صاحب‌خبر - دولت ساعت صفر ۲۴ آبان در تصمیمی ناگهانی قیمت بنزین را ۳ برابر کرد. به این ترتیب که قیمت بنزین سهمیه به اندازه ۶۰ لیتر در ماه ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد ۳۰0۰ تومان و بنزین سوپر هم ۳۵۰۰ تومان اعلام شد. شاید هیچ‌کس تصورش را هم نمی‌کرد که در زمان خواب شهروندان، رئیس سازمان برنامه و بودجه در یک ویدئوی آرشیوی اعلام کند از این لحظه دیگر قیمت بنزین 3 برابر سابق است و در ازای آن می‌‎خواهیم یک بسته حمایتی به 18 میلیون خانواده ایرانی بدهیم. همزمان با منتشر شدن صحبت‌های نوبخت در کانال‌ها و سایت‌های خبری، برخی اظهارات مسؤولان همین دولت درباره کارت سوخت و سهمیه‌بندی بار دیگر در ذهن‌ها تداعی شد. برای مثال اظهارات بیژن نامدار زنگنه در تیر‌ماه سال 94 که گفته بود: «کارت سوخت هیچ گونه تاثیری در کنترل مصرف سوخت ندارد؛ چرا ما می‌خواهیم مردم را اذیت کنیم؟ بهتر است یک چیز به شما بگویم، کاری که هیچ‌کس در دنیا انجام نمی‌دهد و تنها ما انجام می‌دهیم را باید به آن شک کنیم!» یا این اظهارات حسن روحانی در دفاع از حذف کارت سوخت و تک‌نرخی شدن قیمت بنزین:‌ «همه تصمیمات این دولت با مشورت صاحب‌نظران اتخاذ شده است؛ توضیحش روشن است؛ ما بنزین را تک‌نرخی کردیم و عمدتا هم دلیلش فساد زیاد بود. بنزین دونرخی ایجاد فساد می‌کرد». چند سال از این اظهار نظرات گذشته و این‌بار روحانی می‌گوید افزایش نرخ بنزین به نفع مردم و اقشار تحت فشار جامعه بوده و می‌تواند در حل مشکلات آنها مفید و موثر باشد. زنگنه هم خود را ملزم به اجرای گرانی بنزین و بازگرداندن کارت سوخت می‌داند. سوالات بسیار زیادی درباره این رفت و برگشت سیاستی دولت وجود دارد که اصلی‌ترین آنها این است که چرا کارت سوخت از بین رفت و چرا بازگشت؟ اگر بد بود چرا دوباره به مردم تحمیل شد و اگر خوب بود چرا چندین سال کشور را به عقب برگرداندید؟ * شوک‌روانی گرانی بنزین دولت برای انجام اقدامات بزرگ باید مردم را همراه خود کند. باید مردم را محرم خود بداند و آنها را قانع کند. در مسأله مهمی به اندازه افزایش قیمت بنزین که تاثیر مستقیمی بر معیشت مردم دارد باید دولت قبل از هر اقدامی مردم را آگاه می‌کرد. دولت باید توضیح می‌داد به چه دلیل قیمت بنزین را ۳۰۰۰ تومان کرده است؟ باید مشخص می‌کرد درآمد حاصل از این قیمت‌گذاری قرار است در کجا مصرف شود؟ نحوه بازتوزیع و هزینه‌کرد این درآمد را کاملا شفاف و صریح تشریح می‌کرد. تجربه افزایش قیمت بنزین در دولت احمدی‌نژاد نشان داد آگاهی‌رسانی به مردم می‌تواند تا حد مطلوبی مانند ضربه‌گیری برای تورم روانی ناشی از گران شدن بنزین عمل کند و تبعات آن را کاهش دهد. اما دولت روحانی بدترین روش را برای اصلاحات اقتصادی مدنظر خود انتخاب کرد و با گران کردن یک‌شبه بنزین شوک روانی شدیدی به مردم وارد کرد. در کنار این موضوع گرانی یکباره قیمت بنزین می‌تواند باعث انتظار تورمی شود، انتظاری که تجربه ثابت کرده در اقتصاد بدون ناظر کشور ما از خود تورم خطرناک‌تر است. * چرا کارت سوخت رفت؟ با روی کار آمدن روحانی در سال ۹۲ دولت تلاش کرد کارت سوخت را ناکارآمد جلوه دهد و بالاخره سال ۹۴ توانست با تک‌نرخی کردن قیمت بنزین و برداشتن محدودیت سوختگیری کارت‌های جایگاه‌ عملا استفاده از کارت را غیرضروری کند. آمارها نشان می‌دهد برخلاف ادعای دولت مبنی ‌بر تاثیر نداشتن کارت سوخت و طرح سهمیه‌بندی بنزین، در سال‌های ۸۶ تا ۹۴ که طرح سهمیه‌بندی بنزین اجرا شد، مصرف بنزین از 7/75 میلیون لیتر در سال ۸۵ به روزانه ۷۱ میلیون لیتر در سال ۹۴ رسید. با حذف کارت سوخت از سال ۱۳۹۴ تاکنون، مصرف روزانه بنزین ۲۰ میلیون لیتر افزایش یافته و به حدود ۱۰۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. به گفته دولت، در سال ۹۷ روزانه نزدیک به ۲۰ میلیون لیتر بنزین قاچاق شده است. مردم در افزایش بی‌رویه مصرف و قاچاق میلیون‌ها لیتر بنزین تقصیری ندارند. مصرف بنزین در سال‌های ۸۶ تا ۹۴ نشان می‌دهد مردم به طور طبیعی مصرف داشته‌اند و آنچه باعث جهش ناگهانی مصرف بنزین و افزایش قاچاق آن‌شده، حذف کارت سوخت توسط دولت کنونی است. حذف کارت سوخت فقط در سال ۹۷ خسارتی بالغ بر ۷۳۰۰ میلیارد تومان به کشور وارد کرده است. چه کسی باید برای این خسارت عظیم پاسخگو باشد؟ مردم یا دولت؟ * یک میلیون نفر کارت سوخت ندارند گرانی ناگهانی بنزین در حالی رخ می‌دهد که طبق گفته مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی هنوز بیش از یک میلیون کارت سوخت در باجه‌های شرکت پست معطل باقی مانده و به دست مردم نرسیده است. با این اوصاف بخشی از خودروها اصلا کارت سوختی ندارند و تا رسیدن کارت سوخت به دست‌شان باید هر لیتر بنزین را ۳۰۰۰ تومان بخرند. در دولت یازدهم و دوازدهم به دلیل نزدیک شدن قیمت بنزین وCNG ، گاز طبیعی از رونق افتاد و بسیاری از کارخانه‌های تولیدکننده مخزن CNG به تعطیلی کشانده شدند. از سوی دیگر توسعه جایگاه‌های CNG هم تقریبا متوقف شد که باعث شد سهم CNG به عنوان سوختی پاک و ارزان که جایگزین مناسبی برای بنزین است، کاهش یابد. با قیمت‌گذاری جدید بنزین انتظار می‌رود دوباره رونق به CNG بازگردد اما یقینا افزایش تعداد جایگاه‌های CNG و تولید مخازن به تعداد مورد نیاز زمان خواهد برد. * جیب ملت یا جیب دولت؟ طبق گفته محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، یارانه‌ای که قرار است به ازای گرانی دست مردم را بگیرد از 55 هزار تومان تا حداکثر 205 هزار تومان است. برای خانوارهای یک نفره 55 هزار تومان، برای خانوارهای 2 نفره 103 هزار تومان، خانوارهای 3 نفره 138 هزار تومان،‌ خانوارهای 4 نفره 172 هزار تومان و خانوارهای 5 نفره و بیشتر 205 هزار تومان خواهد بود. به طور میانگین 47 هزار تومان به یارانه هر شخص اضافه خواهد شد، البته انتخاب این سیاست هم جای سوال دارد، چرا خانواده‌هایی که جمعیت بیشتری دارند، یارانه کمتری می‌گیرند. این در حالی است که خانواده‌های پرجمعیت اکثرا در روستا زندگی می‌کنند و در دهک‌های پایین‌تر جامعه جای می‌گیرند. در حال حاضر مصرف بنزین معادل 97 میلیون لیتر در روز است که نیمی از آن صرف مصارف شخصی و نیمی دیگر صرف خدمات می‌شود. بر اساس الگوی جدید سهمیه‌بندی، 17 میلیون خودروی شخصی با سهمیه روزانه 2 لیتر و موتوسیکلت‌های شخصی با سهمیه روزانه 83/0 لیتر، مجموعا 37 میلیون لیتر از بنزین 1500 تومانی استفاده خواهند کرد. از طرفی چنانچه 2 ثلث از مصارف خدماتی، از بنزین سهمیه‌ای بهره‌مند شود، مقدار مصرف بنزین سهمیه‌ای در کل کشور معادل 70‌میلیون لیتر در روز خواهد بود. بر اساس تجربه سال 86 و استفاده از کارت سوخت در آن سال، مصرف بنزین12 درصد کاهش یافت لذا فرض می‌شود که مصرف 97 میلیون لیتری به 87 میلیون لیتر کاهش یابد و 10 میلیون لیتر به صادرات بنزین افزوده شود که قیمت صادراتی نیز 5000 تومان فرض شده است. با توجه به محاسبات، عواید جدید دولت بابت سهمیه‌بندی بنزین بالغ بر 40 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. از آنجایی که کاهش مصرف بنزین، کاهش هزینه انتقال و توزیع آن را به همراه خواهد داشت، عواید دولت اندکی بیشتر از مقدار محاسبه شده خواهد بود. همچنین کاهش هزینه بیمه، ترافیک، تعطیلی روزهای آلوده و... موجب افزایش عواید جدید دولت خواهد شد که براحتی قابل محاسبه نیست. اگر تعداد افرادی که یارانه می‌گیرند را 60 میلیون نفر در نظر بگیریم، دولت باید نزدیک به 34 هزار میلیارد تومان از این مبلغ را صرف پرداخت یارانه به مردم کند. سرنوشت 6 هزار میلیارد تومان دیگر اما مشخص نیست و این احتمال وجود دارد که دولت این مبلغ را برای جبران کسری بودجه خود استفاده کند و به عبارت دیگر بودجه خود را از جیب ملت پرداخت کند. هوشنگ شجری: کار 6 ساله را یک‌شبه انجام دادیم هوشنگ شجری، اقتصاددان در گفت‌وگو با «وطن امروز»، با تایید اینکه روش دولت در اعلام سهمیه‌بندی بنزین تورم انتظاری ایجاد می‌کند، گفت: اگر قیمت یک کالا را عمدا ثابت نگه داریم در آخر به قیمت تعادلی بازمی‌گردد. مثل اینکه یک فنری را فشرده نگه دارید که در آخر فنر رها خواهد شد مانند قیمت ارز. درباره بنزین هم همین است. وقتی قیمت بنزین همگام با تورم و متناسب با سایر قیمت‌ها افزایش پیدا نکند مشکل‌ساز می‌شود. رئیس سابق دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی اصفهان در ادامه گفت: اگر قیمت بنزین هرسال متناسب با تورم و آرام آرام رشد می‌کرد آن وقت جامعه خودش را با آن قیمت وفق می‌داد اما حالا قیمت بنزین حالت تورم‌گونه پیدا کرده است. 6 سال قیمت را ثابت نگه داشتیم و حالا مجبور شدیم قیمت را افزایش دهیم و دچار تورم شویم. درست مانند این است که ما به یک بیمار 30 تا قرص داده‌ایم و باید روزی یکی بخورد و حالا آن بیمار این قرص‌ها را تا 30 روز نخورد و روز سی‌ام هر 30 قرص را با هم بخورد، این بدن را نابود می‌کند. کاری که باید در طول 6 سال انجام می‌دادیم را یک‌شبه انجام دادیم. عبدالمجید شیخی: دولت مجبور شد یارانه پنهان را کاهش دهد دکتر عبدالمجید شیخی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «وطن امروز» ضمن انتقاد به گرانی ناگهانی قیمت بنزین گفت: دولت لجوجانه سهمیه‌بندی بنزین را متوقف کرد اما بالاخره ناچار شد قیمت را افزایش دهد، چراکه مصرف بشدت افزایشی بود و متاسفانه بخش عظیمی از یارانه را مرفهین و دهک‌های درآمدی بالا مصرف می‌کردند و این یارانه پنهانی بود که به ثروتمندان و اقشار متوسط رو به بالا داده می‌شد و دهک‌های پایین‌تر کمتر مصرف می‌کردند و یارانه کمتری می‌گرفتند. مثلا فرد روستایی که سر زمین کار می‌کند و وسیله نقلیه‌اش دوچرخه است، یارانه بنزین به آن تعلق نمی‌گرفت. عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پاسخ به اینکه آیا 3 برابر شدن قیمت بنزین به طور دفعتی انتظار تورمی ایجاد نمی‌کند؟ گفت: به‌خاطر اینکه نظارت دولتی مناسبی بر بخش خدمات و بخش پخش کالا وجود ندارد، ممکن است موج‌های تورمی ایجاد شود. وی ادامه داد: سهمیه‌بندی بنزین باید از دولت قبل ادامه پیدا می‌کرد و متوقف نمی‌شد. اگر دچار موج تورم شویم، این موج‌های تورمی چسبندگی رو به پایین خواهد داشت، یعنی هر درصد که قیمت‌ها بالا برود، دوباره به نقطه قبل بازنمی‌گردد و حتی ممکن است ثابت بماند. در واقع ممکن است روند عادی شود و تداوم پیدا کند و هیچ‌وقت قیمت‌ها پایین نیاید. روحانی: افزایش قیمت بنزین به نفع مردم است رئیس‌جمهور گفت: افزایش نرخ بنزین به نفع مردم و اقشار تحت فشار جامعه بوده و می‌تواند در حل مشکلات آنان مفید و موثر باشد. حسن روحانی، با اشاره به اقدام اخیر دولت در افزایش نرخ بنزین، گفت: دولت مدت‌ها به دنبال آن بود تا از طریقی بتواند از اقشار ضعیف کشور که به‌واسطه شرایط اقتصادی در فشار هستند، حمایت و به آنها کمک کند اما به دلیل کمبود منابع درآمدی و بودجه توان اجرای آن وجود نداشت. رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه امروز اقشاری در جامعه هستند که در زندگی خود با مشکلات مواجه هستند، گفت: فشارهای اقتصادی شدید در سال‌های 97 و 98 به زندگی مردم وارد شد و دولت می‌خواهد در حد تامین نیازمندی‌های ضروری، حمایتی از مردم کرده و به خانواده‌هایی که احساس می‌کنیم در فشار بیشتر هستند، کمکی کرده باشیم. روحانی با بیان اینکه برای تعیین اقشار ضعیف جامعه نیاز به آمار و ارقام دقیق داریم اما در همین حدی که امکان تشخیص وجود دارد می‌توانیم جامعه را به 2 بخش تقسیم کنیم، گفت: بر این اساس حدود 75 درصد در شرایط فشار قرار دارند و حدود 25 درصد هم شرایط زندگی‌شان خوب است و بر مبنای محاسبات 18 تا 19 میلیون خانوار و جمعیتی در حدود 60 میلیون نفر مشمول طرح حمایتی دولت خواهند بود و این مبلغ هم کمک به فرد نبوده و کمک به خانوار به شمار می‌رود. وی افزود: تلاش ما این است بتوانیم این مبلغ را ماهانه به حساب خانوارها پرداخت کنیم و در اوایل آذر ماه اولین نوبت آن پرداخت شود. روحانی اظهار داشت: برخی معتقد بودند قیمت انرژی در ایران با قیمت آن در کشورهای منطقه فاصله زیادی دارد که البته این موضوع موجب ایجاد مفاسدی از جمله قاچاق خواهد بود و اگر بخواهیم این معضل را از بین ببریم باید به گونه‌ای قیمت را افزایش دهیم که تقریبا با قیمت انرژی در کشورهای همسایه برابری داشته باشد و ما با آن مخالفت کردیم. رئیس‌جمهور با اشاره به شدت مصرف انرژی در کشور و تاثیر آن بر آلودگی هوا، ادامه داد: انرژی‌ای که در ایران مصرف می‌شود با سایر کشورهای دنیا متفاوت و مقدار زیادی است که اصلاح این کار البته نیاز به فرهنگسازی و تولید خودروی خوب دارد. رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: باید این را برای مردم توضیح دهیم که این اقدام به نفع آنان خواهد بود و دولت به‌رغم مشکلات اقتصادی که دارد هرگز قصد برداشت از این پول را نداشته و هر چه درآمد از این محل عاید شود به خانوارها بازخواهد گشت.∎​