پژوهش خبری صدا وسیما:طیف گسترده‌ای از سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی با اهداف و دیدگاه‌های مختلف برای پیشبرد نیات خود از ترور استفاده می‌کنند. با گذر زمان مفهوم "تروریسم" نیز مانند بقیه واژه‌های سیاسی با تأثیرپذیری از تحولات بین‌المللی دچار تغییر اساسی شده است. از این رو صاحبنظران مسائل امنیت جهانی از تروریسم امروزه با عنوان تروریسم نو یاد می‌کنند. معتقدند که تروریسم نو دارای تفاوت‌های بسیاری به لحاظ ماهیت شاخص‌ها و ابزارهای مورد استفاده، در مقایسه با تروریسم سنتی دارند. یکی از تفاوت‌های مهم تروریسم سنتی با نو در عملیات‌های تروریستی است که در نوع اول هدف ترور و قتل مقامات، شخصیت‌های مهم و تاثیرگذار سیاسی در جهان است در حالی که در تروریسم نو هدف اصلی کشتن افراد عادی در سطح گسترده است. سوال مهم این است که با از بین رفتن گروه های تروریستی القاعده، داعش و....آیا تروریسم پایان یافته است؟
برای پاسخ به این سوال و بررسی ابعاد و تفاوت های تروریسم « سنتی و نو » نشست تخصصی با عنوان"واکاوی تروریسم و ابعاد جدید آن" توسط دانشگاه علامه طباطبایی و انجمن علوم سیاسی ایران برگزار شد. سخنرانان به موضوع مخاطبان تروریسم نو، هویت و رادیکالیسم در تروریسم پرداختند و رابطه دو متغیر مهم "نخبگان" و "افراط‌گرایی" را مورد واکاوی قرار دادند.
دکتر سعید تائب هئیت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی معتقد است که در "تروریسم نو" ما با تعدادی افراد بی سواد و رادیکال روبرو نیستیم بلکه افراد تحصیل کرده و نخبگان دانشگاه نیز وارد گروه‌های افراطی و رادیکال شده و می شوند که نمونه آن حضور اقشار تحصیل کرده در گروه تروریستی داعش است.
تفاوت میان تروریسم "سنتی" و "نو" چیست؟
امروزه تروریسم در حال تحول است و قدرت تطابق پذیری با تحولات سیاسی، علمی و اجتماعی را دارد. بنابراین به آن "تروریسم نو" گفته می شود. این تروریسم با تغییراتی که در نظام بین‌الملل از جمله سیاسی، اقتصادی، تکنولوژی علمی و... در ارتباط هستند. این تغییراتی که در جهان رخ داده و باعث شده تا تروریسم "نو" شود، به تروریست ها برای عملیات های جدید و گسترده، برای تامین بودجه و توسعه قابلیت‌هایی که تروریستها دارند، کمک کرده است. تروریسم امروزه با تروریسم دهه 90 متفاوت است. این تفاوت‌ها سه نوع است: نوع عملیات، منابع بودجه و قابلیت‌ها. این سه تفاوت اساسی بین تروریسم سنتی و جدید است. وقتی ما مهم‌ترین وقایع تروریستی قرن 21 را مطالعه می‌کنیم از 11 سپتامبر 2001 تا عملیات تروریستی بمبی، انفجار در بالی، متروی لندن و... همه این اقدامات تروریستی به نوعی بهره‌برداری از تبعات جهانی شدن است و تکنولوژی‌ها که برای خدمت به بشر اختراع شدند، ترورریست ها نیز از این ابزارها در راستای اهداف خود بهره می‌برند. چیزی که؛ به نام "جهانی شدن امنیت" با 11 سپتامبر به "جهانی شدن تهدید" تبدیل شد.
سازگاری با عصر اطلاعات مهم‌ترین بعد تروریسم نو است.
این جهانی شدن تهدید نقطه اتصال تروریسم نو با امنیت است که تجربه در سال 2001 نشان داده که گروه‌های تروریستی که توانمندی قابل وصفی برای سازگار کردن خود با تحولات تکنولوژیک دارند. همچنین توانمندی لازم برای تطابق با استراتژی‌های ضد ترور کشورها دارند. به عبارتی گروه‌های تروریستی چند گام از دولت ها جلوتر هستند. به همین خاطر است که تروریسم روز به روز در حال افزایش است. به زبانی دیگر موتور حرکت تروریسم گرایش‌های افراطی است. سازگاری با عصر اطلاعات مهم‌ترین بعد تروریسم نو است. تروریسم نو حتی با استفاده از تصاویر دیجیتال با رمزگذاری و رمزگشایی با ایمیل و سایر ابزارهای تکنولوژی خود را نشان داده است. امروز تروریسم نو با کشتن یک سیاستمدار، با بمب‌گذاری و ... شناخته نمی‌شود. تروریسم نو ابعاد جدیدی یافته که این ابعاد با عصر مدرن در ارتباط است. به عبارتی تروریسم نو ماحصل عصر مدرن است. در اینجا به آمار تعداد عملیات های تروریستی از 2006 تا 2016 میلادی اتفاق افتاده اشاره می‌شود تا ببینیم که تروریسم نو چقدر به لحاظ کمی گسترده‌تر و به لحاظ کیفی عمیق‌تر شده است.
همین آمارها نشان می‌دهد که در ده سال گذشته ما شاهد موج جدید تروریسم نو بودیم. در سال 2001 تروریسم نو آغاز شد و در سال 2006 با افزایش عملیات‌های تروریستی سایبری و مبتنی بر تکنولوژی رشد داشت. در ده سال بیش از 130 هزار عملیات تروریستی در تمام جهان اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه در سال 2016 طالبان در افغانستان فقط 85 حمله تروریستی انجام داده است. که بخشی از 895 کشته بر جای گذاشته در سال 2016 توسط داعش 472 عملیات تروریستی اتفاق افتاده که بیشترین آن در عراق، سوریه و افغانستان که نتیجه آن 9340 کشته داشت. این تروریسم مدرن ابعادش بسیار وسیع‌تر از تروریسمی است که در دهه 80 و 90 وجود داشته است.
مولفه‌های مهم تروریسم نو چیست؟
در اوایل قرن بیستم تروریسم بر سه پایه استوار بود:
1- ملی‌گرایی که اقلیت‌ها قومی مورد خطاب بودند.
2ـ ایدئولوژیهای سیاسی
3ـ ایدئولوژیهای انقلابی بود.
در حالی که "تروریسم نو" بر اساس هیچ یک از این سه نوع نیست. بلکه تروریسم نو، "هویتی" می‌باشد. بخاطر همین برای گروه‌های تروریستی داعش مهم نیست که کدام هدف سیاسی در جهان تخریب می‌شود. بلکه هویت داعش است که در دنیا در حال ترویج است. این هویت باعث شده است که وجهه اصلی تروریسم نو باشد.
نکته اول که با تروریسم نو ارتباط دارد، موضوع رسانه‌ها هستند. تروریسم نو در تکنیک و تاکتیک عملیاتی تروریستی با تروریسم سنتی متفاوت است. ابزارهای مدرن که در اختیار تروریسم نو است کاملا نشانگر این موضوع می باشد.
نکته دوم دلایل و بسترهای اجتماعی که تروریستها از آن استفاده می‌کنند در تروریسم نو به شدت افزایش پیدا کرده است.
نکته سوم تروریسم روانی مهم‌ترین وجهه تروریسم جدید است. در این نوع تروریسم مخاطب از قربانی مهم‌تر می‌شود.
چهارم هدف تروریسم نو تاثیر آن بر طرف‌های ثالث یعنی مخاطبان است.
پنجم در تروریسم نو معمولا نام و جزئیات قربانیان خود را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند تا وجه انسانی‌تری پیدا کند.
ششم تروریست های جدید در جوامعی که حقوق فردی و مدنی ارزش بیشتری دارد، عملیات بیشتری انجام می‌دهند. گسترش عملیاتی جدید در آلمان، انگلستان....... نشان‌دهنده این وجهه است.
تروریسم جدید و انواع آن
ـ تروریسم مالی: استفاده از وحشت برای تاثیرگذاری بر ساختارهای اقتصادی ومالی
ـ تروریسم سایبری: تاثیر برساختاری ها تکنولوژی مجازی
ـ تروریسم روانی: تاثیر بر رفتارهای انسان‌ها
ـ تروریسم سیاست: تاثیر بر ساختارهای سیاسی
ـ تروریسم فرهنگی: تاثیر بر ساختارهای فرهنگی و نابود کردن آثار فرهنگی
تروریسم مذهبی: آنچه در افغانستان و مساجد شیعیان افغانستان در حال اتفاق است.
مخاطبان تروریسم نو چه کسانی هستند؟
امروز تروریسم نو اهداف نامحدودی دارد و فقط به یک منطقه و کشور بسنده نمی‌کنند. به همین دلیل موضوع مخاطبان از این منظر خیلی مهم قلمداد می شود. در تروریسم نو چند نوع مخاطب داریم:
1ـ مخاطبانی که قربانی می شوند. در تروریسم سنتی شخصیت های دولتی و سیاسی ترور می شوند. ولی در تروریسم نو مهم نیست که چه کسی ترور می شود. بلکه مهم این است که چه کسی از تلویزیون حوادث تروریستی را می‌بیند. در طول 16 سال گذشته افراد مهم و دولتی که ترور شدند بیشتر از شمار انگشتان یک دست نبوده است، در حالی که هزاران انسان غیر نظامی ترور شدند.
2ـ مخاطبان هم فکر و هم گروه هستند. که این افراد حوادث تروریست را نظاره می‌کنند و خوشحال می شوند.
3- مخاطبان مخالف که شامل دو دسته خاص مثل دولت ها و مقامات دولتی هستند و مخاطبان عام که به لحاظ انسانی مخالف اقدامات تروریستی هستند.
4- مخاطبان بی تفاوت هستند. که یا جنگ و ناامنی برای آنها عادی شده است. و یا به این که نمی‌توانند حقانیت ترور کننده و ترور شونده را از یکدیگر تمیز دهند.
5- مخالفان رقیب اما همفکر هستند. زمانی که داعش در افغانستان اقدام تروریستی انجام می‌دهد این گروه منتظر این است که طالبان در حال حاضر چکار انجام خواهد داد.
رسانه‌ها پردازشگر و بطور ناخودآگاه شریک و ارکان نشر خبری تروریستی هستند. مخاطب تروریسم نو کسی که کشته می شود نیست بلکه مخاطبی است که این اخبار را می‌شنود. در سال 1997؛ 12 سایت اینترنتی تبلیغات افراط‌گرایی وجود داشتند که در سال 2014 به 150 سایت اینترنتی رسید. این رسانه‌های نوین با مخاطبان متعددی که اکثرشان جوانان هستند، لشگری از تروریسم نو هستند.
پژوهش خبری// رحیم خجسته