مهکامه علیقلی: «بیت‌کوین» Bitcoin)) نوعی پول دیجیتال بر پایه شبکه همتا به همتا، امضای دیجیتال و اثبات دانایی صفر است و به کاربران این امکان را می‌دهد بدون هیچ‌واسطه‌ای، انتقال پول غیرقابل بازگشت را انجام دهند.
شبکه بیت‌کوین سامانه کنترل‌کننده متمرکز ندارد و ازسوی هیچ سازمان، موسسه یا نهاد دولتی اداره نمی‌شود. با این حال زمان متوسط تایید هر انتقال بیت‌کوین، به طور تقریبی ۱۰ دقیقه است و انتقال پول از یک نقطه به نقطه دیگر نیز در تمام شبکه اطلاع‌رسانی شده و تمام نقاط از آن آگاه می‌شوند. مشخصات نخستین بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ میلادی ازسوی ساتوشی ناکاموتو در یک فهرست ایمیل رمزنگاری شده، منتشر شد. با وجود این ناکاموتو پروژه را به اواخر سال ۲۰۱۰ میلادی موکول کرد و در سال ۲۰۱۱ میلادی هم ایمیلی از سوی ناکاموتو ارسال شد که می‌گفت او دیگر از بیت‌کوین دست کشیده و به سوی پروژه‌های دیگر متمایل شده است. هر چند تاکنون هیچ دولتی بیت‌کوین را به رسمیت نشناخته، اما این نوآوری در مدت کوتاهی از یک ایده به یک واقعیت اثرگذار بر اقتصاد و مراکز سیاست‌پژوهی تبدیل شده است و در مدت کوتاهی هم توانسته ارزش خود را از چند صدم دلار به چند هزار دلار افزایش دهد. درحال‌حاضر در کشورهای مختلف، کسب‌وکارهای متعددی بیت‌کوین را به‌عنوان واحد پولی پذیرفته‌اند و برای استفاده از این ارز، با ایجاد یک کیف پول مجازی اقدام به دریافت، مدیریت و خرج کردن بیت‌کوین‌های خود می‌کنند. درحال‌حاضر توجه به این ارز به حدی زیاد شده که نرخ بیت‌کوین بیش از ۵۰۰ درصد افزایش یافته و تحلیلگران معتقدند حضور این پول دیجیتالی در بازار معاملات پولی به شدت احساس می‌شود و گواه این ادعا هم این است که این روزها نرخ بیت‌کوین در برابر سایر ارزها در حال رشد است. پیش‌بینی می‌شود بیت‌کوین در آینده‌ای نزدیک به یکی از پرقدرت‌ترین ارزهای جهان تبدیل شود. شاید هم به این دلیل باشد که هم‌اکنون کشور استونی بزرگترین استفاده‌کننده از بیت‌کوین است و کشورهایی مانند سوئد، دانمارک، کره‌جنوبی، هلند، فنلاند، کانادا، استرالیا و انگلیس این ارز را به رسمیت شناخته‌اند. همچنین شنیده شده به‌تازگی امریکا نیز به این خانواده پیوسته است و روسیه هم قصد دارد برای جلوگیری از تحریم‌های امریکا که به وسیله دلار انجام می‌شود، از این ارز بی‌واسطه استفاده کند.با بهروز خدارحمی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، استاد دانشگاه تربیت مدرس و دبیرکل پیشین کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در گروه مطالعات و بررسی این ارز رمزپایه که در بورس کالا و بانک مرکزی در حال ارزیابی است، درباره وضعیت بیت‌کوین در ایران گفت‌وگو کردیم.چند سالی است صحبت از راه‌اندازی بورس ارز شده، اما هنوز این بورس راه‌اندازی نشده است و حالا صحبت از بیت‌کوین و کنترل و نظارت بر این ارز سری می‌شود، از جایگاه این نوع ارز در کشور بگویید و اینکه چرا تا این حد مورد انتقاد مسئولان و دولتمردان و از طرفی مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته است؟
اتفاقی که افتاده این است که بورس و به‌طور ویژه بورس کالا در حال بررسی است تا قراردادهای آینده یا فیوچرزهایی که روی سکه یا سایر مواردی که قابل اجراست روی بیت‌کوین بگذارد، این یک شیوه کار است. کار کلان‌تر مطالعات در بانک مرکزی در حال انجام است. به این شکل که ما خودمان یک سامانه رمز ارز داشته باشیم، بیت‌کوین یکی از چندین ارز بر پایه رمز است. این در حالی است که صدها و هزاران ارز دیجیتالی شبیه بیت‌کوین با فراگیری‌های مختلف وجود دارد.درباره ضرورت وجود و استفاده از بیت‌کوین یا ارزهای رمزپایه بگویید. به نظر می‌رسد بیشتر ضرورت‌های فناوری منجر به ایجاد چنین ابزاری شده است. این ارزها به نوعی ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند که به گمان من به اشتباه اسم آنها را ارز گذاشته‌اند، در حالی که بیت‌کوین‌ها، برخی اوراق یا ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند که پایه این ابزارهای سرمایه‌گذاری رمز است و اصالت آنها بر مبنای یک رمز تعیین و شناخته می‌شود و در اصل پشتوانه آنها هم فقط فراگیری و اعتمادی است که مردم به آنها دارند. به دلیل اینکه با رمزگشایی یک عده به آن پول دست یافته‌ایم؛ افرادی که حسابداری می‌کنند و حساب و کتاب‌ها را در شبکه نگهداری می‌کنند به اصطلاح یکسری رمزگشایی‌هایی می‌کنند و در نتیجه می‌گویند تراکنش‌هایی که اتفاق می‌افتد، مشکلی ندارد.
درحال‌حاضر وضعیت این ابزار در سایر کشورها چگونه است؟
اتفاقی که افتاده این است که در فضای ارزهای دیجیتال، کشورها بیشتر به سمتی حرکت می‌کنند که نخست چاره‌اندیشی کنند پدیده‌ای که امروز با عنوان بیت‌کوین با آن روبه‌رو هستیم را چگونه می‌توانند مهار و کنترل کنند. این ابزار در خارج از کنترل نهادهای نظارتی است، زیرا تعداد زیادی از مردم در کشورهای مختلف درگیر این ابزار شده‌اند، به دلیل اینکه از این ارز در حوزه‌های تخلف مانند قاچاق مواد مخدر، پولشویی و قاچاق اسلحه و دارو و.. فراگیر شده، بنابراین یافتن راهکارهای مناسب برای کنترل این مبادلات مهم است. اینکه دولت‌ها چگونه می‌توانند بر آنها نظارت داشته باشند در حال بررسی است. راهبرد دیگری که به نظر می‌رسد و برخی کشورها در زمینه آن از ایران جلوتر هستند، این است که حالا که چنین امکانی می‌تواند محبوبیت داشته باشد و در یک بستر فناوری چنین ارزی را می‌توان طراحی کرد، برویم به‌عنوان یک کشور خاص و ارز دیجیتالی را که در کنترل خودمان است تولید و راه‌اندازی کنیم. با این رویکرد فقط از محاسن این فناوری جدید استفاده می‌کنیم و عیوب آن را که نبود شفافیت و در کنترل نبودن و نداشتن پشتوانه است حذف می‌کنیم؛ به این شکل فقط از بخش خوب و محاسنی آن استفاده می‌کنیم و یک محصول بالغ‌تر و قابل اتکاتر به‌دست می‌آوریم.
ما در چه مرحله‌ای هستیم؟
وقتی در کشور سراغ مباحثی شبیه بورس کالا و بازار سرمایه می‌رویم صحبت از این می‌شود که قرار است در یک بازار متشکل مانند بازار سرمایه، قراردادهای آینده بیت‌کوین را داشته باشیم، این همان نگاه اولیه است که در نهایت باید شکلی از این بازار یا مهار شود یا تحت‌نظارت و دست‌کم خطاهایش کمتر باشد. وقتی صحبت از گروه‌های پژوهشی می‌کنیم که در بانک مرکزی وعده داده‌اند به زودی نتایجش را منتشر کنند، باید ببینیم چگونه می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کرده و خود یک ارز دیجیتالی را ابداع و عرضه کنیم. در این باره با سایر کشورها فاصله زیادی نداریم و بیت‌کوین جزء مجموعه حوزه‌هایی است که کشورهای پیشرفته هم در آن حوزه‌ها آنچنان از ما جلوتر نیستند. به‌طور نمونه بورس شیکاگو چند روز است قراردادهای آینده را عملیاتی کرده و معامله می‌کند. در کشورهای پیشرفته هم هنوز به جمع‌بندی قطعی نرسیده‌اند؛ بنابراین هوشیاری که در کشور ایجاد شده در فاصله خیلی کمی از هوشیاری است که در کشورهای پیشرفته اتفاق افتاده است. این موضوع در حال مطالعه و در این حد است که چگونه می‌توانیم به جای برخورد سلبی و ممنوعیت، ابزاری تهیه کنیم که همه محاسن را داشته باشد یا همین ابزار اگر معامله می‌شود چگونه می‌توانیم عیوبش را برطرف و حذف کنیم.
آیا بیت‌کوین ایجاد بورس ارز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد یا نه؟
به نظر نمی‌رسد بورس ارز را تحت‌شعاع قرار دهد، زیرا تمامی ارزهای رمزپایه از نظر اندازه به حدی کوچک اهستند که نمی‌توانند پهلو به پهلوی فارکس یا بازار ارزی اثر مثبتی گذاشته و بتواند آن را تحت‌تاثیر قرار دهد.
پیش‌بینی شما درباره راه‌اندازی بورس ارز چیست؟
به نظر می‌رسد با توجه به دغدغه‌هایی که بانک مرکزی دارد باید پشتوانه‌های جدی داشته و وضعیت ارزی خوب باشد تا امکان کنترل در آن بازار ایجاد شود.درحال‌حاضر شرایط اقتصادی مناسب نیست، شاید اگر ۶ ماه پیش امیدوارتر بودیم اکنون به دلیل تنگناهای اقتصادی که در منطقه داریم، باید نگرانی بانک مرکزی را بیشتر به رسمیت بشناسیم.
این تنگناها از چه نظر در ایجاد بورس ارز تاثیر می‌گذارد؟
ما همچنان بزرگترین عرضه‌کننده ارز را به‌دلیل درآمدهای نفتی، دولت می‌دانیم؛ به‌طور طبیعی در ایجاد بازار ارز تلاطم‌هایی وجود خواهد داشت و کنترل، هدایت و سمت‌دهی آن بازار ازسوی عرضه‌کننده بزرگ که بانک مرکزی و دولت است، باید شکل بگیرد؛ بنابراین این شرایط، زمانی به بهترین شکل نتیجه می‌دهد که دولت از نظر ارزی وضعیت خوبی داشته باشد، نه اینکه درگیر دغدغه و نگرانی پشتوانه ارزی باشد و بورس ارز هم دغدغه دیگری شود.