اروپا، که وعده داده است انتفاع ایران از برجام را حتی با وجود خروج آمریکا از این پیمان تضمین کند، بسته‌ای حمایتی تصویب کرده و قرار است به زودی آن را به ایران ارائه دهد. بخشی از سفر روحانی به 2 کشور اروپایی، به بحث درباره مفاد و جزئیات این بسته پیشنهادی سپری خواهد شد.
این بسته، با وجود مخالفت اولیه یک عضو اتحادیه، با رأی مثبت تمام اعضای آن تصویب شد. این یعنی، کشورهای اروپایی در مجموع رویکرد همسویی در رابطه با ایران دارند. با این حال، گاهی برخی مخالف‌خوانی‌ها، بیشتر از شرق قاره، به گوش رسیده است. مواضع فردی کشورهای اتحادیه اروپا، تعیین‌کننده مشی کلی این اتحادیه برای شکل‌دهی به روابط با ایران است و حفظ این همسویی، می‌تواند گاهی کار سختی برای پیشروان حفظ تعامل اقتصادی و تجاری با ایران باشد.
تقریبا تمامی کشورهای اتحادیه اروپا، حامی برجام بوده‌اند و از خروج آمریکا از آن ابراز تاسف کرده‌اند و با رهبری فرانسه، آلمان و همینطور انگلیس، موضعی در حمایت از ایران و در تقابل با خواسته‌های آمریکا گرفته اند. اینجا می‌توانید با مواضع کشورهای اروپا یی درباره برجام و حفظ رابطه با ایران آشنا شوید.
فرانسه در کنار آلمان و انگلیس، یکی از 3 کشور اروپایی امضا‌کننده برجام بود و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور این کشور، تلاش زیادی کرد که دونالد ترامپ از توافق کناره‌گیری نکند. مکرون شخصا به واشنگتن سفر کرد تا ترامپ را متقاعد کند تا در برجام بماند که البته این تلاش او بی‌حاصل ماند. بعد از خروج آمریکا از برجام، فرانسه در کنار آلمان و انگلیس، نقشی تعیین‌کننده در متحد کردن اروپا علیه آمریکا و حفظ روابط اقتصادی این قاره با ایران داشته است.
وزیر دارایی فرانسه، در نقل قولی معروف، در واکنش به زیاده‌خواهی‌های ترامپ در رابطه با توافق هسته‌ای ایران، گفت که آمریکا دیگر «پلیس اقتصادی» دنیا نیست. فرانسه در کنار آلمان و انگلیس، رسما از واشنگتن درخواست کرد تا تحریم‌های ثانویه را علیه شرکت‌های اروپایی وضع نکند. این کشور، همچنین حامی اصلی ایده حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های ثانویه بوده و ایده تحریم‌های تلافی‌جویانه علیه آمریکا را مطرح کرده است. بسته پیشنهادی اخیر اتحادیه اروپا به ایران، نتیجه تلاش‌های فرانسه، انگلیس و آلمان است.
آلمان، همچون فرانسه تلاش زیادی کرد تا برجام با وضع سابق حفظ شود. آنگلا مرکل، صدراعظم این کشور، شخصا برای جلوگیری از کناره‌گیری آمریکا از برجام، به واشنگتن سفر و با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرد که البته بی‌حاصل بود. این کشور، بعد از خروج آمریکا از برجام، حمایت قاطعانه‌ای از برجام بدون آمریکا داشت و بر ادامه منتفع شدن ایران از فواید اقتصادی برجام تأکید کرد.
آلمان، به واسطه شرکت‌های متوسط و کوچکی که فارغ از تحریم‌های ثانویه آمریکا می‌توانند با ایران مبادلات داشته باشند، نقشی تعیین‌کننده در تضمین انتفاع تجاری و اقتصادی ایران از ادامه برجام دارد. براساس گزارش‌های غیررسمی، این کشور تلاش زیادی می‌کند تا کانال مستقیم بانکی بین ایران و اروپا برقرار شود. آلمان هم همچون فرانسه، در خصوص اعمال تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه همکاری با ایران هشدار داد و یکی از پیشنهاددهندگان اصلی بسته حمایتی اتحادیه اروپا به ایران است.
انگلیس، با وجود همسویی با آمریکا در مواردی مانند سوریه و برنامه‌های موشکی ایران، یکی از مخالفان سرسخت خروج آمریکا از برجام بود. قبل از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام، این کشور تحرکات سیاسی خود را برای منصرف کردن آمریکا به‌شدت بالا برد. بعد از خروج آمریکا از برجام، این کشور همسو با فرانسه و آلمان دیگر امضاکنندگان اروپایی برجام، ضمن ابراز تأسف از اقدام آمریکا، بر حفظ برجام تأکید کرد.
بوریس جانسون وزیر امور خارجه این کشور، بعد از خروج آمریکا از برجام، ایده یافتن راه‌های غیردلاری برای مبادلات بانکی با ایران را مطرح کرد و گفت که انگلیس این گزینه را بررسی خواهد کرد. او البته تأکید کرد که با وجود خروج آمریکا از برجام، روابط با ایران قطع نخواهد شد؛ «بریتانیا هر طور شده از منافع خود در رابطه با ایران دفاع خواهد کرد و هیچگاه برجام را ترک نخواهد کرد. تا وقتی که ایران به برجام متعهد است لندن هم پای این قرارداد ایستاده و قصد ندارد از آن کنار برود.»
اسپانیا، یکی از قدرت‌های سنتی اروپا، در موضوع تحریم‌های آمریکا علیه ایران، موضعی متمایل به ایران دارد. اسپانیا، زمانی که اتحادیه اروپا تلاش می‌کرد با وضع تحریم‌های یکجانبه علیه ایران دونالد ترامپ را متقاعد کند که در برجام بماند، علیه این موضعگیری عجولانه اتحادیه اروپا ابراز تردید کرد و با این تحریم‌ها مخالف بود. زمانی هم که ترامپ از برجام خارج شد، پدرو سانچز، نخست‌وزیر فعلی این کشور و رهبر حزب سوسیالیست، از این اقدام آمریکا انتقاد کرد و در توییتر نوشت: «اتحادیه اروپا باید تلاش بسیاری انجام دهد تا عقلانیت بازگردد و مانع افزایش بی‌ثباتی بین‌المللی شود.»
سوئد یکی از حامیان برجام و مخالفان جدی خروج آمریکا از این توافق چندجانبه بوده است. این کشور، به‌خصوص در سال‌های اخیر، در سیاست خارجی کاملا میانه‌رو و منطقی بوده و مواضع ضدآمریکایی کم نداشته است. وزیر خارجه سوئد در واکنش به تصمیم آمریکا برای خروج از برجام گفته بود:
«برجام نتیجه 10سال مذاکره و بزرگ‌ترین موفقیت دیپلماسی در زمان ماست.» موضعگیری‌های آنها در موضوع پرونده هسته‌ای، به حدی منطقی و طبیعتا به نفع ایران بوده است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان در سفر نخست‌وزیر سوئد به تهران، به همین‌خاطر از دولت سوئد تشکر کرد. در همان سفر، راه‌های گسترش روابط تجاری و اقتصادی بین 2کشور بررسی شد. سفیر این کشور هم کمتر از یک‌ماه پیش، از رشد روابط اقتصادی و تجاری 2کشور و برنامه‌های آتی برای توسعه بیشتر روابط خبر داد.
پرتغال جزو آن دسته از کشورهای اروپایی بود که از ابتدا از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد. مقام‌های پرتغالی پس از امضای برجام، توافق با ایران را نشانه بلوغ دیپلماسی در جهان دانستند. پرتغال پس از خروج آمریکا از برجام، «پاسخ گروهی» کشورهای اروپایی برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران را خواستار شد.
دولت راستگرای لهستان، بزرگ‌ترین مخالف رویکرد فعلی اتحادیه اروپا نسبت به ایران است. مقامات این کشور، آشکارا و با صدای بلند گفته‌اند که نباید در تنظیم روابط با ایران، آمریکا را نادیده گرفت. ماتئوز موراویکی نخست‌وزیر این کشور صراحتا گفته است که لهستان می‌خواهد در موضعگیری‌های اخیر اتحادیه اروپا و آمریکا علیه یکدیگر، نقش میانجی را بازی کند. وزیر امورخارجه این کشور هم در دیدار با مایک پمپئو، همتای آمریکایی خود گفته است که لهستان، نگرانی‌های آمریکا درباره توافق هسته‌ای را درک می‌کند. او حدود یک‌ماه پیش گفت: «اتحادیه اروپا توجه بیشتری به نگرانی‌های امنیتی آمریکا در رابطه با خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای2015 با ایران داشته باشد.»
اتریش، میزبان رئیس‌جمهور در سفر به اروپا و یکی از پیشگامان ازسرگیری روابط تجاری و اقتصادی با ایران بعد از برجام بود. رئیس‌جمهور اتریش، به‌عنوان نخستین رهبر اروپایی بلافاصله بعد از امضای برجام، با یک هیأت اقتصادی و تجاری بزرگ به ایران سفر کرد. این کشور، همچنین زمانی که اتحادیه اروپا می‌خواست در اقدامی پیش‌دستانه پیش از خروج دونالد ترامپ از برجام تحریم‌های یکجانبه‌ای علیه ایران وضع کند، با این تحریم‌های پیشنهادی مخالفت کرد. دفتر صدراعظم این کشور هم در آستانه سفر حسن روحانی به وین در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «این کشور (اتریش) و اتحادیه اروپا مصمم به حفظ قراردادهای بانکی با ایران در شرایط سخت کنونی هستند.» قرار است در این سفر، چندین تفاهمنامه ازجمله قراردادهایی در زمینه همکاری در حوزه‌های حمل‌ونقل و مدیریت آب بین 2کشور امضا شود.
سوئیس، یکی از تأثیرگذارترین کشورهای اروپایی در حوزه تبادلات مالی است. این کشور، یکی از حامیان برجام بوده و از خروج آمریکا از این توافق ابراز تأسف کرده است. سفر رئیس‌جمهور این کشور به ایران و حالا سفر رئیس‌جمهور کشورمان به این کشور، نشانه‌ای از سطح بالای همکاری‌های 2کشور است. دیروز رئیس‌جمهور این کشور، در ملاقات با حسن روحانی، بر حمایت کشورش از برجام تأکید کرد و گفت که این توافق پس از مذاکرات طولانی حاصل شده و به تأیید شورای امنیت سازمان ملل هم رسیده و همه کشورها باید برای حفظ آن تلاش کنند. در این سفر، چند سند همکاری بین ایران و سوئیس امضا شد.
یکی از خریداران نفت ایران در اروپا، مواضع متفاوتی نسبت به معامله با ایران دارد. با وجود صحبت‌های سفیر یونان در کشورمان برای تبادل تجربیات در بخش‌های گردشگری، فناوری نانو و کشتیرانی، خرید نفت ایران توسط شرکت‌های یونانی تحت‌تأثیر مواضع آمریکا قرار گرفته است. براساس گزارشی که رویترز کمتر از یک‌ماه پیش اعلام کرد، علاوه بر شرکت‌هایی در فرانسه، اسپانیا و ایتالیا، در یونان هم شرکت‌های نفتی تصمیم گرفته‌اند که خرید نفت خود از ایران را محدود کنند.
وزیر خارجه هلند در‌ماه مه بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام، این توافق را باعث ثبات منطقه خاورمیانه و امنیت کل اروپا دانست. او گفت که برجام کامل نیست و باید به نگرانی‌ها درباره برنامه موشک بالستیک ایران و نقش این کشور در منطقه توجه کنیم. اما چون این توافق نتیجه 12سال مذاکره است، ضروری است هلند با شرکای خود برای یافتن راهی به‌منظور حفظ امنیت خود و کل اتحادیه اروپا همکاری می‌کند.
زمانی که اتحادیه اروپا در بلغارستان برای تصویب بسته حمایتی اقتصادی این اتحادیه به ایران رای‌گیری می‌کرد، کمتر کسی فکرش را می‌کرد که بلغارستان به آن رأی منفی بدهد. در ماه‌های اخیر، این لهستان بوده که برخلاف فضای عمومی در اتحادیه اروپا، مواضعی نزدیک‌تر به آمریکا داشته و حتی علنا از مواضع آمریکا و لزوم رسیدگی به نگرانی‌های این کشور از سوی اتحادیه اروپا صحبت کرده است. با این حال، میزبان نشست اتحادیه اروپا، با رأی منفی خود به بسته پیشنهادی شگفتی‌ساز شد. این مخالفت اولیه، البته بعدا با مذاکرات کشورها با بلغارستان برطرف شد و این کشور هم به بسته پیشنهادی اروپا به ایران رأی مثبت داد.
ایتالیا، از زمانی که دولت دست راستی جدید در این کشور روی کار آمده، چندان در دیپلماسی بین‌المللی فعال نبوده اما موضعگیری‌های رسمی این کشور در یک سال اخیر، همگی متمایل به ایران بوده است. این کشور، در زمان برجام، یکی از حامیان سرسخت آن بود. زمانی هم که اتحادیه اروپا تلاش می‌کرد با وضع تحریم‌های یکجانبه علیه ایران آمریکا را متقاعد کند که در برجام بماند، ایتالیا در کنار اتریش و اسپانیا ازجمله مخالفان این تحریم‌های یکجانبه بوده است. این کشور، در آن زمان اینگونه استدلال کرد که تحریم‌های جدید هم در متقاعد کردن دونالد ترامپ برای ماندن در برجام شکست می‌خورد و هم به روابط با ایران ضربه می‌زند. زمانی هم که ترامپ خروج از برجام را اعلام کرد، نخست‌وزیر این کشور بر حفظ برجام تأکید کرد. ایتالیا به‌عنوان یکی از شرکای بزرگ ایران، بعد از برجام چندین قرارداد بزرگ با ایران بسته است.
مجارستان اگرچه در اتحادیه اروپا به همراه لهستان با بسیاری از سیاست‌های همگرایانه اروپایی‌ها سر ناسازگاری دارد، اما در ماجرای پرونده هسته‌ای ایران و برجام موافق سیاست‌های این سازمان بوده است. 2ماه پیش پیتر سیراتو، وزیر خارجه این کشور از پافشاری فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بر حفظ برجام حمایت کرد. سیراتو گفت: خوشبختانه با وجود خروج آمریکا از برجام، این توافق همچنان پابرجاست. اوایل خردادماه امسال، پیروزی مجدد ویکتور اوربان در انتخابات ریاست‌جمهوری، تبریک گرم حسن روحانی را به‌دنبال داشت. همه اینها باعث شد تا در سفر وزیر خارجه مجارستان به واشنگتن، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا به سیراتو هشدار دهد که آمریکا کشوری را که به ایران نزدیک شود در ناتو تحمل نمی‌کند. مجارستان با این حال، حفظ برجام را برای تقویت امنیت اروپا ضروری دانسته است.
بلژیک ازجمله کشورهایی بود که شدیدا نسبت به سیاست دولت جدید آمریکا در قبال توافق هسته‌ای ایران انتقاد کرد و از اتحادیه اروپا خواست موضعی قاطع در این زمینه اتخاذ کند. دیدیه ریندرز، وزیر خارجه بلژیک ماه گذشته در انتقاد از دولت ترامپ گفت: «با چنین رفتارهایی در قبال توافق آب و هوایی پاریس و توافق هسته‌ای ایران دیگر هیچ اعتباری برای توافق‌های بین‌المللی باقی نمی‌ماند.» او تأکید کرد: «جهان باید نسبت به عواقب خطرناک ابطال توافق هسته‌ای ایران آگاه باشد.»
دولت کرواسی پس از خروج آمریکا از برجام، نه تنها بر ضرورت ادامه حضور کشورهای امضا کننده در چارچوب برجام تاکید داشت، تصمیم دونالد ترامپ را نیز محکوم کرد. وزارت خارجه این کشور اعلام کرد در کنار دیگر اعضای اتحادیه اروپا همچنان به برجام پایبند است.
∎