به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ براساس شواهد، مدارك و خاطرات، هم جریان‌های مبارزاتی و هم ساواك، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان رهبر اصلی مبارزات مشهد می‌شناختند.
همانطور كه در خاطرات حجت‌الاسلام رحیم مروی آمده است: «راس مبارزه مشهد خیلی روشن و صریح، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بودند. دولت و دستگاه پهلوی هم دقیقا نقش اساسی و محوری آیت‌الله خامنه‌ای را تشخیص داده بود.»
از سوی دیگر از آنجا كه ایشان هم از نظر سیاسی و هم از لحاظ علمی، مذهبی، فقهی و كلامی آگاه بودند لذا محور حركت فكری و مبارزاتی مشهد محسوب می‌شدند و بدین ترتیب همواره موجب حساسیت ساواك می‌شدند.
شیوه مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای گستره وسیعی را شامل می‌شد؛ به طوری كه ایشان هم با ترجمه و انتشار كتاب سعی در نشر افكار و آرای انقلابی داشتند و هم با منبر رفتن، سخنرانی كردن، تربیت شاگرد و كادرسازی و ارتباط با گروه‌های سیاسی.[1]
پیش‌زمینه‌های سومین دستگیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
مبارزات آیت‌الله خامنه‌ای از اوایل دهه چهل موجبات سوءظن ساواك نسبت به ایشان را فراهم كرده بود به طوری كه در سال 1342 دوبار توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی مورد بازجویی قرار گرفته و بازداشت شدند. از این پس بود كه ساواك با شناخت این چهره مبارز، كوشید تا فعالیت‌های ایشان را تحت نظر بگیرد. در این بین برخی فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای پیش‌زمینه‌های سومین بازداشت ایشان توسط عوامل امنیتی را فراهم كرد.
1- اعتراض به تبعید امام(ره)
پس از تبعید امام خمینی (ره) به تركیه آیت‌الله خامنه‌ای با نگارش نامه‌ای به دولت امیرعباس هویدا ضمن انتقاد نسبت به اوضاع نابسامان كشور به تبعید امام (ره) اعتراض كردند. علاوه بر این، ایشان جزو كسانی بودند كه همراه با علمای مشهد در اعتراض به تبعید امام خمینی (ره) مرتب در جلسات شركت می‌كردند.[2]
2- تشكیل گروه یازده نفره با هدف نظم دادن به مبارزه
یكی دیگر از اقدامات ایشان در این زمان عضویت و فعالیت در گروه یازده نفره‌ای بود كه با هدف تقویت و اصلاح حوزه علمیه قم برای مبارزه با رژیم پهلوی شكل گرفته بود. اعضای این گروه در این مرحله از مبارزه به این نتیجه رسیده بودند كه بدون برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و تشكل، موفقیت كمتری خواهند داشت. گروه 11 نفره همچنین در دوران تبعید امام (ره)، برنامه‌ریزی جریان مبارزات و تداوم آن را بر عهده داشتند. از این گروه به عنوان اولین تشكیلات سری حوزه علمیه قم یاد می‌شود، فعالیت این گروه در اواخر سال ۱۳۴۵ توسط ساواك كشف و به دنبال آن برخی از اعضا دستگیر و برخی دیگر، از جمله آیت‌الله خامنه‌ای تحت تعقیب قرار گرفتند. [3]
3- بنیان‌گذاری جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ترسیم خط فكری مبارزه
در كنار این فعالیت ها، جلسات دیگری نیز به راه افتاد كه در آن، بنیان جامعه مدرسین امروز پی‌ریزی شد. این جلسات و تصمیماتی كه در آن گرفته می‌شد، فضای حوزه علمیه قم را تغییر داده و فضای بسته آن را باز كرد. آیت‌الله خامنه‌ای در همین ایام مخفیانه با ترجمه و انتشار كتاب به ترسیم خط فكری مبارزه پرداختند. در این بین ترجمه و انتشار كتاب «آینده در قلمرو اسلام» را می‌بایست یكی از پیش‌زمینه‌های دستگیری مجدد ایشان دانست.
4- اعتراض به تبعید آیت‌الله قمی
در فروردین سال 46، آیت‌الله سید حسن قمی به دنبال یك سخنرانی در اعتراض به آیین‌نامه جدید وزارت فرهنگ كه تهدیدی علیه استقلال روحانیت تلقی می‌شد دستگیر و تبعید شد. در پی دستگیری آیت‌الله قمی، بلافاصله آیت‌الله خامنه‌ای از آیت‌الله میلانی خواستند تا به این اقدام واكنش نشان دهد. در چنین شرایطی ساواك با اطلاع از فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای و حمایت ایشان از آیت‌الله قمی، دستگیری و بازداشت ایشان را در دستور كار قرار داد.
براساس ارزیابی ساواك، فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای «مصالح رژیم پهلوی» را به خطر می‌انداخت. بدین‌ترتیب دستور دستگیری ایشان در روز دوازدهم فروردین صادر شد.
سرتیپ بهرامی، رئیس ساواك خراسان، از شهربانی خواست تا ایشان را فورا بازداشت كرده و تحویل ساواك دهند. لذا در ۱۴ فروردین همان سال، آیت‌الله خامنه‌ای در حالی كه در مراسم تشییع پیكر آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی حاضر بودند توسط شهربانی مشهد دستگیر و به اداره ساواك منتقل شدند.
پس از بارجویی‌های اولیه، اداره دادرسی ارتش در بیست و ششم فروردین حكم بازداشت موقت ایشان را صادر كرد. با فرا رسیدن ماه محرم، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضمن برگزاری نماز جماعت در زندان به ایراد سخنرانی هم می‌پرداختند. گفتنی است كه در تمام این مدت ساواك حتی اجازه ملاقات را نیز از ایشان منع كرده بود.
پس از چند جلسه بازجویی، در نهایت دادگاه نظامی، ایشان را به دلیل «برخی پاورقی‌های موجود در كتاب "آینده در قلمرو اسلام"و تحریك طلاب برای تظاهرات علیه تبعید آقای سید حسن قمی» به سه ماه حبس محكوم كرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دوران طاغوت، با نگاه عقیدتی به نهضت اسلامی و پرورش فكری مردم بر آن مبنا، مبارزات خود را ادامه دادند. ایشان با برگزاری جلسات تفسیر برای طلاب علوم دینی و دانشجویان و ایراد سخنرانی برای اقشار مختلف مردم می‌كوشیدند مبانی دینی ـ اعتقادی آنان را تقویت كنند. ایشان همچنین در طول دوران مبارزه، تلاش كردند تا با اخذ مبانی مبارزه از قرآن و حدیث به تربیت نسل‌های جدید مبارزین و انقلابیون براساس اندیشه اسلامی بپردازند.
علاوه بر این ایشان با مقابله با اندیشه‌های مادی‌گرایانه ماركسیستی و لیبرالیستی و امثال آن، به تعمیق اندیشه اسلامی و مبارزه در چارچوب نهضت امام خمینی(ره) پرداختند و علیرغم مقابله رژیم پهلوی به موفقیت‌های زیادی نیز دست یافتند، همچنین ایشان موفق شدند تا از طریق ارتباط با مبارزین در نقاط مختلف، به مبارزه نظم دهند. بدین ترتیب می‌توان گفت نگاه چند بعدی به مبارزه، استفاده از شبكه عظیم اطلاع‌رسانی نهضت امام خمینی(ره) و استفاده از رسانه فراگیر منبر، از علل موفقیت خط مبارزاتی ایشان بوده است.[4]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها:
1- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 148-150.
2- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 124-120.
3- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای.
4- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای.
*مرکز اسناد انقلاب اسلامی
همانطور كه در خاطرات حجت‌الاسلام رحیم مروی آمده است: «راس مبارزه مشهد خیلی روشن و صریح، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بودند. دولت و دستگاه پهلوی هم دقیقا نقش اساسی و محوری آیت‌الله خامنه‌ای را تشخیص داده بود.»
از سوی دیگر از آنجا كه ایشان هم از نظر سیاسی و هم از لحاظ علمی، مذهبی، فقهی و كلامی آگاه بودند لذا محور حركت فكری و مبارزاتی مشهد محسوب می‌شدند و بدین ترتیب همواره موجب حساسیت ساواك می‌شدند.
شیوه مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای گستره وسیعی را شامل می‌شد؛ به طوری كه ایشان هم با ترجمه و انتشار كتاب سعی در نشر افكار و آرای انقلابی داشتند و هم با منبر رفتن، سخنرانی كردن، تربیت شاگرد و كادرسازی و ارتباط با گروه‌های سیاسی.[1]
مبارزات آیت‌الله خامنه‌ای از اوایل دهه چهل موجبات سوءظن ساواك نسبت به ایشان را فراهم كرده بود به طوری كه در سال 1342 دوبار توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی مورد بازجویی قرار گرفته و بازداشت شدند. از این پس بود كه ساواك با شناخت این چهره مبارز، كوشید تا فعالیت‌های ایشان را تحت نظر بگیرد. در این بین برخی فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله خامنه‌ای پیش‌زمینه‌های سومین بازداشت ایشان توسط عوامل امنیتی را فراهم كرد.
1- اعتراض به تبعید امام(ره)
پس از تبعید امام خمینی (ره) به تركیه آیت‌الله خامنه‌ای با نگارش نامه‌ای به دولت امیرعباس هویدا ضمن انتقاد نسبت به اوضاع نابسامان كشور به تبعید امام (ره) اعتراض كردند. علاوه بر این، ایشان جزو كسانی بودند كه همراه با علمای مشهد در اعتراض به تبعید امام خمینی (ره) مرتب در جلسات شركت می‌كردند.[2]
2- تشكیل گروه یازده نفره با هدف نظم دادن به مبارزه
یكی دیگر از اقدامات ایشان در این زمان عضویت و فعالیت در گروه یازده نفره‌ای بود كه با هدف تقویت و اصلاح حوزه علمیه قم برای مبارزه با رژیم پهلوی شكل گرفته بود. اعضای این گروه در این مرحله از مبارزه به این نتیجه رسیده بودند كه بدون برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و تشكل، موفقیت كمتری خواهند داشت. گروه 11 نفره همچنین در دوران تبعید امام (ره)، برنامه‌ریزی جریان مبارزات و تداوم آن را بر عهده داشتند. از این گروه به عنوان اولین تشكیلات سری حوزه علمیه قم یاد می‌شود، فعالیت این گروه در اواخر سال ۱۳۴۵ توسط ساواك كشف و به دنبال آن برخی از اعضا دستگیر و برخی دیگر، از جمله آیت‌الله خامنه‌ای تحت تعقیب قرار گرفتند. [3]
3- بنیان‌گذاری جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ترسیم خط فكری مبارزه
در كنار این فعالیت ها، جلسات دیگری نیز به راه افتاد كه در آن، بنیان جامعه مدرسین امروز پی‌ریزی شد. این جلسات و تصمیماتی كه در آن گرفته می‌شد، فضای حوزه علمیه قم را تغییر داده و فضای بسته آن را باز كرد. آیت‌الله خامنه‌ای در همین ایام مخفیانه با ترجمه و انتشار كتاب به ترسیم خط فكری مبارزه پرداختند. در این بین ترجمه و انتشار كتاب «آینده در قلمرو اسلام» را می‌بایست یكی از پیش‌زمینه‌های دستگیری مجدد ایشان دانست.
4- اعتراض به تبعید آیت‌الله قمی
در فروردین سال 46، آیت‌الله سید حسن قمی به دنبال یك سخنرانی در اعتراض به آیین‌نامه جدید وزارت فرهنگ كه تهدیدی علیه استقلال روحانیت تلقی می‌شد دستگیر و تبعید شد. در پی دستگیری آیت‌الله قمی، بلافاصله آیت‌الله خامنه‌ای از آیت‌الله میلانی خواستند تا به این اقدام واكنش نشان دهد. در چنین شرایطی ساواك با اطلاع از فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای و حمایت ایشان از آیت‌الله قمی، دستگیری و بازداشت ایشان را در دستور كار قرار داد.
براساس ارزیابی ساواك، فعالیت‌های آیت‌الله خامنه‌ای «مصالح رژیم پهلوی» را به خطر می‌انداخت. بدین‌ترتیب دستور دستگیری ایشان در روز دوازدهم فروردین صادر شد.
سرتیپ بهرامی، رئیس ساواك خراسان، از شهربانی خواست تا ایشان را فورا بازداشت كرده و تحویل ساواك دهند. لذا در ۱۴ فروردین همان سال، آیت‌الله خامنه‌ای در حالی كه در مراسم تشییع پیكر آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی حاضر بودند توسط شهربانی مشهد دستگیر و به اداره ساواك منتقل شدند.
پس از بارجویی‌های اولیه، اداره دادرسی ارتش در بیست و ششم فروردین حكم بازداشت موقت ایشان را صادر كرد. با فرا رسیدن ماه محرم، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضمن برگزاری نماز جماعت در زندان به ایراد سخنرانی هم می‌پرداختند. گفتنی است كه در تمام این مدت ساواك حتی اجازه ملاقات را نیز از ایشان منع كرده بود.
پس از چند جلسه بازجویی، در نهایت دادگاه نظامی، ایشان را به دلیل «برخی پاورقی‌های موجود در كتاب "آینده در قلمرو اسلام"و تحریك طلاب برای تظاهرات علیه تبعید آقای سید حسن قمی» به سه ماه حبس محكوم كرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دوران طاغوت، با نگاه عقیدتی به نهضت اسلامی و پرورش فكری مردم بر آن مبنا، مبارزات خود را ادامه دادند. ایشان با برگزاری جلسات تفسیر برای طلاب علوم دینی و دانشجویان و ایراد سخنرانی برای اقشار مختلف مردم می‌كوشیدند مبانی دینی ـ اعتقادی آنان را تقویت كنند. ایشان همچنین در طول دوران مبارزه، تلاش كردند تا با اخذ مبانی مبارزه از قرآن و حدیث به تربیت نسل‌های جدید مبارزین و انقلابیون براساس اندیشه اسلامی بپردازند.
علاوه بر این ایشان با مقابله با اندیشه‌های مادی‌گرایانه ماركسیستی و لیبرالیستی و امثال آن، به تعمیق اندیشه اسلامی و مبارزه در چارچوب نهضت امام خمینی(ره) پرداختند و علیرغم مقابله رژیم پهلوی به موفقیت‌های زیادی نیز دست یافتند، همچنین ایشان موفق شدند تا از طریق ارتباط با مبارزین در نقاط مختلف، به مبارزه نظم دهند. بدین ترتیب می‌توان گفت نگاه چند بعدی به مبارزه، استفاده از شبكه عظیم اطلاع‌رسانی نهضت امام خمینی(ره) و استفاده از رسانه فراگیر منبر، از علل موفقیت خط مبارزاتی ایشان بوده است.[4]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها:
1- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 148-150.
2- مشهد از مقاومت تا پیروزی، تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامی، صص 124-120.
3- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای.
4- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای(khamenei.ir)، نگاهی گذرا به زندگینامه حضرت آیت‌الله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای.
*مرکز اسناد انقلاب اسلامی