نسرین هزاره مقدم
به‌رغم تاکید بر انبساطی بودن لایحه بودجه ۹۹ و تبلیغات بسیاری که بر سر این موضوع صورت می‌گیرد، سند بودجه‌ای که در روزهای گذشته به مجلس تقدیم شده، از نظر مولفه‌های مزدی و شاخص‌های مرتبط با زندگی مردم، نه تنها خاصیت انبساطی ندارد بلکه به نظر می‌رسد اگر این لایحه با همین خصوصیات و شاکله فعلی به تصویب نمایندگان مجلس برسد، فشار معیشتی وارده بر مزدبگیران و مردم تشدید خواهد شد.
در واقع، چندان دور از واقعیت نیست اگر ادعا کنیم لایحه بودجه ۹۹ از منظر توجه به معاش مزدبگیران شاغل و بازنشسته، رویکرد کاملا انقباضی دارد. این بودجه فقط برای شرکت‌های دولتی و نهادهای خاص معاف از مالیات، انبساطی است و برای مردم و مزدبگیران کاملاً بسته، انقباضی و محدودکننده است.
برای اثبات این ادعا باید روی دو مولفه و شاخص اصلی در بودجه ۹۹ دست بگذاریم؛ میزان افزایش حقوق کارمندان دولت و بازنشستگان صندوق کشوری و بودجه تعیین شده برای اجرای همسان‌سازی مستمری بازنشستگان.
افزایش ۱۵درصدی حقوق و مستمری
در لایحه بودجه ۹۹، میزان افزایش حقوق کارمندان و مستمری بازنشستگان، فقط ۱۵درصد در نظر گرفته شده در حالی‌که براساس الزامات قانون مدیریت خدمات کشوری، حقوق کارمندان و بازنشستگان باید سالانه براساس نرخ تورم رسمی افزایش یابد. ماده ۱۲۵ این سند، مربوط به لزوم افزایش سالانه مستمری براساس نرخ تورم رسمی است که البته هرگز به طور کامل، اجرایی نشده اما به نظر می‌رسد با افزایش ۱۵درصدی حقوق و مستمری، در سال آینده فاصله قانون و اجرا بیش از همیشه خواهد بود.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تورم کالاها و خدمات در حال حاضر بیش از ۴۰درصد است و کارشناسان اقتصادی با توجه به گرانی ۲۰۰درصدی بنزین و اثرات آن بر نرخ کالاها و خدمات، پیش‌بینی می‌کنند که نرخ تورم در سال آینده حداقل ۲ تا ۱۰درصد افزایش خواهد داشت.
براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، نرخ تورم سالانه مهر ماه ١٣٩٨ برای خانوارهای کشور به ٤٢درصد رسیده و نرخ تورم سالانه برای خانوارهای شهری ٤١,٣درصد و برای خانوارهای روستایی ٤٦,٣درصد است. در چنین شرایطی می‌توان پیش‌بینی کرد که نرخ تورم در ماه‌های ابتدایی سال ۹۹ حداقل به ۴۵درصد خواهد رسید. در کنار آن باید تورم تجمیعی سال‌های گذشته، حداقل از ابتدای ۹۶ تا امروز را که در پی موج‌های تورمی پی‌درپی در اقتصاد حادث شده، در نظر گرفت. با این وجود، دولت برای سال بعد تنها ۱۵درصد افزایش حقوق و مستمری در نظر گرفته است. حتی اگر به صورت ایستا و نقطه‌ای همین امروز (نیمه دوم آذرماه ۹۸) را در نظر بگیریم و فرض کنیم که نرخ تورم در همین نقطه فعلی می‌ایستد و پیشرفتی نخواهد داشت، فاصله تورم حداقل ۴۰درصدی و پیش‌بینی افزایش حقوق ۱۵درصدی، دست‌کم ۲۵درصد است! کارمندان و بازنشستگان حتی اگر تا امروز هیچ عقب‌ماندگی مزدی نداشته باشند، با افزایش ۱۵درصدی دریافتی ماهانه و به فرض اینکه تورم روی ۴۰درصد ثابت بماند و بالا نرود، در ابتدای سال بعد، حداقل ۲۵درصد عقب‌افتادگی مزدی پیدا خواهند کرد. سوال اینجاست که چرا دولت بدون توجه به معاش مزدبگیران، افزایش حقوق را فقط ۱۵درصد در نظر گرفته و نکته نگران‌کننده‌تر این است که دولتی‌ها همین رقم را در مذاکرات مزدی کارگران دستاویز قرار خواهند داد و با استناد به عرف «همسانی حقوق» سعی خواهند کرد از همین رقم برای افزایش حقوق کارگران نیز دفاع کنند!
افزایش حقوق در نظر گرفته شده، به حدی ناکافی‌ست که یک نماینده مجلس، آن را به «کاریکاتور» تشبیه می‌کند. «رسول خضری» نماینده پیرانشهر در این مورد گفته است: «دولت در این لایحه اعلام کرده که افزایش ۱۵درصدی برای حقوق‌بگیران در نظر می‌گیرد در صورتی که خودش اعلام می‌کند تورم به ۴۲درصد رسیده است». وی با بیان اینکه همه جای دنیا افزایش دستمزدها متناسب با تورم صورت می‌گیرد، افزود: «برنامه دولت برای افزایش دستمزد حقوق‌بگیران، یک چهارم تورم کشور است و این تصمیم بیشتر شبیه کاریکاتوری است که همه اجزای آن متعلق به یک موجود است اما تناسبی
با یکدیگر ندارند».
انتقاد به ناکافی بودن افزایش حقوق در لایحه بودجه پیشنهادی دولت، فقط به مزدبگیران، اقتصاددانان و برخی نمایندگان مجلس، محدود نمانده است. «پدرام سلطانی» نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران نیز از افزایش ۱۵درصدی حقوق کارمندان در سال آینده انتقاد کرد. وی در حساب توئیتر خود نوشت: «تورم تا پایان سال حداقل ۴۵درصد خواهد بود اما حقوق کارمندان دولت فقط ۱۵درصد افزایش خواهد یافت. زندگی کارمندی برای اکثریتی در سال آینده مشقت‌بار خواهد شد و اقلیتی از آنها هم دستشان را بیشتر در جیب ارباب‌رجوع فرو خواهند برد. کارمندی در ایران، تنازع فقر و فساد است!».
در لایحه بودجه، ۹۲۴ میلیارد تومان برای سازمان بسیج، ۸۰۰ میلیارد تومان برای خدمات حوزه‌های علمیه، ۳۰۹ میلیارد تومان برای جامعه‌المصطفی و ۱۹۲ میلیارد تومان برای شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه بانوان اعتبار در نظر گرفته شده است
بودجه‌های میلیاردی نهادهای خاص
چرا دولت نتواسته از بودجه کلان شرکت‌های دولتی و نهادهایِ خاص معاف از مالیات بکاهد و سهم مردم کم‌درآمد ازجمله کارمندان و بازنشستگان را بیشتر کند؟ کافی‌ست به اعداد و ارقام برخی ردیف‌های بودجه نگاهی بیاندازیم. در لایحه بودجه، ۹۲۴ میلیارد تومان برای سازمان بسیج، ۸۰۰ میلیارد تومان برای خدمات حوزه‌های علمیه، ۳۰۹ میلیارد تومان برای جامعه‌المصطفی و ۱۹۲ میلیارد تومان برای شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه بانوان اعتبار در نظر گرفته شده است. در مقابل، بودجه بنیاد امور بیماری‌های خاص ۹۸ میلیارد تومان، سازمان مدیریت بحران ۱۴ میلیارد تومان، بودجه بیابان‌زدایی در سراسر کشور ۴ میلیارد تومان و بودجه حمایت از دانش‌آموزان ابتدایی مناطق محروم فقط ۳ میلیارد تومان است. همه اینها را که کنار افزایش ۱۵درصدی حقوق کارمندان و مستمری بازنشستگان قرار دهیم، سهم کم و ناکافی مردم از لایحه بودجه، خود را به خوبی نشان می‌دهد.
۶ هزار میلیارد برای همسان‌سازی
مولفه دیگری که در لایحه بودجه برای بازنشستگان کشوری اهمیت اساسی دارد، اعتبار در نظر گرفته شده برای «همسان‌سازی» است. این اعتبار در لایحه بودجه ۹۹، فقط ۶ هزار میلیارد تومان است. براساس آخرین برآوردها، حداقل ۱۲هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان و به طور متوسط ۱۵هزار میلیارد تومان اعتبار لازم است تا یک همسان‌سازی حداقلی در سال آینده (فقط برای بازنشستگان کشوری) قابل اجرا باشد.
امسال هم فقط ۲۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای همسان‌سازی اختصاص دادند و با این اعتبار ناکافی، هیچ تغییر محسوسی در بازه دریافتی بازنشستگان حاصل نشد. حالا بودجه‌ای که دولت برای همسان‌سازی در سال آینده در نظر گرفته، از نصف حداقل مورد نیاز نیز کمتر است و بدون تردید نمی‌تواند رضایت، حتی رضایت نسبی و حداقلی بازنشستگان را فراهم آورد؛ بازنشستگانی که بارها به نهادهای ذی‌ربط ازجمله نمایندگان مجلس و خود سازمان برنامه و بودجه به عنوان طراح اصلی بودجه‌های سالانه مراجعه کرده‌اند و خواستار توجه به همسان‌سازی و لزوم اجرای آن شده‌اند، از این اعتبارِ ناکافی به هیچ وجه ابراز خرسندی نمی‌کنند. البته «محمدباقر نوبخت» هجدهم آذر ماه در نشست خبری خود که پس از ارائه لایحه بودجه برگزار شد، از مختصات کلی بودجه ۹۹ دفاع کرد. وی با اشاره به مصارف بودجه گفت: ۴۸۴هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان مصارف در نظر گرفته‌ایم که اعتبارات هزینه‌ای، اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی سه محل مصارف ماست. وی افزود: ۳۶۷هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبارات هزینه‌ای ماست که ۴درصد رشد نسبت به سال جاری دارد. طبق قانون به صورت سالانه افزایش هزینه جاری به بودجه تحمیل می‌شود و باید هر سال حقوق‌ها را افزایش دهیم. نوبخت ادامه داد: ۲۲.۲درصد از کل بودجه عمومی برای امور رفاه اجتماعی است و تا الان ۳۴هزار میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی سال جاری اختصاص داده‌ایم.
وی به آنچه سیاست دولت برای جبران کاهش قدرت خرید مردم، نامید، اشاره کرد و افزود: رشد ۱۵درصدی حقوق، ۶هزار میلیارد تومان همسان‌سازی بازنشستگان، ۳هزار میلیارد تومان رتبه‌بندی فرهنگیان، ۳۱هزار میلیارد تومان حمایت معیشتی برای ۶۰ میلیون نفر و ۴۳هزار میلیارد تومان ارائه نقدی به ۷۸ میلیون نفر در نظر گرفته‌ایم.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر چگونگی رشد ۱۵درصدی حقوق، گفت: بیشتر از این عدد نمی‌توانستیم حقوق را افزایش دهیم و به دنبال کاهش نرخ تورم در سال آینده هستیم.
نماینده پیرانشهر در مجلس: برنامه دولت برای افزایش دستمزد حقوق‌بگیران، یک چهارم تورم کشور است. این تصمیم بیشتر شبیه کاریکاتوری است که همه اجزای آن متعلق به یک موجود است اما تناسبی با یکدیگر ندارند
با این حال سوال اینجاست که چگونه قرار است در سال آینده تورم را کاهش دهند، آن‌هم وقتی که همه مولفه‌های اقتصادی ازجمله گرانی اخیر بنزین به سمت افزایش نرخ تورم تمایل دارند. چگونه قرار است با ۶هزار میلیارد تومان، همسان‌سازی را که براساس ماده ۶۴ قانون مدیریت خدمات کشوری، یک تکلیف قانونی‌ست، اجرا کنند و با مختصات فعلی بودجه، چگونه می‌خواهند رضایت جامعه مزدبگیر کشور را جلب کنند؟ آیا در نظر گرفتن افزایش حقوق به اندازه یک‌سوم نرخ تورم رسمی و در نظر گرفتن بودجه همسان‌سازی کمتر از نصف مبلغ مورد نیاز، می‌تواند توجیه منطقی داشته باشد؟!
در این شرایط، کاملاً مشخص است که دولت بودجه را از منظر مطالبات مزدبگیران، کاملاً انقباضی بسته و به مجلس ارائه داده است اما آیا نمایندگان مجلس به عنوان نمایندگان کارگران، بازنشستگان، معلمان و پرستاران، این توانمندی را خواهند داشت که از اعتبار ردیف‌های بودجه متعلق به نهادهای معاف از مالیات و ناکارآمد بکاهند و به بودجه مردم بیافزایند؟