزه بگیرید، بلکه واجب است افطار کنید و اگر بیماری شما تا ماه رمضان آینده استمرار پیدا کرد، قضای روزه بر شما واجب نیست، ولی واجب است که عوض هر روز یک مد طعام به فقیر بدهید.
سوال ۳۶۸ - اگر بر فدیه چند سال بگذرد، حکم آن چیست؟ آیا چیزی بر آن افزوده می‌شود؟
ج) چیزی بر آن افزوده نمی‌شود، ضمن آنکه دادن فدیه واجب فوری نیست.
سوال ۳۶۹ - زنی به علت بیماری از روزه گرفتن معذور است و قادر بر قضا کردن آنها تا ماه رمضان سال آینده هم نیست، در این صورت آیا کفاره بر او واجب است یا بر شوهرش؟
ج) اگر افطار روزه ماه رمضان از جهت بیماری و تأخیر قضای آن هم از جهت ادامه بیماری بوده است، برای هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بر خود زن واجب است و چیزی بر عهده شوهرش نیست.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی:
مسأله ۱۶۶۹. کسی که کفاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یک بنده آزاد کند، یا به دستوری که در مسأله بعد گفته می‌شود دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مد که تقریباً ۱۰ سیر است طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنان چه اینها برایش ممکن نباشد هر مقدار می‌تواند صدقه به فقرا بدهد و استغفار کند و اگر از دادن صدقه هم عاجز باشد اکتفا به استغفار نماید اگر چه مثلاً یک مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ الله» و احتیاط واجب آن است که هر وقت بتواند کفاره را بدهد.
مسأله ۱۶۷۰. کسی که می‌خواهد دو ماه کفاره روزه رمضان را بگیرد، باید سی و یک روز آن را پی‌درپی بگیرد و اگر بقیه آن پی پی‌درپی نباشد اشکال ندارد.
مسأله ۱۶۷۱. کسی که می‌خواهد دو ماه کفاره روزه رمضان را بگیرد، نباید موقعی شروع کند که در بین سی و یک روز، روزی باشد که مانند عید قربان، روزه آن حرام است.
مسأله ۱۶۷۲. کسی که باید پی پی‌درپی روزه بگیرد اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد، یا وقتی شروع کند که در بین آن به روزی برسد که روزه آن واجب است، مثلاً به روزی برسد که نذر کرده آن روز را روزه بگیرد، باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
مسأله ۱۶۷۳. اگر در بین روزهایی که باید پی درپی روزه بگیرد، عذری مثل حیض یا نفاس، یا سفری که در رفتن آن مجبور است، برای او پیش آید، بعد از برطرف شدن عذر واجب نیست روزها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بعد از برطرف شدن عذر به جا می‌آورد.
مسأله ۱۶۷۴. اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتی حرام باشد، مثل خوردن غذای حلالی که برای انسان ضرر معتنی به دارد و نزدیکی کردن با عیال خود در حال حیض، کفاره جمع بر او واجب می‌شود. یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد که تقریباً ۱۰ سیر است، گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنان چه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است باید انجام دهد.
مسأله ۱۶۷۵. اگر روزه دار دروغی را به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله نسبت دهد بنابر احتیاط کفاره جمع که تفصیل آن در مسأله پیش گفته شد بر او لازم می‌شود.
مسأله ۱۶۷۶. اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند، بنابر احتیاط برای هر دفعه، یک کفاره بر او واجب است. ولی اگر جماع او حرام باشد، برای هر دفعه یک کفاره جمع واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۷۷. اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، برای همه آنها یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۶۷۸. اگر روزه دار غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد و بعد با حلال خود جماع نماید، بنابر احتیاط برای هر کدام یک کفاره واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۷۹. اگر روزه دار غیر جماع کار دیگری که حلال است و روزه را باطل می‌کند، انجام دهد مثلاً آب بیاشامد و بعد کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می‌کند غیر از جماع انجام دهد، مثلاً غذای حرام بخورد، یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۶۸۰. اگر روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنان چه آن را فرو ببرد، روزه‌اش باطل است. و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب می‌شود، و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلاً موقع آروغ زدن خون یا غذایی که از صورت غذا بودن خارج شده، به دهان او بیاید و عمداً آن را فرو برد باید قضای آن روزه را بگیرد و کفاره جمع هم بر او واجبمیشود.
مسأله ۱۶۸۱. اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنان چه در آن روز عمداً روزه خود را باطل کند، در کفاره آن دو قول است: یکی این است که یک بنده آزاد نماید و یا دو ماه پی پی‌درپی روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام دهد و این قول در صورت اختیار آزاد کردن بنده یا اطعام شصت فقیر مطابق با احتیاط است و قول دیگر تخییر بین آزاد کردن یک بنده و طعام دادن به ۱۰ فقیر یا پوشاندن آنها و اگر هیچیک را نتواند، سه روز پی پی‌درپی روزه بگیرد.
مسأله ۱۶۸۲. کسی که می‌تواند وقت را تشخیص دهد، اگر به گفته کسی که می‌گوید مغرب شده افطار کند و بعد بفهمد مغرب نبوده است، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۳. کسی که عمداً روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند، یا پیش از ظهر برای فرار از کفاره سفر نماید کفاره از او ساقط نمی‌شود بلکه اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد کند، بنابر احتیاط کفاره بر او واجب است.
مسأله ۱۶۸۴. اگر عمداً روزه خود را باطل کند و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، بنابر احتیاط کفاره بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۵. اگر یقین کند که روز اول ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده بنابر احتیاط کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۶. اگر انسان شک کند که آخر رمضان است یا اول شوال و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود اول شوال بوده کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۷. اگر روزه دار در رمضان با زن خود که روزه دار است جماع کند، چنان چه زن را مجبور کرده باشد، کفاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد و اگر زن به جماع راضی بوده، بر هر کدام یک کفاره واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۸. اگر زنی شوهر روزه دار خود را مجبور کند که جماع نماید، یا کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، واجب نیست کفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله ۱۶۸۹. اگر روزه دار در ماه رمضان، زن خود را مجبور به جماع کند و در بین جماع، زن راضی شود، بنابر احتیاط واجب باید مرد دو کفاره و زن یک کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۹۰. اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می‌شود و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۱. اگر مرد زن خود را مجبور کند که غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‌کند به جا آورد، کفاره زن را نباید بدهد و بر خود زن هم کفاره واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۲. کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه‌دار خود را مجبور به جماع کند. ولی اگر او را مجبور نماید، کفاره بر مرد واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۳. انسان نباید در به جا آوردن کفاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.
مسأله ۱۶۹۴. اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۶۹۵. کسی که باید برای کفاره یک روز شصت فقیر را طعام بدهد اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد که تقریباً ۱۰ سیر است طعام بدهد، یا یک فقیر را بیشتر از یک مرتبه سیر نماید، ولی می‌تواند برای هر یک از عیالات فقیر اگر چه صغیر باشند یک مد به آن فقیر بدهد.
حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی:
مسأله ۱۴۰۳ - کسی که شصت روزه را برای کفّاره انتخاب کرده، احتیاط واجب آن است که ۳۱ روز آن را پی در پی به جا آورد، ولی در ۱۸ روز که در بالا گفته شد پی در پی به جا آوردن لازم نیست.
مسأله ۱۴۰۴ - در جایی که باید پی در پی روزه بگیرد اگر در وسط یک روز را عمداً روزه نگیرد باید همه را از نو به جا آورد، ولی اگر مانعی پیش آید مانند عادت ماهانه و نفاس و سفری که ناچار از انجام آن است می‌تواند بعد از رفع مانع ادامه دهد و لازم نیست از سر بگیرد.
مسأله ۱۴۰۵ - اگر روزه دار به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، بنابر احتیاط واجب باید کفّاره جمع بدهد، یعنی هم یک بنده آزاد کند و هم دو ماه روزه بگیرد و هم شصت فقیر را سیر کند (یا به هر کدام از آنها یک مد طعام که تقریباً ۷۵۰ گرم است بدهد) و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد هر کدام که ممکن است باید انجام دهد (خواه آن چیز حرام، مانند شراب و زنا باشد یا مانند نزدیکی کردن با همسر خود در عادت ماهانه).
مسأله ۱۴۰۶ - هرگاه روزه دار نسبت دروغ به خدا و پیغمبر (صلی الله علیه وآله) دهد یک کفّاره کافی است و کفّاره جمع لازم نیست.
مسأله ۱۴۰۷ - اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند یک کفّاره بر او واجب است و در صورتی که جماع او حرام باشد یک کفّاره جمع و همچنین اگر در یک روز چند مرتبه کارهای دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد.
مسأله ۱۴۰۸ - اگر روزه دار روزه خود را به چیز حلالی باطل کند، بعد کار حرامی که روزه را باطل می‌کند انجام دهد احتیاط واجب آن است برای هر کدام یک کفّاره بدهد.
مسأله ۱۴۰۹ - هرگاه روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید نباید آن را فرو ببرد، و الاّ روزه او باطل می‌شود و قضا و کفّاره دارد، ولی کفّاره جمع لازم نیست.
مسأله ۱۴۱۰ - اگر نذر کند که روز معیّنی را برای خدا روزه بگیرد چنانچه عمداً روزه نگیرد یا روزه خود را باطل کند باید کفّاره بدهد (و کفّاره آن مانند کفّاره ماه رمضان است).
مسأله ۱۴۱۱ - هرگاه به گفته کسی که سخنش قابل اعتماد نیست و می‌گوید مغرب شده افطار کند، بعد بفهمد غروب نبوده، قضا و کفّاره بر او واجب است.
مسأله ۱۴۱۲ - هرگاه روزه خود را عمداً باطل کند، بعد به مسافرت برود، کفّاره از او ساقط نمی‌شود، ولی اگر عمداً روزه خود را باطل کند بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا بیماری برای او پیدا شود کفّاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۴۱۳ - هرگاه یقین کند که آن روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده، کفّاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۴۱۴ - همچنین اگر شک کند آخر رمضان است یا اوّل شوال و عمداً روزه را باطل کند بعد معلوم شود روز عید بوده کفّاره ندارد.
مسأله ۱۴۱۵ - هرگاه روزه دار در ماه رمضان با همسر خود که روزه دار است جماع کند چنانچه او را اکراه کرده باشد باید کفّاره روزه خود و همسرش، هر دو را بدهد و قضا بر هر دو واجب است؛ و اگر او راضی شده، بر هر کدام یک کفّاره واجب می‌شود، ولی اگر اکراه به مفطرات دیگر کند گناه کرده، امّا کفّاره بر هیچکدام واجب نیست، امّا آن کسی که روزه‌اش را خورده باید قضا کند.
مسأله ۱۴۱۶ - هرگاه زن روزه دار شوهر روزه دار خود را مجبور به جماع نماید فقط یک کفّاره بر او واجب است و لازم نیست کفّاره شوهر را بدهد.
مسأله ۱۴۱۷ - هرگاه زن در آغاز، مجبور بوده و در اثناء راضی شده احتیاط واجب آن است که مرد دو کفّاره بدهد و بر زن چیزی جز قضا لازم نیست.
مسأله ۱۴۱۸ - هرگاه کسی به واسطه مسافرت یا بیماری روزه نگیرد نمی‌تواند همسر خود را مجبور به جماع نماید و اگر او را مجبور کند گناه کرده، ولی لازم نیست کفّاره او را هم بدهد.
مسأله ۱۴۱۹ - به جا آوردن کفّاره واجب فوری نیست ولی نباید طوری باشد که بگویند کوتاهی می‌کند.
مسأله ۱۴۲۰ - اگر چند سال بگذرد و کفّاره را به جا نیاورد چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۴۲۱ - کسی که برای کفّاره روزه، اطعام شصت فقیر را انتخاب کرده باید به هر کدام یک مد طعام (تقریباً ۷۵۰ گرم) بدهد و نمی‌تواند چند مد را به یک نفر بدهد، مگر اینکه دسترسی به شصت فقیر پیدانکند، ولی اگر اطمینان داشته باشد که فقیر طعام را به عیالات خود می‌دهد و با آنها می‌خورد، می‌تواند برای هر یک از عیالات او، هر چند صغیر باشند، یک مد به آن فقیر بدهد.
مسأله ۱۴۲۲ - کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته جایز نیست بعد از ظهر روزه را باطل کند و اگر عمداً چنین کاری کند باید به ۱۰ نفر فقیر هر کدام یک مد طعام بدهد و اگر نمی‌تواند باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.
حضرت آیت الله سیدعلی سیستانی:
مسأله ۱۶۲۸ - اگر کسی روزه ماه رمضان را به خوردن یا آشامیدن یا نزدیکی یا استمناء یا باقی ماندن بر جنابت باطل کند، در صورتی که از روی عمد و اختیار باشد و از روی ناچاری و جبر نباشد، اضافه بر قضا، کفاره هم بر او واجب می‌شود. و احتیاط مستحب آن است که کسی که روزه را به غیر آنچه ذکر شد باطل کند، اضافه بر قضا، کفاره هم بدهد.
مسأله ۱۶۲۹ - اگر کسی چیزی از آنچه را که گذشت انجام دهد، در حالی که عقیده قطعی داشته که روزه را باطل نمی‌کند، کفاره بر او واجب نیست. و همچنین است کسی که نمی‌دانسته روزه بر او واجب است، مانند کودکان در اوایل بلوغ.
مسأله ۱۶۳۰ - در کفاره افطار روزه هر یک روز از ماه رمضان، یا باید یک بنده آزاد کند، یا به دستوری که در مسأله بعد ذکر خواهد شد دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند یا به هرکدام یک مُد که تقریباً «۷۵۰» گرم است، طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، باید به قدر امکان تصدّق دهد، و اگر ممکن نیست، استغفار نماید. و احتیاط واجب آن است که هر وقت بتواند، کفاره را بدهد.
مسأله ۱۶۳۱ - کسی که می‌خواهد دو ماه روزه کفاره ماه رمضان بگیرد، باید یک ماه تمام و یک روز از ماه بعد را پی‌درپی بگیرد، و همچنین بقیه ماه بعد را باید بنا بر احتیاط واجب پی‌درپی بیاورد. بله اگر مانعی پیش آید که عرفاً عذر شمرده شود می‌تواند آن روز را نگیرد و با ارتفاع عذر دوباره ادامه دهد.
مسأله ۱۶۳۲ - کسی که می‌خواهد دو ماه پی در پی، روزه کفاره ماه رمضان بگیرد، نباید موقعی شروع کند که می‌داند در میان یک ماه و یک روز، روزی باشد که مانند عید قربان، روزه آن حرام است، یا مانند روزه ماه رمضان، روزه آن واجب است.
مسأله ۱۶۳۳ - کسی که باید پی‌درپی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد، باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
مسأله ۱۶۳۴ - اگر در بین روزهایی که باید پی‌درپی روزه بگیرد عذری مثل حیض، یا نفاس، یا سفری که در رفتن آن مجبور است، برای او پیش آید بعد از برطرف شدن عذر، واجب نیست روزه‌ها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بلافاصله بعد از برطرف شدن عذر به‌جا می‌آورد.
مسأله ۱۶۳۵ - اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتی حرام شده باشد مثل خوردن غذای حلالی که برای انسان ضرر کلی دارد، و نزدیکی کردن با همسر خود در حال حیض، یک کفاره کافی است. ولی احتیاط مستحب آن است که کفاره جمع بدهد یعنی یک بنده آزاد کند، و دو ماه روزه بگیرد، و شصت فقیر را سیر کند، یا به هرکدام آنها یک مُد گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هرکدام آنها که ممکن است، انجام دهد.
مسأله ۱۶۳۶ - اگر روزه‌دار عمداً دروغی را به خداوند متعال و پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نسبت دهد کفاره ندارد، هرچند احتیاط مستحب آن است که کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۳۷ - اگر در یک روز ماه رمضان چند مرتبه بخورد یا بیاشامد، یا نزدیکی یا استمناء کند، برای همه آنها یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۶۳۸ - اگر روزه‌دار غیر از نزدیکی و استمناء کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد با حلال خود نزدیکی نماید، برای هر دو یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۶۳۹ - اگر روزه‌دار کاری که حلال است و روزه را باطل می‌کند انجام دهد، مثلاً آب بیاشامد و بعد کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می‌کند انجام دهد مثلاً غذای حرامی بخورد یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۶۴۰ - اگر روزه‌دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آن را فرو ببرد بنا بر احتیاط واجب روزه‌اش باطل است، و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بدهد. و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلاً موقع آروغ زدن، خون یا غذایی که از صورت غذا بودن خارج است به دهان او بیاید و عمداً آن را فرو برد، بهتر است کفاره جمع بدهد.
مسأله ۱۶۴۱ - اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزه خود را باطل کند، باید کفاره بدهد، و کفاره آن در احکام نذر خواهد آمد.
مسأله ۱۶۴۲ - اگر روزه‌دار به گفته کسی که می‌گوید مغرب شده ولی اطمینان برای او حاصل نشده است، افطار کند و بعد بفهمد مغرب نبوده است، یا شک کند که مغرب بوده است یا نه، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود، و اگر معتقد بوده که قول او حجت است، فقط قضا لازم است.
مسأله ۱۶۴۳ - کسی که عمداً روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند، یا پیش از ظهر برای فرار از کفاره سفر نماید، کفاره از او ساقط نمی‌شود، بلکه اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آید نیز کفاره بر او واجب است.
مسأله ۱۶۴۴ - اگر عمداً روزه خود را باطل کند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، احتیاط مستحب آن است که کفاره را بدهد، مخصوصاً اگر به‌وسیله‌ای مانند دارو حیض یا مرضی را به وجود بیاورد.
مسأله ۱۶۴۵ - اگر یقین کند که روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده، کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۴۶ - اگر انسان شک کند که آخر ماه رمضان است یا اوّل شوال، و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود اوّل شوال بوده، کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۴۷ - اگر روزه‌دار در ماه رمضان با زن خود که روزه‌دار است نزدیکی کند، چنانچه زن را مجبور کرده باشد، کفاره روزه خودش و بنا بر احتیاط، کفاره روزه زن را باید بدهد و اگر زن به نزدیکی راضی بوده، بر هرکدام یک کفاره واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۴۸ - اگر زنی شوهر روزه‌دار خود را مجبور کند که با او نزدیکی نماید، واجب نیست کفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله ۱۶۴۹ - اگر روزه‌دار در ماه رمضان، زن خود را مجبور به نزدیکی کند و در بین نزدیکی زن راضی شود، بر هرکدام یک کفاره واجب می‌شود، و احتیاط مستحب آن است که مرد دو کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۵۰ - اگر روزه‌دار در ماه مبارک رمضان با زن روزه‌دار خود که خواب است نزدیکی نماید، یک کفاره بر او واجب می‌شود و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۱ - اگر مرد زن خود را، یا زن شوهر خود را مجبور کند که به غیر از نزدیکی کار دیگری که روزه را باطل می‌کند به‌جا آورد، بر هیچیک از آنها کفاره واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۲ - کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه‌دار را مجبور به نزدیکی کند، ولی اگر او را مجبور نماید، کفاره بر مرد نیز واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۳ - انسان نباید در به‌جا آوردن کفاره کوتاهی کند به گونه‌ای که سهل‌انگاری در ادای واجب شمرده شود، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.
مسأله ۱۶۵۴ اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به‌جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۶۵۵ - کسی که باید برای کفاره یک روز شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به تمام شصت نفر دسترسی دارد نمی‌تواند عدد را کم کند، مثلاً به سی نفر هرکدام دو مُد طعام بدهد و به آن اکتفا کند، ولی می‌تواند برای هر فرد از عیال فقیر اگرچه صغیر باشند یک مُد به آن فقیر بدهد، و فقیر به وکالت از عائله یا ولایت بر آنها اگر صغیر باشند قبول نماید، و اگر نتواند شصت نفر فقیر را پیدا کند و مثلاً فقط سی نفر را پیدا کند می‌تواند به هرکدام دو مُد طعام بدهد ولی بنا بر احتیاط واجب هرگاه تمکن پیدا کرد به سی نفر فقیر دیگر نیز یک مُد بدهد.
مسأله ۱۶۵۶ - کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمداً کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، باید به ۱۰ فقیر هرکدام یک مُد طعام بدهد، و اگر نمی‌تواند، سه روز روزه بگیرد.
مسأله ۱۶۵۷ - در چند مورد غیر از مواردی که قبلاً به آنها اشاره شد فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست:
اوّل: آنکه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله (۱۶۰۱) ذکر شد تا اذان صبح از خواب دوّم بیدار نشود.
دوّم: عملی که روزه را باطل می‌کند به‌جا نیاورد ولی نیت روزه نکند، یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد، و همچنین اگر قصد کند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد به تفصیلی که در مسأله (۱۵۴۹) بیان شد.
سوّم: آنکه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک روز یا چند روز روزه بگیرد.
چهارم: آنکه در ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
پنجم: آنکه کسی بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
ششم: آنکه کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند، یا خیال کند شوخی می‌کند، و خودش هم تحقیق نکند و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هفتم: آنکه به گفته کس دیگری که گفته او شرعاً برایش حجت است، یا او به اشتباه معتقد باشد که خبر او حجت است، افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
هشتم: آنکه یقین یا اطمینان کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری و مانند آن به گمان اینکه مغرب شده افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده، وجوب قضا در این صورت بنا بر احتیاط است.
نهم: آنکه از جهت تشنگی مضمضه کند، یعنی آب در دهان بگرداند و بی‌اختیار فرو رود، ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای غیر جهت تشنگی مثل مواردی که مضمضه در آنجاها مستحب است، مانند وضو مضمضه کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا ندارد.
دهم: آنکه کسی از جهت اکراه یا اضطرار یا تقیه افطار کند، اگر مورد اکراه و تقیه، خوردن یا آشامیدن یا نزدیکی باشد، و همچنین در غیر آنها بنا بر احتیاط واجب.
مسأله ۱۶۵۸ - اگر غیر آب چیز دیگری را در دهان ببرد و بی‌اختیار فرو رود، یا آب داخل بینی کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۵۹ - مضمضه زیاد برای روزه‌دار مکروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر آن است که سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله ۱۶۶۰ - اگر انسان بداند که به واسطه مضمضه، بی‌اختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می‌شود، نباید مضمضه کند، و اگر در این صورت مضمضه کرد ولی آب فرو نرفت بنا بر احتیاط واجب قضا لازم است.
مسأله ۱۶۶۱ - اگر در ماه رمضان، بعد از تحقیق (نگاه کردن به افق برای مشاهده فجر صادق)، برای او معلوم نشود که صبح شده و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.
مسأله ۱۶۶۲ - اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه، نمی‌تواند افطار کند، ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم می‌تواند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد.
حضرت آیت الله جعفر سبحانی:
مسأله ۱۳۳۶ - اگر یقین کند که روز اول ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده کفّاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۳۳۷ - اگر انسان شک کند که آخر رمضان است یا اول شوّال و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود اول شوال بوده، کفّاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۳۳۸ - اگر روزه دار در ماه رمضان با زن خود که روزه دار است، جماع کند، اگر زن بر عمل راضی باشد، هر کدام باید کفاره بدهد و اگر مجبور کرده باشد، کفّاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد.
مسأله ۱۳۳۹ - اگر روزه دار در ماه رمضان، با زن خود که روزه دار است، جماع کند و در بین جماع زن راضی شود، باید مرد دو کفّاره و زن یک کفاره بدهد.
مسأله ۱۳۴۰ - اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفّاره بر او واجب می‌شود و روزه زن صحیح است و کفّاره هم بر او واجب نیست.
مسأله ۱۳۴۱ - اگر مرد زن خود را مجبور کند که غیرجماع کار دیگری که روزه را باطل می‌کند به جا آورد مثلاً آب و یا غذا بخورد کفاره بر هیچکدام واجب نیست.
مسأله ۱۳۴۲ - کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع کند، ولی اگر او را مجبور نماید، بنابر احتیاط کفاره زن را بدهد.
مسأله ۱۳۴۳ - انسان نباید در به جا آوردن کفّاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.
مسأله ۱۳۴۴ - اگر کفّاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۳۴۵ - کسی که باید برای کفّاره یک روز شصت فقیر را طعام دهد، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر کدام از آنها بیشتر از یک مدّ که تقریباً ۷۵۰ کیلوگرم است، طعام دهد. یا یک فقیر را بیشتر از یک مرتبه سیر نماید، ولی چنانچه انسان اطمینان داشته باشد که فقیر طعام را به عیالات خود می‌دهد یا به آنها می‌خوراند می‌تواند برای هر یک از عیالات فقیر اگرچه صغیر باشند، یک مدّ به آن فقیر بدهد.
مسأله ۱۳۴۶ - کسی که قضای روزه رمضان را گرفته، اگر بعدازظهر عمداً کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، باید به ۱۰ فقیر، هر کدام یک مدّ، طعام دهد. و اگر نمی‌تواند باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.
مسأله ۱۳۴۷ - در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفّاره واجب نیست:
اول آنکه روزه دار در روز ماه رمضان عمداً قی کند.
دوم آنکه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله ۱۲۷۸ گفته شد، تا اذان صبح از خواب دوم بیدار نشود.
سوم عملی که روزه را باطل می‌کند، به جا نیاورد. ولی نیّت روزه نکند، یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد.
چهارم آنکه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک روز یا چند روز روزه بگیرد.
پنجم آنکه در ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند، انجام دهد. بعد معلوم شود صبح بوده. و نیز اگر بعداز تحقیق با گمان به اینکه صبح شده، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روز بر اوواجب است، ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند که صبح نشده و چیزی بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست، و امّا اگر بعد از تحقیق گمان کند که صبح نشده و یا شک کند که صبح شده یا نه و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضای آن روز واجب است.
ششم آن کسی که مورد اعتماد و اطمینان نیست، بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هفتم آنکه کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند، یا خیال کند شوخی می‌کند و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هشتم آنکه نابینا و مانند آن به گفته کس دیگر افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
نهم آنکه در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری به گمان اینکه مغرب شده افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نیست.
دهم آنکه برای خنک شدن، یا بی جهت مضمضه کند یعنی آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله ۱۳۴۸ - اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه، نمی‌تواند افطار کند و همین طور اگر شک کند که صبح شده یا نه، پیش از تحقیق نمی‌تواند کاری که روزه را باطل می‌کند، انجام دهد.
حضرت آیت الله جوادی آملی:
مسأله ۱۷۶۷ - در روزه ماه رمضان، انجام دادن عمدی و اختیاری کاری که روزه را باطل می‌کند، موجب قضا و کفاره است؛ مثلاً اگر دروغ بستن به خدا و پیامبر هند، فرو بردن تمام سر در آب و قی کردن، با علم و عمد و اختیار انجام گیرد، قضا و کفاره دارد؛ ولی ب در شب ماه رمضان، اگر از خواب دوم به بعد تا صبح خواب بماند، روزه او قضا دارد؛ اما کفاره ندارد، چون ملاک کفاره، افطار عمدی و اختیاری است و در اینجا افطاری نیست.
مسأله ۱۷۶۸ - اگر روزه دار با ندانستن مسئله، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بنا بر اقوا کفاره بر او واجب نیست، پس اگر روزه دار به خیال اینکه جماع کردن با همسر در حال روزه حلال است، با او آمیزش کند، کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۷۶۹ - چنانچه روزه دار در روزه واجب، شک دارد که مغرب شده یا نه و افطار کند، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود؛ ولی اگر بر اثر عوامل طبیعی و تاریکی هوا فکر کرده مغرب شده و افطار کند و سپس متوجه شود که مغرب نبوده، روزه او صحیح است و قضا ندارد.
مسأله ۱۷۷۰ - کسی که به قصد روزه واجب غیر ماه رمضان، مانند روزه نذری یا استیجاری، سحری خورده، درحالی که صبح بوده، روزه او باطل است.
مسأله ۱۷۷۱ - روزه‌های واجبی که باطل کردن آنها کفاره دارد، چنین اند: ۱. روزه ماه رمضان. ۲. روزه قضای ماه رمضان. ۳. روزه نذر روز معین. ۴. روزه اعتکاف.
مسأله ۱۷۷۲ - کقارة باطل کردن عمدی روزه ماه رمضان، یکی از این سه کار است: ۱. دو ماه روزه گرفتن، که ۳۱ روز آن پیاپی باشد. ۲. یک بنده آزاد کردن. ۳. ۶۰ فقیر را سیر کردن که به هر فقیر یک چارک (۱۰ سیر) طعام غالب آن بلد پرداخت می‌شود و مستحب است به هریک از ۶۰ فقیر ۲ چارک بپردازند. اگر کسی از انجام دادن آن عاجز باشد، باید چیزی صدقه بدهد و استغفار کند.
مسأله ۱۷۷۳. اگر با کار حرام - مثل خوردن شراب یا عمل زنا - روزه را به عمد باطل کند، به احتیاط واجب، کفاره جمع دارد؛ یعنی هر سه کار یادشده در مسئله قبلی را باید انجام دهد.
مسأله ۱۷۸۰ - اگر مرد با اجبار، از زن سلب اختیار کند و با او آمیزش کند و خانم از اول تا آخر راضی به این عمل نباشد، مرد معصیت کرده و علاوه بر قضا باید دو کفاره بدهد و تعزیر شود، ولی روزه زن باطل نمی‌شود و کفاره و تعزیر ندارد.
مسأله ۱۷۸۱ - اگر در حال روزه ماه رمضان، مرد با همسر خود آمیزش کند و خانم ابتدا راضی به این کار باشد، ولی در ادامه عمل ناراضی باشد، مرد و زن هر دو باید کفاره بپردازند و تعزیر شوند و قضا را به جا آورند.
مسأله ۱۷۸۲ - اگر مرد با همسر خود در روزه رمضان آمیزش کند و خانم ابتدا راضی نباشد، ولی در ادامه راضی شود، مرد باید دو کفاره بپردازد و تعزیر شود و زن باید قضای روزه را بگیرد.
مسأله ۱۷۸۳ - اگر زن در روزه ماه رمضان، شوهرش را وادار کند که با او آمیزش کند، زن معصیت کرده و علاوه بر قضا باید یک کفاره بپردازد.
مسأله ۱۷۸۴ - اگر در ماه رمضان مرد مسافر باشد، یا با داشتن عذری دیگر، روزه نداشته باشد، نباید همسر روزه دار خود را به آمیزش وادار کند؛ ولی اگر مرتکب چنین عملی شد، کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۸۵. دادن کفاره، واجب فوری نیست؛ ولی مکلف نباید به گونه‌ای تأخیر بیندازد که مایه سستی و بی اعتنایی به امر خدا شود.
مسأله ۱۷۸۶. اگر کسی برای باطل کردن عمدی روزه ماه رمضان کفارهای به عهده او باشد، دیگری نمی‌تواند تبرع به نیابت از او، از عهده کفاره برآید؛ مثلاً به جای او ۶۰ روز روزه بگیرد.
مسأله ۱۷۸۷. در اطعام به ۶۰ فقیر، باید به هر کدام، ۱ چارک پرداخت شود و فرقی بین بچه و بزرگسال نیست و نمی‌توان به یک نفر، دو سهم یا بیشتر پرداخت کرد.
مسأله ۱۷۸۸ - اگر جنب با تصمیم بر غسل کردن بخوابد و پس از خواب اول یا دوم یا سوم بعد از اذان صبح بیدار شود، روزه او باطل است و فقط قضا دارد.
مسأله ۱۷۸۹ - کسی که در ماه رمضان قصد روزه ندارد، اما از اول صبح تا غروب چیزی که روزه را باطل می‌کند انجام ندهد، روزه او باطل است و قضا دارد؛ ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۰ - شخصی که قصد روزه کرده، ولی در بین روز، از نیت روزه برگردد، یا قصد کرده مثلاً آب بخورد، اما آبی نخورده باشد، روزه او باطل است و قضا دارد؛ ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۱ - جنبی که غسل جنابت را فراموش کند و چند روز در حال جنابت روزه بگیرد، روزه او باطل است و قضا دارد؛ ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۲ - کسی که عادتش بر این است که هنگام بازی کردن با همسر، منی از او خارج می‌شود و با انجام دادن چنین کاری منی از او خارج شود، روزه او باطل است و قضا دارد؛ ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۳ - کسی که با اعتماد بر خبر دو عادل یا یک عادل، مبنی بر اینکه مغرب شده، روزه‌اش را افطار کند و سپس معلوم شود مغرب شرعی نبوده است، روزه او باطل است و قضا دارد؛ ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۴ - کسی که بدون تحقیق از صبح شدن یا با اعتماد بر خبر شخص غیر کارشناس، مشغول خوردن سحری شود، یا بر اثر عواملی مانند نابینایی، متوجه طلوع فجر نشده، یا در آن شک داشته و مشغول خوردن سحری باشد و سپس متوجه شود که صبح شده، روزه او باطل است و قضا دارد، ولی کفاره ندارد.
مسأله ۱۷۹۵ - کسی که در سحرگاه با تحقیق و نگاه به افق اطمینان پیدا کند صبح نشده، یا دو عادل کارشناس شهادت دهند که صبح نشده و او سحری بخورد، در حالی که صبح بوده، روزه او صحیح است
مسأله ۱۷۹۶ - در همه موارد یادشده که روزه او باطل بوده، باید تا مغرب به رسم ادب، چیزی که روزه را باطل می‌کند، انجام ندهد.
مسأله ۱۷۹۷ - بیماری که در ماه رمضان نتوانسته روزه بگیرد و پس از ماه رمضان بهبود یافته، باید روزه را قضا کند.
مساله ۱۷۹۸ - کسی که از چند ماه رمضان، روزه قضا بر عهده دارد و وقت هم وسعت دارد، می‌تواند هرکدام را نیت کند؛ ولی اگر وقت ماه رمضان آخر تنگ باشد - برای مثال، چهار روز روزه قضا بر عهده دارد که دو روز از ماه رمضان سالهای قبل و دو روزش مربوط به ماه رمضان سال آخر است و دو روز هم به ماه رمضان مانده باشد - لازم است در نیت، ماه رمضان سال آخر را تعیین کند و اگر تعیین نکند، برای سالهای قبل حساب می‌شود و برای ماه رمضان سال آخر باید کفاره تأخیر بدهد.
حضرت آیت الله حسین وحید خراسانی:
مسأله ۱۶۶۸- کفاره افطار روزه ماه رمضان این است که یک بنده آزاد کند، یا به دستوری که در مسأله بعد می‌آید دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام یک مد - که تقریباً ۱۰ سیر است. طعام، یعنی گندم یا آرد یا نان یا خرما و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد بنابر احتیاط واجب بین تصدق به هر اندازه که می‌تواند و استغفار جمع نماید، و اگر امکان تصدق نبود استغفار کند، اگر چه یک مرتبه بگوید «اشتغفر الله» و احتیاط واجب آن است که هر وقت بتواند کفاره را بدهد.
مسأله ۱۶۶۹- کسی که می‌خواهد دو ماه کفاره روزه ماه رمضان را بگیرد، باید یک ماه تمام و یک روز آن را از ماه دیگر پی در پی بگیرد، و اگر بقیه آن پی در پی نباشد اشکال ندارد.
مسأله ۱۶۷۰- کسی که می‌خواهد دو ماه کفاره روزه ماه رمضان را بگیرد، نباید موقعی شروع کند که می‌داند در بین یک ماه و یک روز، روزی است که مانند عید قربان روزه آن حرام است.
مسأله ۱۶۷۱- کسی که باید پی در پی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد یا وقتی شروع کند که بداند در بین آن به روزی می‌رسد که روزه آن واجب است، مثلاً به روزی می‌رسد که نذر کرده آن روز را روزه بگیرد، باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
مسأله ۱۶۷۲- اگر در بین روزهایی که باید پی در پی روزه بگیرد، عذری غیر اختیاری مثل حیض یا نفاس یا مرضی برای او پیش آید، بعد از برطرف شدن عذر واجب نیست و وزه ها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بعد از بر طرف شدن عذر به جا آورد.
مسأله ۱۶۷۳- اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند. چه آن چیز اصلاً حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتی حرام شده باشد مثل نزدیکی کردن با عیال خود در حال حیض - بنا بر احتیاط کفاره جمع بر او واجب می‌شود، یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد طعام بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن باشد واجب است انجام دهد، و بنابر احتیاط واجب استغفار هم بنماید.
مسأله ۱۶۷۴- اگر روزه دار دروغی را به خدا و پیغمبر و ائمه معصومین علا عمد نسبت دهد، بنابر احتیاط کفاره جمع -که تفصیل آن در مسأله پیش گذشت - بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۷۵- اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع یا استمناء کند، بنابر احتیاط برای هر دفعه یک کفاره بر او واجب است، و اگر جماع یا استمناء او حرام باشد، بنابر احتیاط برای هر دفعه یک کار؛ جمع بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۷۶- اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع و استمناء کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، برای همه آنها یک کفاره کافیست.
مسأله ۱۶۷۷- اگر روزه دار غیر از جماع و استمناء کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد و بعد با حلال خود جماع یا استمناء نماید، برای آن کار یک کفاره و برای جماع یا استمناء بنابر احتیاط کفاره دیگری واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۷۸- اگر روزہ دار غیر از جماع و استمناء کار دیگری که حلال است و روزه را باطل می‌کند انجام دهد. مثلاً آب بیاشامد و بعد کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می‌کند به غیر از جماع و استمناء - انجام دهد، مثلاً غذای حرامی بخورد، یک کفاره کافیست.
مسأله ۱۶۷۹- اگر روزه دار آروغ بزند و چیزی از غذا در دهانش بیاید، چنانچه عمد آن را فرو ببرد، روزه‌اش باطل و بنابر احتیاط واجب کفاره هم بدهد، و همچنین است اگر آنچه در دهانش بیاید از صورت غذا بودن خارج شده باشد، اگر چه در این صورت احتیاط مستحب این است که کفاره جمع بدهد، و اگر به آروغ زدن چیزی که خوردنش حرام است. مثل خون - به دهان او بیاید و عمدأ فرو ببرد، روزه‌اش باطل و باید قضای آن روز را بگیرد، و بنابر احتیاط واجب کفاره جمع بدهد. ۲۹۲ مسأله ۱۶۸۰- اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمدأ روزه خود را باطل کند، باید کفاره بدهد، و کفاره مخالفت نذر قاره مخالفت قسم است که در مسألة «۲۷۳۴» خواهد آمد.
مسأله ۱۶۸۱- اگر روزه دار به گفته کسی که می‌گوید مغرب شده و قول او شرعا معتبر نیست، افطار کند و بعد بفهمد مغرب نبوده است، یا شک کند که مغرب بوده است یا نه، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۲- کسی که عمد روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند، یا پیش از ظهر برای فرار از قاره سفر نماید، کفاره از او ساقط نمی‌شود، و همچنین است. بنابر اقوی - اگر مسافرت برای او قبل از ظهر پیش آمد کند.
مسأله ۱۶۸۳- اگر عمد روزه خود را باطل کند و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، بنابر احتیاط کفاره بر او واجب است.
مسأله ۱۶۸۴- اگر یقین یا اطمینان کند و یا بټنه قائم شود که روز اول ماه رمضان است و عمدأ روزه خود را باطل کند، و بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده، کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۵- اگر انسان شک کند که آخر ماه رمضان است یا اول شوال و عمده روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود که اول شوال بوده کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۶- اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود جماع کند، چنانچه زن را بر جماع اکراه کرده باشد، کفاره روزه خودش و بنابر احتیاط کفاره روزه زن را باید بدهد، و اگر زن به جماع راضی بوده بر هر کدام یک کفاره واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۷- اگر زنی شوهر روزه دار خود را بر جماع اکراه نماید، واجب نیست کفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله ۱۶۸۸- اگر روزه دار در ماه رمضان زن خود را بر جماع اکراه کند و در بین جماع، زن راضی شود، بنابر احتیاط واجب مرد دو کفاره وزن یک کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۸۹- اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می‌شود، و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او مسأله ۱۶۹۰- اگر مرد زن خود را با زن شوهر خود را اکراه کند که غیر از جماع کار دیگری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بر هیچیک از آنها کفاره واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۱. کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه دار خود را بر جماع اگراه نماید، ولی اگر او را اکراه کرد، کفاره بر مرد واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۲- انسان نباید در به جا آوردن کفاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.
مسأله ۱۶۹۳- اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال بگذرد و انجام ندهد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۶۹۴۔ کسی که باید برای کفاره یک روز، شصت فقیر را طعام بدهد، نمی‌تواند یک نفر از آنها را دو مرتبه یا بیشتر سیر کند، یا به هر کدام از آنها بیشتر از یک مد طعام بدهد و زیادی را از کفاره حساب کند، ولی می‌تواند فقیر را با عیال او - اگر چه صغیر باشند و در صورتی که از جهت سن به حدی باشند که در مورد آنها اطعام عرفأ صدق کند - سیر نماید، یا به ولی صغیر برای آن صغیر یک مد بدهد.
مسأله ۱۶۹۵- کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمد. کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، باید به ۱۰ فقیر هر کدام یک مد طعام بدهد، و اگر نمی‌تواند باید سه روز روزه بگیرد، و احوط آن است که پی در پی باشد.
مسأله ۱۶۹۶- در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست: اول) آنکه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله ۱۶۳۸ گذشت تا اذان صبح از خواب دوم و سوم بیدار نشود. ۲۹۴ (دوم) آنکه عملی که روزه را باطل می‌کند انجام ندهد، ولی نیت روزه نکند، یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد، یا قصد کند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد.
سوم) آنکه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک روز یا چند روز روزه بگیرد.
چهارم) آنکه در ماه رمضان بدون اینکه خودش تحقیق کند صبح شده یانه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، و نیز اگر بعد از تحقیق گمان داشته باشد که صبح شده، یا شک کند که صبح شده یا نه، و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضای آن روزه بر او واجب است.
(پنجم) آنکه کسی بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده است.
(ششم) آنکه کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند با خیال کند شوخی می‌کند و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده است.
(هفتم) آنکه کور و مانند او به گفته کسی دیگر افطار کند، و بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
(هشتم) آنکه در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند که مغرب شده و افطار کند، و بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری به گمان اینکه مغرب شده افطار کند، و بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نیست.
(نهم) آنکه برای خنک شدن یابی جهت مضمضه کند. یعنی آب در دهان بگرداند - و بی اختیار فرو رود، ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضوی نماز واجب مضمضه کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
(دهم) آنکه کسی از جهت اکراه با اضطرار یا تقیه افطار کند.
مسأله ۱۶۹۷- اگر غیر آب چیز دیگری را در دهان ببرد و بی اختیار فرو رود، یا آب داخل بینی کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۸- استنشاق و مضمضه زیاد برای روزه دار مکروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر آن است که سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد. ۲۹۵) مسأله ۱۶۹۹- اگر انسان بداند که به واسطه مضمضه با استنشاق ہی اختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می‌شود، نباید مضمضه یا استنشاق کند.
مسأله ۱۷۰۰- اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین کند که صبح نشده، و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، و بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.
مسأله ۱۷۰۱- اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه، نمی‌تواند افطار کند، ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم می‌تواند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد.
مسأله ۱۷۰۲- اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‌های وقتی را که دیوانه بوده قضا نماید.
مسأله ۱۷۰۳- اگر کافر مسلمان شود، واجب نیست روزه‌های وقتی راکه کافر بوده قضا نماید، ولی اگر مسلمانی کافر شود، روزه‌هایی را که در زمان کفر از او فوت شده باید قضا نماید، و اگر مسلمان شود به اسلام از او ساقط نمی‌شود.
مسأله ۱۷۰۴- روزهای که از انسان به واسطه مستی فوت شده باید قضا نماید، اگر چه چیزی را که به واسطه آن مست شده برای معالجه خورده باشد.
مسأله ۱۷۰۵- اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد، و بعد شک کند که چه وقت عذر او بر طرف شده، بنابر احتیاط واجب مقدار بیشتری را که احتمال می‌دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلاً کسی که پیش از ماه رمضان مسافرت کرده و نمی‌داند پنجم ماه از سفر برگشته یا ششم، بنابر احتیاط واجب شش روز روزه بگیرد، ولی کسی که نمی‌داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، می‌تواند مقدار کمتر را قضا نماید، مثلاً اگر در آخر ماه رمضان مسافرت کرده و بعد از ماه رمضان برگشته و نمی‌داند که بیست و پنجم ماه رمضان مسافرت کرده یا بیست و ششم، می‌تواند مقدار کمتر یعنی پنج روز را قضا کند، اگر چه احتیاط مستحب این است که مقدار بیشتر را قضا نماید.
مسأله ۱۷۰۶- اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد، قضای هر کدام را که اول بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت قضای ماه رمضان آخر تنگ باشد، مثلاً پنج روز از ماه رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به ماه رمضان مانده باشد، بنابر احتیاط واجب اول قضای ماه رمضان آخر را بگیرد.
مسأله ۱۷۰۷ - اگر قضای روزه چند ماه رمضان بر او واجب باشد، واجب نیست معین کند روزهای را که می‌گیرد قضای کدام ماه رمضان است، مگر اینکه بین آن دو در اثر اختلاف باشد.
مسأله ۱۷۰۸- در قضای روزه ماه رمضان می‌تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل نماید، ولی اگر وقت قضا تنگ باشد. بنابر احتیاط واجب - نمی‌تواند باطل نماید.
مسأله ۱۷۰۹- اگر قضای روزه مینی را گرفته باشد، احتیاط مستحب این است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند.
مسأله ۱۷۱۰- اگر به واسطه مرض یا حیض یا نفاس روز ماه رمضان را نگیرد، و پیش از تمام شدن ماه رمضان یا بعد از تمام شدن ماه و قبل از تمکن از قضا بمیرد، روزه‌هایی را که نگرفته قضا ندارد
مسأله ۱۷۱۱- اگر به واسطه مرضی روزه ماه رمضان رانگیرد، و مرض او تا ماه رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه‌هایی را که نگرفته بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک شد طعام به فقیر بدهد، ولی اگر به واسطه عذر دیگری - مثلاً برای مسافرت - روزه نگرفته باشد، و عذر او تا ماه رمضان بعد باقی بماند، روزه‌هایی را که نگرفته باید قضا کند، و احتیاط واجب این است که برای هر روز یک مد طعام هم به فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۲- اگر به واسطه مرضی روزه ماه رمضان را نگیرد، و بعد از ماه رمضان مرض او بر طرف شود، ولی عذر دیگری پیدا کند که نتواند تا ماه رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه‌هایی را که نگرفته قضا نماید، و نیز اگر در ماه رمضان غیر از مرض عذر دیگری داشته باشد، و بعد از ماه رمضان آن عذر بر طرف شود و تا ماه رمضان سال بعد به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد، روزه‌هایی را که نگرفته باید قضا کند، و در هر دو صورت احتیاط واجب این است که برای هر روز نیز یک مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۳- اگر در ماه رمضان به واسطه عذری روزه نگیرد، و بعد از ماه رمضان عذر او بر طرف شود، و تا ماه رمضان آینده عمدأ قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا کند، و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۴- اگر در قضای روزه کوتاهی کند تا وقت تنگ شود، و در تنگی وقت عذر پیدا کند، باید فضا را بگیرد و برای هر روز یک بند طعام به فقیر بدهد، و همچنین اگر موقعی که عذر دارد تصمیم داشته باشد که بعد از بر طرف شدن عذر، روزه‌های خود را قضا کند، ولی پیش از آنکه قضا نماید در تنگی وقت عذر پیدا کند، باید روزه‌ها را قضا کند، و برای هر روز هم - بنابر احتیاط واجب - یک مدطعام بدهد.
مسأله ۱۷۱۵ - اگر مرض انسان چند سال طول بکشد، بعد از آنکه خوب شد، باید قضای ماه رمضان آخر را بگیرد، و برای هر روز از سالهای پیش یک مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۶- کسی که باید برای هر روز یک طعام به فقیر بدهد، می‌تواند کفاره چند روز را به یک فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۷- اگر قضای روزه ماه رمضان را چند سال تأخیر بیندازد باید قضا را بگیرد و از جهت تأخیر در سال اول برای هر روز یک بند طعام به فقیر بدهد، و اما از جهت تأخیر سال بعدی چیزی بر او واجب نیست.
مسأله ۱۷۱۸- اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آن را به جا آورد و برای هر روز یک بنده آزاد کند، یا شصت فقیر را طعام بدهد، یا دو ماه روزه بگیرد، و چنانچه تا ماه رمضان آینده قضای آن روزه را به جا نیاورد، باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله ۱۷۱۹ - اگر روزه ماه رمضان را عمدأ نگیرد، و در روز مکرر جماع یا استمناء کند، بنابر احتیاط واجب کفاره هم مکرر می‌شود، ولی اگر چند مرتبه کار دیگری از مفطرات روزه را انجام دهد. مثلاً چند مرتبه غذا بخورد. یک کفاره کافیست.
مسأله ۱۷۲۰- بعد از مرگ پدر، پسر بزرگ‌تر باید قضای روزه او را به تفصیلی که در مسأله «۱۳۹۸» گذشت به جا آورد.
مسأله ۱۷۲۱- اگر پدر غیر از روزه ماه رمضان، روزہ واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد، واجب است که پسر بزرگ‌تر قضا نماید، ولی اگر برای روزه اجیر شده و نگرفته باشد قضای آن بر پسر بزرگ لازم نیست.
حضرت آیت الله شبیری زنجانی:
مسأله ۱۶۷۲ - کسی که باید پی درپی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد، باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
۱۶۷۳ - اگر در بین روزهایی که باید پی در پی روزه بگیرد عذری؛ مثل حیض، یا نفاس، پیش آید، بعد از برطرف شدن عذر، واجب نیست روزه‌ها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بعد از برطرف شدن عذر، بجا می‌آورد و همچنین است اگر در این فاصله مریض شود ولی مستحب است که بعد از بهبودی روزه‌ها را از سر بگیرد اما اگر در این فاصله سفری که از رفتن به آن ناگزیر است پیش آید، باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
مسأله ۱۶۷۴ - اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، چنانچه آن مفطر، جماع حرام یا خوردن و آشامیدن حرام باشد چه آن چیز اصل" حرام باشد مثل شراب و زنا، و یا به جهتی حرام شده باشد، مثل خوردن غذای حلالی که برای انسان ضرری دارد که موجب فساد بدن می‌شود، و نزدیکی کردن با زن خود در حال حیض۔ کفاره جمع بر او واجب می‌شود؛ یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و به شصت مسکین هر کدام یک مد طعام بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها را که ممکن است باید انجام دهد و اگر آن چیز حرام غیر از جماع و خوردن و آشامیدن باشد کفارۂ تخییری به تفصیلی که در مسأله ۱۶۷۰ گذشت واجب می‌شود و احتیاط مستحب آن است که کفاره جمع بدهد.
مسأله ۱۶۷۵ - اگر روزہ دار عمداً دروغی را به خدا یا پیغمبر صلی الله علیه و آله) یا امام (علیه السلام) نسبت دهد بنابر احتیاط مستحب، کفاره تخییری بر عهده او می‌آید.
۱۶۷۶ - اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند، برای هر دفعه یک کفاره بر او واجب است، و اگر جماع او حرام باشد برای هر دفعه یک کفاره جمع واجب می‌شود و ظاهر این است که استمناء نیز در تکرر کفاره حکم جماع را دارد.
مسأله ۱۶۷۷ - اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع و استمناء، کار دیگری که روزه را باطل می‌کند و کفاره دارد انجام دهد، برای همه آنها یک کفاره کافی است.
مسأله ۱۷۷۶ - اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد، بعد شک کند که چه وقت عذر او برطرف شده، بنابر احتیاط باید مقدار بیشتری را که احتمال می‌دهد روزه نگرفته قضا نماید؛ مثلاً کسی که پیش از ماه رمضان مسافرت کرده و نمی‌داند عصر پنجم ماه رمضان از سفر برگشته یا عصر ششم، بنابر احتیاط باید شش روز روزه بگیرد، همچنین است کسی که نمی‌داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، که بنابر احتیاط باید مقدار بیشتری را که احتمال می‌دهد روزه نگرفته قضا نماید؛ مثلاً کسی که پیش از ماه رمضان مسافرت کرده و نمی‌داند عصر پنجم ماه رمضان از سفر برگشته یا عصر ششم، بنابر احتیاط باید شش روز روزه بگیرد، همچنین است کسی که نمی‌داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، که بنابر احتیاط باید مقدار بیشتر را قضا نماید؛ مثلاً اگر در آخرهای ماه رمضان مسافرت کند و بعد از ماه رمضان برگردد و نداند که شب بیست و پنجم ماه | رمضان مسافرت کرده، یا شب بیست و ششم، بنابر احتیاط مقدار بیشتر -یعنی شش روز (با فرض کامل بودن ماه) - را قضا کند، البته اگر بداند بین روز برایش عذری پیش آمده و تا قبل از آن روزه بوده، می‌تواند مقدار کمتر را قضا نماید اگر چه احتیاط مستحب آن است مقدار بیشتر را قضا نماید.
مسأله ۱۶۷۸ - اگر روزہ دار غیر از جماع و استمناء، کار دیگری که روزه را باطل می‌کند و کفاره دارد انجام دهد، و بعد جماع یا استمناء نماید، برای هر کدام کفاره واجب می‌شود.
مسأله ۱۷۷۹ - اگر روزہ دار غیر از جماع و استمناء کار دیگری که حلال است و روزه را باطل می‌کند، و کفاره دارد انجام دهد؛ مثلاً آب بیاشامد، و بعد کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می‌کند - غیر از جماع و استمناء- انجام دهد؛ مثلاً غذای حرامی بخورد، کفاره افطار به حلال کافی است.
مسأله ۱۶۸۰ - اگر روزہ دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید چنانچه عمداً آن را فرو ببرد، روزه‌اش باطل است، و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب می‌شود و اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلاً موقع آروغ زدن، خون به دهان او بیاید و عمداً آن را فرو برد، باید قضای آن روزه را بگیرد و کفاره جمع هم بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۱ - اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمدأ روزه خود را باطل کند، باید به گونه‌ای که در مسأله ۲۶۶۳ گفته می‌شود کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۸۲ - کسی که می‌تواند وقت را تشخیص دهد اگر به گفته کسی که می‌گوید مغرب شده و او گفته او را مورد اعتماد نمی‌داند، افطار کند و بعد بفهمد مغرب نبوده است یا شک کند که مغرب بوده است یا نه، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۳ - کسی که عمدأ و بدون عذر روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند کفاره از او ساقط نمی‌شود؛ همچنین است اگر پیش از ظهر مسافرت کند و از شب در فکر سفر حتی به نحو تردید نباشد، ولی اگر از شب در فکر سفر باشد و پیش از ظهر مسافرت کند کفاره بر او واجب نیست؛ هر چند به جهت فرار از کفاره سفر نماید و احتیاط مستحب این است که در مسافرت پیش از ظهر هم کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۸۴ - اگر عمدأ روزه خود را باطل کند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، کفاره بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۷ -اگر روزہ دار در ماه رمضان با زن خود که روزه دار است جماع کند، چنانچه زن را مجبور کرده باشد، باید علاوه بر کفاره روزه خودش، کفارۂ روز زن را نیز بدهد، و اگر زن به جماع راضی بوده، بر هر کدام یک کفاره، واجب می‌شود.
مسأله ۱۶۸۸ - اگر زنی شوهر روزه دار خود را مجبور کند که با او جماع کند، واجب نیست به خاطر باطل کردن روزه شوهر کفاره بدهد و بر شوهر او نیز کفاره، واجب نیست.
مسأله ۱۶۸۹ - اگر روزہ دار در ماه رمضان، زن خود را مجبور به جماع کند و در بین جماع زن راضی شود بنابر احتیاط، مرد دو کفاره و زن یک کفاره بدهد.
مسأله ۱۶۹۰ -اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می‌شود و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.
مسأله ۱۹۹۱ - اگر مرد زن خود را با زن شوهر خود را مجبور کند که غیر از جماع، کاری دیگر که روزه را باطل می‌کند بجا آورد، بر هیچیک از آنها واجب نیست کفاره دیگری را بپردازد.
مسأله ۱۶۹۲ - کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع نماید، ولی اگر او را مجبور نماید بر مرد هیچ گونه کفارهای - نه برای خود نه از جانب زن۔ واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۳ - انسان لازم نیست کفاره را فوراً ادا کند، ولی نباید آن را به قدری به تأخیر بیندازد که بگویند در انجام دستور الهی، کوتاهی و مسامحه کرده است.
مسأله ۱۶۹۴ - اگر کفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را بجا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله ۱۶۹۵ - کسی که برای کفاره یک روز، شصت مسکین را طعام می‌دهد، نمی‌تواند همان مقدار را بین کمتر از شصت نفر تقسیم کند؛ ولی می‌تواند برای هر یک از عیالات مسکین، اگر چه صغیر باشند، یک مد دیگر به آن مسکین بدهد. و مسکین به وکالت از عائله یا ولایت بر آنها اگر صغیر باشند قبول نماید.
مسأله ۱۶۹۶ - کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعد از عصر عمداً کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، باید به ۱۰ مسکین هر کدام یک مد طعام بدهد و اگر نمی‌تواند سه روز روزه بگیرد و بنا بر احتیاط همین حکم را دارد اگر بعد از ظهر و قبل از عصر افطار کند ولی باطل کردن روزه پیش از ظهر اشکال ندارد، هر چند در این حال اگر از شب نیت روزه داشته، مکروه است روزه خود را باطل کند.
مسأله ۱۶۹۷ - در چند صورت فقط قضای روزه واجب است و کفاره واجب نیست:
اول: در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله ۱۶۳۹ گفته شد تا اذان صبح از خواب دوم یا بیشتر بیدار نشود و کسی که در خواب محتلم شود و بعد بیدار شود و ببیند جذب شده و دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود باید روزه آن روز را قضا کند همان طور که در مسأله ۱۶۴۰ گفته شد.
دوم: عملی که روزه را باطل می‌کند بجا نیاورد ولی نیت روزه نکند، یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد، یا قصد کاری کند که متوجه است روزه را باطل می‌کند انجام دهد. ولی اگر کسی از روی جهل، قصد انجام دادن یکی از مبطلات روزه را بکند تا مادامی که آن را انجام نداده است، روزه‌اش باطل نمی‌شود.
سوم: در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش کند و بعد از گذشتن ماه رمضان متوجه شود، و اگر در ماه رمضان بعد از گذشتن یک هفته متوجه شود به احتیاط مستحب روزه را قضا نماید.
چهارم: کسی بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
پنجم: کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او اطمینان نکند، یا خیال کند که شوخی می‌کند و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
ششم: برای خنک شدن یا بی جهت استنشاق یا مضمضه کند (یعنی آب در بینی کند یا آب در دهان بگرداند) و بی اختیار فرو رود و همچنین اگر مضمضه یا استنشاق برای وضوی غیر نماز واجب باشد، باید روزه را قضا کند، ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضوی نماز واجب مضمضه با استنشاق کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
هفتم: افطار کردن به جهتی؛ چون اکراه با حرج یا اضطرار یا تقیه با رعایت واجب مهمتر یا مساوی، جایز یا واجب باشد.
هشتم: اگر در سحر ماه رمضان افق ابری باشد و کاری که مبطل روزه است را انجام دهد، بعد معلوم شود که در روز، افطار کرده است، در این صورت باید روزه آن روز را قضا نماید؛ هر چند یقین داشته که صبح نشده است.
نهم: در سحر ماه رمضان افق صاف باشد و بدون نگاه کردن به افق، کاری را که روزه را باطل می‌کند انجام دهد مثلاً غذا بخورد، همچنین اگر نگاه کرده و در حالی که تردید داشته که صبح شده یا نه، کاری را انجام دهد که روزه را باطل می‌کند، و در هر دو صورت؛ بعد معلوم شود صبح بوده است.
دهم: اگر در ماه رمضان گمان کند که مغرب شده، و به خیال اینکه می‌تواند به گمان خود اعتماد کند، یکی از کارهایی که روزه را باطل می‌کند بجا آورد، که در این صورت باید روزه | خود را قضا کند. مگر بعد معلوم شود که مغرب بوده است. و در این مسأله فرقی نیست که هوا صاف باشد یا ابری، مکلف بینا باشد یا نابینا و روزه نذر معین در سه مورد اخیر حکم روزه ماه رمضان را دارد.
یازدهم: اگر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد ولی به جهت غفلت یا به واسطه ندانستن مسأله خیال می کرده که این کار حلال است، فقط قضا بر او واجب است هر چند می توانسته مسأله را یاد بگیرد و در یاد گرفتن آن کوتاهی کرده که در این صورت اگر چه گناهکار است ولی کفاره لازم نیست.
مسأله ۱۶۹۸ - اگر غیر از آب چیز دیگری را در دهان یا بینی ببرد و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله ۱۶۹۹ - مضمضه زیاد، برای روزه دار مکروه است و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله ۱۷۰۰ - اگر انسان بداند که به واسطه استنشاق یا مضمضه، بی اختیار یا از روی فراموشی، آب وارد گلویش می‌شود نباید این کار را انجام دهد.
مسأله ۱۷۰۱ - اگر در ماه رمضان، بعد از نگاه کردن به افق صاف مطمئن شود که صبح نشده و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست ولی اگر از راهی دیگر (مانند نگاه به ساعت) تحقیق کرده باشد، بنابر احتیاط باید روزه را قضا کند. همچنین اگر اطمینان کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا ندارد.
مسأله ۱۷۰۲ - روزہ دار تا حجت شرعی مانند اطمینان یا بی نه به مغرب پیدا نکند، نباید افطار کند، هر چند گمان به مغرب داشته باشد، ولی در هنگام سحر تا حجت شرعی به صبح شدن نداشته باشد جایز است کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد و لازم نیست تحقیق کند، ولی در صورتی که بدون تحقیق (بنا بر تفصیلی که در مسأله قبل گذشت) یا بدون حجت شرعی به استمرار شب، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، بعد معلوم شود که صبح شده بوده، قضای روزه واجب است ولی کفاره واجب نیست.
مسأله ۱۷۰۳ - اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‌های وقتی را که دیوانه بوده قضا نماید. ولی اگر دیوانگی اختیاری باشد مثل دارویی خورده یا عملی انجام داده است که عقلش زایل شود، باید بعد از اینکه عاقل شد، روزه‌هایی را که انجام نداده قضا کند.
مسأله ۱۷۰۴ - اگر کافر مسلمان شود، واجب نیست روزه‌های وقتی را که کافر بوده قضا نماید؛ ولی اگر مسلمانی کافر شود و دوباره مسلمان گردد، روزه‌های وقتی را که کافر بوده باید قضا نماید.
مسأله ۱۷۰۵ - روزهای را که از انسان به واسطه مستی فوت شده، باید قضا نماید، اگر چه چیزی را که به واسطه آن مست شده، برای معالجه خورده باشد.
مسأله ۱۷۰۷ - اگر از چند ماه رمضان، روزه قضا داشته باشد، قضای هر کدام را که اول بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت قضای ماه رمضان آخر تنگ باشد؛ مثلاً پنج روز از ماه رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به ماه رمضان مانده باشد، باید اول قضای ماه رمضان آخر را بگیرد؛ ولی اگر قضای ماه رمضان‌های قبل را بگیرد معصیت کرده ولی روزه‌اش صحیح است.
مسأله ۱۷۰۸ - اگر قضای روزه ماه رمضان گذشته و سال جاری بر او واجب باشد و در نیت معین نکند، روزهای را که می‌گیرد قضای کدام ماه رمضان است، ولی تصمیم داشته قبل از رسیدن ماه رمضان آینده، تمام روزه‌ها را قضا کند ابتدا از روزه سال گذشته‌اش حساب می‌شود ولی اگر تصمیم نداشته همه را قضا کند یا مردد بوده، ابتدا از قضای سال آخر حساب می‌شود.
مسأله ۱۷۰۹ - در قضای روزه ماه رمضان، اگر وقت قضا تنگ باشد جایز نیست روز خود را باطل کند؛ خواه پیش از ظهر باشد خواه بعد از ظهر، و اگر وقت داشته باشد می‌تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل نماید ولی بعد از عصر نمی‌تواند و بنابر احتیاط در بعد از ظهر و قبل از عصر همین حکم را دارد و اگر از شب نیت روزه را داشته باشد افطار قبل از ظهر کراهت دارد.
مسأله ۱۷۱۰ - اگر قضای روزه مینی را گرفته باشد، احتیاط مستحب آن است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند.
مسأله ۱۷۱۱ - اگر به واسطه مرض یا حیض یا نفاس و مانند آن از اموری که معمولاً از طرف خداست و انسان در تحقق آن نقشی ندارد روزه ماه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن ماه رمضان یا بعد از ماه رمضان و پیش از تمکن از روزه گرفتن، بمیرد، قضای روزه با پرداخت مد طعام لازم نیست ولی روزه‌هایی را که نگرفته برای او قضا کنند ولی روزه‌هایی که به جهت مسافرت و بنابر احتیاط مانند آن از اموری که به گونه‌ای مستند به شخص است مثل بی هوشی اختیاری فوت شده را باید از جانب او بجا آورند.
مسأله ۱۷۱۲ - اگر به واسطه مرضی روزه ماه رمضان را نگیرد و مرض او تا ماه رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه‌هایی را که نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد -که در گندم حدود ۹۰۰ گرم است. طعام به مسکین بدهد؛ همچنین است اگر به واسطه عذر دیگری روزه نگرفته باشد و عذر او تا ماه رمضان بعد باقی بماند هر چند احتیاط مستحب است روزه‌هایی را که نگرفته قضا کند ولی در هر صورت باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۱۳ - اگر به واسطه مرضی روزه ماه رمضان را نگیرد و بعد از ماه رمضان مرض او برطرف شود ولی عذر دیگری پیدا کند که نتواند تا ماه رمضان بعد قضای روزه را بگیرد احتیاط مستحب است روزه‌هایی که نگرفته را قضا نماید و نیز اگر در ماه رمضان غیر مرض عذر دیگری داشته باشد و بعد از ماه رمضان آن عذر برطرف شود و تا ماه رمضان سال بعد به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد بنابر احتیاط مستحب روزه‌هایی را که نگرفته قضا کند ولی در هر دو صورت باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۱۴ - اگر در ماه رمضان به واسطه عذری روزه نگیرد و بعد از ماه رمضان عذر او برطرف شود و تا ماه رمضان آینده بدون عذر قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا کند و برای هر روز یک مد طعام هم به مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۱۵ - اگر در قضای روزه سستی و مسامحه کند تا وقت تنگ شود و در تنگی وقت عذری پیدا کند که موجب ترک روزه شود، باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد و بعد از برطرف شدن عذر، قضا را بگیرد همچنین است اگر مسامحه نکند و تصمیم داشته باشد که روزه‌های خود را قضا کند، ولی پیش از آنکه قضا نماید، در تنگی وقت عذر پیدا کند.
مسأله ۱۷۱۶ - اگر عذر انسان چند سال طول بکشد، بعد از آنکه عذرش برطرف شد هر مقداری که تا ماه رمضان بعد برای گرفتن روزه قضای ماه رمضان آخر، زمان داشته باشد، باید روزه بگیرد و اگر نگرفت در سالهای بعد بگیرد و قضای روزه سالهای قبل و بقیه روزهای سال آخر -که پس از برطرف شدن عذر فرصت قضا کردن آن را نداشته است. لازم نیست، بلکه برای هر روز از آن، یک مد طعام به مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۱۷ - کسی که باید برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد، می‌تواند کفاره چند روز را به یک مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۱۸ - اگر قضای روزه ماه رمضان را چند سال به تأخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد و از جهت تأخیر سالهای بعد چیزی بر او واجب نیست.
مسأله ۱۷۱۹ - اگر روزه ماه رمضان را بدون عذر نگیرد، باید قضای آن را بجا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت مسکین طعام بدهد یا یک بنده آزاد کند (به تفصیلی که در مسأله ۱۶۷۰ گذشت)، و چنانچه تا ماه رمضان آینده قضای آن روزه را بجا نیاورد، علاوه بر کفاره پیشین) برای هر روز یک مد طعام به مسکین بدهد.
مسأله ۱۷۲۰ - اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد و در روز مکرر جماع یا استمناء کند، کفاره هم مکرر می‌شود؛ ولی اگر چند مرتبه غذا بخورد، یک کفارہ کافی است.
مسأله ۱۷۲۱ - بعد از مرگ پدر یا مادر، پسر بزرگ‌تر باید قضای روزه ایشان را به تفصیلی که در بخش احکام نماز در مسائل ۱۳۹۹ به بعد گفته شد، بجا آورد.
مسأله ۱۷۲۲ - اگر پدر و مادر غیر از روزه رمضان، روزہ واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد، پسر بزرگ‌تر باید آن را قضا نماید.
∎