نویسنده: جیمز دورسی

دیپلماسی ایرانی: پیشروی سعودی ها در مسیر مذاکره پایان دادن به جنگ یمن به منظور آغاز گفت و گو با ایران می تواند تداوم حمایت کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از رویکرد اعمال فشار حداکثری دونالد جی. ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، علیه جمهوری اسلامی را زیر سوال ببرد. 

مقامات سعودی امیدوارند که مذاکرات آغاز شده به میانجی گری عمان و بریتانیا بین پادشاهی و حوثی ها در یمن بتواند به احیای مذاکرات متوقف شده میان شورشی های یمن و دولت عبد ربه منصور هادی بینجامد. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، خالد بن سلمان، برادر کوچکتر خود و معاون وزیر دفاع سعودی، را به عنوان مسئول مهندسی پایان جنگ یمن تعیین کرده است. این اقدام تنها بخش کوچکی از تجدیدنظر گسترده در سیاست خارجی سعودی به شمار می رود. این تغییر رویکرد نوعی بازگشت به سیاست خارجی و دفاعی محتاطانه تر و پذیرش چندجانبه گرایی مربوط به سال های پیش از مداخله در یمن است و می توان عامل اصلی آن را حملات ماه سپتامبر به دو تاسیسات مهم نفتی آرامکو و تردید درباره تضمین دفاعی ایالات متحده در خلیج فارس دانست. این سیاست محتاطانه همچنین به منظور فراهم آوردن امکان ریاست گروه 20 اقتصاد بزرگ جهانی برای عربستان در سال 2020 و ترمیم وجهه آسیب دیده سعودی ها در پی جنگ یمن و قتل جمال خاشقچی در نظر گرفته شده است.

واکنش دولت ترامپ به حملات هواپیماهای بدون سرنشین و موشکی ماه سپتامبر که حوثی ها مسئولیت آن را برعهده گرفتند، به نوعی نشان داد که کشورهای حاشیه خلیج فارس در صورت مواجهه با شرایط بحرانی نمی توانند روی ایالات متحده حساب کنند. ترامپ در آن زمان گفت: «این، حمله به خاک سعودی بود و حمله به ما نبود. اما ما قطعا به آنها کمک خواهیم کرد. اگر تصمیم بگیریم کاری انجام دهیم، آنها خود نیز در آن شریک خواهند بود و هزینه آن را خواهند پرداخت و این مساله را کاملا درک می کنند.» به گفته یکی از مقامات آمریکایی دخیل در سیاست گذاری خلیج فارس، این حمله سبب شد سعودی ها و دیگر کشورهای منطقه دریابند که تنش ها بین واشنگتن و تهران می تواند آنها را به اهداف بالقوه در محیطی تبدیل کند که ایالات متحده تمایلی به ایمن نگه داشتن آن ندارد. یک مقام دیگر آمریکایی هم گفته هدف اصلی سعودی ها این است که درگیری در یمن را کاهش دهند تا از تبدیل شدن حوثی ها به یک گروه نیابتی ممانعت کنند و به طور مستقیم با ایران طرف باشند.

به گفته مارتین گریفیتس، نماینده سازمان ملل متحد در امور یمن، به شورای امنیت گفته شمار حملات هوایی ائتلاف تحت رهبری عربستان در دو هفته گذشته نزدیک به 80 درصد کاهش یافته است: «ما این را کاهش تنش می نامیم؛ کاهش سرعت جنگ و حرکتی بالقوه به سمت آتش بس کلی در یمن.» او در ادامه درباره آغاز مذاکرات پایان جنگ در اوایل سال آتی میلادی ابراز امیدواری کرد.

تلاش های عربستان برای پایان دادن به جنگ یمن و اشارات اخیر امارات متحده عربی در رابطه با ایران مقامات دو کشور را از اتخاذ موضعی خصمانه در کنفرانس اخیر منامه باز نداشت. عادل الجبیر، وزیر عربستان سعودی در امور خارجه، در گردهمایی در بحرین گفت: «کاهش تنش ها به تنهایی در رابطه با ایران جواب نمی دهند. ما ایران را در حمله به تاسیسات عبقیق مقصر می دانیم. ما جنگ نمی خواهیم، اما ایران باید مسئول دانسته شود. سوال این است که ایران از تمایلات خود به تبلیغ انقلاب دست خواهد برداشت و به حاکمیت ملی احترام خواهد گذاشت؟» انور قرقاش، همتای اماراتی الجبیر، نیز گفت: «آلمان در دوران هیتلر، اتحاد جماهیر شوروی سابق و ایران امروزی همگی کشورهایی هستند که نظم بین المللی را تهدید کرده اند. کلید ثبات، بازدارندگی و عزم راسخ جامعه جهانی به وادار کردن ایران به تغییر است. اگر چنین نشود، تحریم ها باید افزایش یابد و نه کاهش.»

وزارت خزانه داری ایالات متحده تحریم های شدیدی با هدف وادار کردن ایران به مذاکره مجدد درباره شرایط آمریکا در برجام را توسعه داده و اخیرا محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات ایران، را نیز در پی قطعی چند روزه اینترنت تحریم کرده است.

اظهارات الجبیر و قرقاش از آن نظر قابل توجه است که نشان می دهد بادها در خلیج فارس در جهت کاهش تنش در همه جبهه ها از جمله تحریم 2.5 ساله قطر می وزد؛ اما این کاهش تنش ها تنها در شرایطی دوام خواهند آورد که مناقشات ایالات متحده و ایران ادامه یابند. به علاوه، پایداری این کاهش تنش ها تنها از طریق نوعی درک منطقه ای از عدم تجاوز و ایجاد بستری برای یک معماری امنیتی چندجانبه به جای چتر دفاعی آمریکا، امکان پذیر است. به نظر می رسید خالد بن احمد الخلیفه، وزیر امور خارجه بحرین، در اظهارات خود در منامه رویکرد چندجانبه تری را پیش بینی کرده است؛ او با رد درخواست ایران برای ایجاد معماری امنیتی مختص کشورهای منطقه، گفت که پیشنهادهای امنیتی منطقه ای ایران ناقص هستند به ویژه که قدرت های خارجی را شامل نمی شوند.

مجموعه اشارات و اقدامات عربستان و امارات در ماه های اخیر نشان می دهد که کاهش تنش ها فراتر از مذاکرات سعودی و حوثی ها خواهد بود و جبهه های دیگر از جمله ایران و قطر را نیز در بر می گیرد. خالد الجارالله، معاون وزیر امور خارجه کویت و میانجی رسمی در مناقشات با قطر، اخیرا گفته که تیم های ملی فوتبال سعودی، امارات و بحرین تصمیم گرفته اند به رغم تحریم قطر توسط دولت های کشورهایشان، در رقابت های جام خلیج فارس در قطر شرکت کنند که این نشانه ای آشکار از رفع بن بست است. یک مقام سعودی هم در اقدامی مشابه اوایل ماه جاری میلادی به خبرنگاران در واشنگتن گفت که قطر با تصویب قانون تامین بودجه ضدتروریسم، گامی مهم در جهت حل بحران برداشته است. امارات هم جدای از خارج کردن نیروهایش از یمن، از مقصر دانستن ایران در حملات به تاسیسات نفتی سعودی و دیگر حملات به نفتکش ها در منطقه خودداری کرده و مقاماتی را برای گفت و گو درباره امنیت دریایی به ایران اعزام کرده است.

انتظار می رود که در صورت پیشرفت در تلاش های کشورهای حاشیه خلیج فارس برای کاهش تنش ها در منطقه و به ویژه در ارتباط با ایران، حمایت های سعودی و اماراتی از کمپین اعمال فشار دولت ترامپ به شدت کاسته شود. روند صلح در یمن و مذاکرات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با ایران می توانند گامی مهم در این راستا باشند.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی