بهرام اميراحمديان در گفت‌وگو با «اعتماد»:
قلمروخواهي و توسعه‌طلبي كار دست اردوغان مي‌دهد
ميثم سليماني
به نظر مي‌رسد روزهايي كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه با يكديگر در سوچي بستني مي‌خوردند و براي يكديگر تعارف تكه و پاره مي‌كردند به پايان رسيده است. هرچند پس از تحولات يك هفته به خصوص 24 ساعت اخير در ادلب و بالارفتن تلفات ارتش تركيه در اين منطقه، بسياري احتمال منازعه مستقيم ميان روسيه و تركيه را بسيار ضعيف مي‌دانند، اما اكنون شرايط به گونه‌اي است كه هرگونه درگيري ميان دو طرف بسيار محتمل است. اواخر روز پنجشنبه ارتش تركيه با تلفات بسيار سنگيني در شمال غربي سوريه مواجه شد. حمله‌اي كه مي‌تواند روند جنگ سوريه را به‌طور چشمگيري تغيير و به صورت ناخودآگاه احتمال هرگونه درگيري مستقيم بين روسيه و تركيه به عنوان يك عضو ناتو را به‌شدت افزايش دهد. آخرين آماري كه از تلفات حمله به كاروان نظامي تركيه منتشر شده نشان مي‌دهد كه حداقل 33 سرباز تركيه‌اي كشته و بيش از 30 نفر نيز زخمي شدند. البته مقام‌هاي تركيه گفته‌اند كه اين حملات توسط نيروهاي دولتي سوريه انجام شده است، اما گزارش‌ها نشان مي‌دهد كه هواپيماهاي روسيه طي هفته‌هاي اخير حملات هوايي در مناطق اطراف ادلب انجام داده‌اند. پس از اين اتفاق مقام‌هاي تركيه تلاش فراواني انجام دادند تا روسيه را عامل اصلي اين موضوع ندانند زيرا در اين شرايط مجبور به رويارويي مستقيم با ارتش به مراتب قدرتمندتر روسيه بودند و از طرفي راه براي هرگونه مذاكره ميان سران دو كشور نيز بسته مي‌شد. البته روس‌ها نيز با اين موضع همراهي كردند و به‌‌رغم انتقاد از تركيه مسووليت حمله را برعهده نگرفتند. رجب طيب اردوغان روز پنجشنبه در پاسخ به اين حمله نشست اضطراري شوراي امنيت ملي تركيه را برگزار كرد. پس از اين نشست شش‌ساعته، نيروهاي تركيه عمليات‌هاي تلافي‌جويانه عليه مواضع ارتش سوريه را آغاز كردند. همزمان روز گذشته اعتراضات در استانبول برابر كنسولگري روسيه برگزار شد و شعارهايي عليه پوتين و سياست‌هاي روسيه در سوريه سر داده شد. به نوشته نيويورك‌تايمز، تركيه مدت‌ها است كه از نيروهاي مخالف و شورشيان مسلح عليه دولت بشار اسد در سوريه حمايت مي‌كند. بشار اسد با حمايت روسيه و ايران پس از 9 سال درگيري داخلي و مبارزه با تروريست‌ها توانسته بخش عمده‌اي از خاك اين كشور را پس بگيرد. حالا ارتش سوريه با حمايت هوايي روسيه به دنبال بازپس‌گيري ادلب است كه آخرين مقر شورشيان در خاك اين كشور به حساب مي‌آيد. شورشيان و تروريست‌هايي كه مورد حمايت تركيه هستند و با گسترش درگيري‌ها در ادلب طي سه ماه گذشته يك ميليون نفر از خانه‌هاي خود فرار كردند و آواره و درمانده به سمت مرزهاي تركيه روانه شدند و يك بحران جديد را در مرز با تركيه به وجود آوردند. درروزهاي اخير تنش بين دو طرف به‌شدت افزايش يافته است و بسياري نگران آن هستند كه يك اتفاق كوچك جرقه جنگ ميان روسيه و تركيه را رقم خواهد زد زيرا به نظر مي‌رسد هردو قصد دارند در اين منطقه كنترل آسمان را نيز علاوه بر زمين به دست گيرند و همين موضوع قطعا تنش ميان تركيه و روسيه را اجتناب‌ناپذير مي‌كند. اردوغان طي چند وقت اخير از دولت سوريه و نيروهاي روسيه خواسته است تا حمله خود به ادلب را متوقف كنند و از مواضع دولت تركيه و نيروهاي مورد حمايت اين كشور كه توسط ارتش محاصره شده است عقب‌نشيني كنند. تركيه به دنبال ايجاد يك منطقه امن تحت كنترل اين كشور براي غير‌نظاميان آواره شده است. تركيه هزاران سرباز را در نزديكي ادلب مستقر كرده تا از پيشرفت ارتش سوريه جلوگيري كند. اما به دليل اينكه پشتيباني هوايي از آنها صورت نمي‌گيرد اين كار بسيار سخت شده است. روسيه عملا كنترل هوايي منطقه را در اختيار دارد و تركيه نمي‌تواند بدون هماهنگي روسيه وارد فضاي هوايي سوريه و همچنين استان ادلب شود و اگر قصد چنين كاري داشته باشد بايد وارد يك درگيري تمام‌عيار با نيروي هوايي روسيه شود. تركيه از ايالات متحده خواسته تا سامانه پاتريوت را براي دفاع از نيروهاي خود در اختيار اين كشور قرار دهد و همچنين از ناتو خواسته است تا براي محافظت از حدود 3 ميليون غيرنظامي در استان ادلب وارد عمل شود. با اين حال تاكنون نه واشنگتن و نه اعضاي ناتو تمايلي براي تعامل نظامي با تركيه در شمال غربي سوريه ندارند چرا كه نمي‌خواهند وارد يك رويارويي جدي با روسيه شوند و همواره سعي مي‌كنند از اين برخورد احتمالي خودداري كنند. به‌‌رغم درخواست تركيه براي به خدمت گرفتن سامانه پاتريوت، اما امريكا اعلام كرده تا زماني كه تركيه خريد سامانه S-400 را به‌طور كامل از روسيه متوقف نكند در اين زمينه هيچ همكاري با تركيه نخواهد كرد و سامانه پاتريوت را در اختيار اين كشور قرار نخواهد داد.
ايالات متحده اكنون حدود 500 سرباز در شمال شرقي و جنوب سوريه دارد كه ماموريت اصلي كه براي آنها تعريف شده جلوگيري از بازگشت داعش و همچنين محافظت از ميادين نفتي سوريه است. به نوشته نيويورك تايمز تركيه يكي از اعضاي ناتو به حساب مي‌آيد كه رفتارهاي آن نگراني‌هاي بسيار زيادي را در غرب به همراه داشته است زيرا تركيه وارد بازي پيچيده سوريه شده و اگر درگيري رخ دهد ممكن است ساير اعضا را مجبور به پاسخگويي كند و همين موضوع آنها را به شدت نگران كرده است. عمر چليك، وزير امور مربوط به اتحاديه اروپاي تركيه در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌ان ترك گفت: حمله به تركيه، حمله به ناتو است. او ادامه داد: ناتو بايد با تركيه همراه مي‌شد، نه البته از امروز بلكه قبل از اين رويداد بايد اين كار را انجام مي‌داد. چليك تاكيد كرد كه ما انتظار داريم اقدامات مشخصي از سمت ناتو در بحث منطقه امن و منطقه پرواز ممنوع صورت گيرد. كاخ سفيد تا زمان تنظيم اين گزارش تلاش كرد هيچ‌گونه اظهارنظر جدي در اين زمينه انجام ندهد. با اين حال وزارت خارجه امريكا در واكنشي عنوان كرد كه ما از متحد خود تركيه حمايت مي‌كنيم و حملات روز پنجشنبه را نيز محكوم و عنوان كرد كه به تلاش‌هاي خود براي برقراري آتش‌بس در ادلب ادامه خواهيم داد. اين موضع وزارت خارجه امريكا نيز از عدم تمايل اين كشور براي مداخله جدي در اين ماجرا حكايت دارد. چرا كه دونالد ترامپ پيش‌تر براي شخص اردوغان روشن كرده بود كه دوست دارد هرچه سريع‌تر از اين درگيري خارج شود و حتي به سربازان امريكايي در سوريه نيز دستور خروج داد و حتي اردوغان در دوره‌اي مدعي بود كه اگر امريكا خود را كنار بكشد مي‌تواند شرايط را به تنهايي پيش ببرد. روز چهارشنبه نيز مارك اسپر وزيردفاع كه در كميته نيروهاي مسلح مجلس نمايندگان حاضر شده بود تاكيد كرد كه ايالات متحده به دنبال بازگرداندن نيروهاي خود به سوريه نيست. او تاكيد كرد: هيچ بحثي درباره حضور دوباره در جنگ داخلي سوريه وجود نداشته است. وي ادامه داد بهترين شيوه‌اي كه كار را به سمت جلو مي‌برد، رويكرد ايالات متحده است كه در حال اجرايي شدن است.
واكنش به سبك غرب
اما به نظر مي‌رسيد سناتورهاي جمهوري‌خواه سعي كردند رويكرد تهاجمي‌تري را دنبال كنند. پس از اين حمله ماركو روبيو، سناتور جمهوري‌خواه در توييتر خود نوشت: چشم‌انداز برخورد مستقيم نظامي ميان تركيه و روسيه در سوريه بسيار زياد است و هر ساعت احتمال آن افزايش مي‌يابد. او گفت كه اردوغان در سمت درست ايستاده و پوتين و اسد مسوول اين فاجعه هولناك انساني هستند.
ليندسي گراهام ديگر سناتور جمهوري‌خواه نيز با انتقاد از حمله پنجشنبه شب مدعي شد كه بايد منطقه پرواز ممنوع بر ادلب حاكم شود. اما سوال اصلي اينجاست چنين اقدامي چگونه بناست بدون مشاركت روسيه اجرايي شود و به نظر مي‌رسد چنين رويكردي نشان از ناآگاهي از صحنه ميداني سوريه است. بيلي هاچسون سفير امريكا در ناتو به خبرنگاران گفت: همه گزينه‌ها روي ميز است. اين يك اتفاق بزرگ است و اتحاد ما با تركيه است نه روسيه؛ او در ادامه گفت: ما از تركيه مي‌خواهيم تا اين را درك كند، ما كساني هستيم كه با آنها متحد هستيم. البته مجموعه شرايط در ناتو نشان نمي‌دهد كه بخواهند دست به اقدام جدي در اين زمينه بزنند. چرا كه ينس استولتنبرگ دبيركل ناتو خواهان توقف عمليات‌هاي سوريه و روسيه در ادلب شد. او تاكيد كرد كه ناتو از تركيه حمايت مي‌كند و اعضا به دنبال راهي براي اقدامات بيشتر در اين زمينه هستند. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز گذشته با تاكيد بر اينكه اروپا تمام اقدامات لازم را براي حفاظت از منافع امنيتي خود انجام مي‌دهد، در توييتر نوشت: «تنش جاري در اطراف ادلب بايد سريعا متوقف شود. خطر وارد شدن به يك رويارويي نظامي بزرگ در سطح بين‌المللي وجود دارد.»
ادامه درگيري در كنار كاهش تنش
با اين حال اتفاقي كه روز پنجشنبه رخ داده بسيار قابل توجه بوده است. درگيري‌ها طي روزهاي اخير ميان ارتش سوريه و نيروهاي تحت حمايت ارتش تركيه در سوريه بسيار بالا گرفته است. اما پنجشنبه شب طبق اطلاعات به دست آمده از گزارش‌هاي متعدد يك كاروان نظامي حامل تجهيزات براي شورشيان مورد حمله هوايي قرار مي‌گيرد و سپس مقر نيروهاي تحت حمايت تركيه نيز مورد حمله قرار گرفته و گفته مي‌شود اكثر سربازان تركيه‌اي در آنجا حضور داشتند. روسيه عنوان كرده كه از حضور نيروهاي تركيه‌اي در اين مقر مطلع نبوده و پس از آنكه از اين ماجرا با خبر شده تلاش كرده تا آتش‌بس برقرار شود. در بيانيه‌اي كه وزارت دفاع روسيه منتشر كرده آمده است روز پنجشنبه شدت حملات به مواضع ارتش سوريه در ادلب بسيار سنگين بوده و تلاش شده تا ساختار دفاعي ارتش براي حفاظت از مواضع درهم بشكند. از طرفي ديگر نيروهاي تركيه‌اي در كنار شورشيان و تروريست‌هاي مسلحي بودند كه به مواضع ارتش حمله مي‌كردند. در بيانيه وزات دفاع روسيه نيز عنوان شده كه نيروهاي تركيه‌اي در حملات جنگنده‌هاي روسيه كشته نشده‌اند. سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه نيز ضمن تسليت به آنكارا به خاطر كشته شدن شماري از نيروهايش در سوريه گفت، روساي جمهور تركيه و روسيه پس از كشته شدن نيروهاي تركيه در سوريه به صورت تلفني گفت‌وگو داشته‌اند. در اين تماس تلفني ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه لزوم اجرايي شدن توافقات حاصل شده درباره منطقه كاهش تنش در ادلب را با رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه به بحث گذاشت. همچنين پوتين تاكيد كرد نمي‌توان مانع از اجراي قطعنامه شوراي امنيت توسط ارتش سوريه درخصوص مبارزه با تروريست‌ها شد. لاوروف همچنين اعلام كرد مسكو اين آمادگي را دارد كه به تقويت امنيت نيروهاي تركيه در سوريه كمك كند. با اين حال روسيه رسما تركيه را عامل اتفاق اخير مي‌داند چرا كه روس‌ها معتقدند كه نبايد تركيه از تروريست‌ها و نيروهاي شورشي در سوريه حمايت كند. با اين حال تركيه نيز اعلام كرده كه از اين پس تمام موقعيت‌هاي ارتش سوريه به عنوان يك هدف نظامي شناسايي مي‌شود و حتي روز گذشته مدعي شد كه به 300 هدف نظامي ارتش سوريه حمله كرده است كه البته به‌طور رسمي اين موضوع از سوي ارتش سوريه تاييد نشد. ولي در سوي ديگر روس‌ها تاكنون هرگونه دعوت براي توقف ادامه حمله به ادلب را رد كردند چرا كه اين اقدام را حق دولت و ارتش سوريه مي‌دانند. واسيلي نبنزيا سفير روسيه در سازمان ملل عنوان كرد كه راه‌حل نهايي نه‌تنها در ادلب بلكه كل سوريه اين است كه همه تروريست‌ها از اين كشور خارج شوند. با اين حال روس‌ها عنوان مي‌كنند كه ارتش تركيه سعي مي‌كند از طريق حملات توپخانه‌اي و شناسايي به وسيله پهپاد از نيروهاي شورشي در ادلب حمايت كند. روسيه نيز يكي از پهپادهاي تركيه‌اي را در آسمان بر فراز ادلب مورد هدف قرار داده است. همچنين روز گذشته خبرگزاري اينترفكس گزارش داد كه با بالاگرفتن تنش‌ها روسيه دو ناو جنگي خود را به مديترانه اعزام كرده است. مجموعه اين اتفاقات در شرايطي است كه گفته مي‌شود بناست پوتين و اردوغان به زودي با يكديگر ديدار كنند و حالا بايد ديد شرايط به سمت بهتر شدن پيش مي‌رود يا اينكه تنش‌ها بالا مي‌گيرد.
سوءاستفاده دوباره از مهاجران
پس از كشته شدن بيش از 30 نظامي تركيه‌اي به نظر مي‌رسد دولت اين كشور بار ديگر قصد دارد كه با مهره مهاجران براي تحت فشار قرار دادن ناتو بازي كند چرا كه تصاوير نشان مي‌دهد از پنجشنبه شب تركيه مرزها را باز گذاشته تا پناهجويان به سمت يونان و ديگر كشورهاي اروپايي روانه شوند. تهديدي كه نشان مي‌دهد تركيه قصد دارد از اين طريق ناتو را مجبور به ورود در اين موضوع كند. با اين وجود يونان و بلغارستان كه مرزهاي زميني با تركيه دارند گشت‌هاي مرزي خود را افزايش دادند و اتحاديه اروپا از تركيه خواسته تا به تعهدات خود در بحث مهاجران پايبند باشند.
تلاش ايران براي بازگشت طرفين به تعهدات سابق
پس از تنش‌هاي پنجشنبه شب در ادلب وزارت امور خارجه ايران طي بيانيه‌اي عنوان كرد، جمهوري اسلامي ايران از نزديك و با حساسيت در حال رصد و پيگيري تحولات ميداني و پيامد‌هاي منطقه‌اي جاري در ادلب بوده و بر ضرورت مديريت فضاي متشنج موجود و آرام‌سازي آن در اسرع وقت تاكيد دارد. در ادامه اين بيانيه آمده است، جمهوري اسلامي ايران با توجه به تصميم قبلي سران روند آستانه مبني بر برگزاري اين نشست در كشورمان، بر تداوم تلاش‌هاي خود جهت برگزاري آن در شرايط حساس كنوني تاكيد دارد و معتقد است اين نشست مي‌تواند در تداوم توافقات پيشين اين روند مبني بر مبارزه با تروريسم، اجتناب از هر گونه آسيب به غير نظاميان و حل و فصل سياسي اختلافات گام موثري بردارد. در بخش پاياني نيز با اشاره به كارشكني‌هاي طرف ثالث عنوان شد، جمهوري اسلامي ايران با محكوم‌سازي اقدامات طرف‌هاي ثالث براي خدشه‌دار كردن اين روند خصوصا ايالات متحده امريكا كه به صورت غيرمسوولانه‌اي همواره به دنبال بروز تنش در منطقه بوده و هدف از حضور خود در سوريه را نيز غارت منابع نفتي اين كشور اعلام كرده است، با شركاي خود در روند آستانه كماكان در تماس نزديك بوده و تلاش خود براي پايان دادن شرايط ملتهب موجود را ادامه خواهد داد.