به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، زمانی که تقویم ملی را ورق میزنیم با نامگذاری 22 مرداد روز تشکلها و مشارکتهای اجتماعی روبرو میشویم و اولین چیزی که از این واژه به نظر میرسد تجمیع عدهای از افراد کنار یکدیگر در سطح جامعه و مشارکت و فعالیت آنان بر روی موضوع و یا هدفی است که به برای رسیدن به آن هدف در تلاش هستند. این مشارکتهای اجتماعی میتواند در زمینههای مختلف مانند اقتصادی، گردشگری، محیط زیست، سلامت و غیره باشد. البته این سازمانهای مردمنهاد همواره در راه رسیدن به نیازهای مخاطبان خود با مشکلات و ناهمواریهایی از سوی حاکمیت برخوردار هستند که در بررسی و گفتوگویی که با مسئولان صورت گرفت، جایگاه واقعی این تشکلها در کشور مشخص و همچنین به مؤسسات قرآنی مردمنهاد نیز اشارهای شده است.
حسن محمدی، مدیر عامل اتحادیه تشکلهای قرآن و عترت کشور درباره شکلگیری سمنهای اجتماعی در گفتوگو با ایکنا، گفت: سَمَن یا به زبان انگلیسی Non governmental Organization و به اختصار NGO است و به سازمانی اشاره میشود که به طور مستقیم بخشی از ساختار دولت محسوب نشده و به صورت خودجوش به عنوان واسط بین مردم و حاکمیت و جامعه نقش ایفا میکند.
وی در ادامه به شرح کلمه NGO پرداخت و افزود: سازمانهای مردمنهاد در یک مبحث جهانی قرار گرفتهاند، به طوری که تعدادی از افراد به طور خودجوش، با هدف و دغدغه درونی، مجموعهای را به صورت هدفمند تشکیل داده و به منظور رفع آنها، گردهم جمع و فعالیتی با محوریت آن موضوع انجام میدهند که به دنبال آن تشکلهای اجتماعی شکل میگیرد.
محمدی بیان کرد: همانطور که از نام سازمانهای مردمنهاد مشخص است، سمنها بخشی از ساختار دولت محسوب نمیشوند و به صورت مردمی، غیرانتفاعی و مستقل از دولت، با بودجههای مردمی، یا ارائه خدمات خود و گاهاً حمایت دولت تأمین میشوند.
وی به رشد سمنها پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اشاره کرد و گفت: سازمانهای مردمنهاد پس از انقلاب اسلامی به دلایل مختلف در کشور، به ویژه نهادهای دینی و حوزههای اعتقادی، رشد قابل توجهی داشتند و نظام اسلامی نگاه جدیدی را در اینباره ایجاد کرد، به طوری که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری، مردم از حاشیه به متن جریان روانه شدند.
محمدی تصریح کرد: در تمام عرصههای مختلف مانند سیاست، اقتصاد، اجتماع و غیره مردم وارد بطن نظام شده و به عنوان یک بخش و ساختار تکمیلکننده معرفی شدند، در این راستا تشکلهای مردمنهاد و تشکلهای اجتماعی در مرحله رشد قابل توجه قرار گرفتند.
وی با اشاره به رشد چشمگیر و قابل توجه حوزههای قرآنی ـ فرهنگی گفت: پس از انقلاب اسلامی رشد بسیار خوبی را در عرصههای فرهنگی و بهویژه قرآنی شاهد بودهایم به عنوان نمونه در سال 1382 که اتحادیه تشکلهای قرآن و عترت کشور تأسیس شد، تعداد 14 مؤسسه ساختارمند ثبت شده در کشور وجود داشت که به عنوان یک تشکل مردمی و مستقل، فعالیت قرآنی انجام میدادند. سالها پس از تأسیس اتحادیه، امروز به همت همه دستگاهها و نهادها، شاهد حضور فعالیت بیش از 5 هزار نهاد و تشکل قرآنی ثبت شده در کشور هستیم.
وی اظهار کرد: این موضوع یک ظرفیت بیبدیل در کشور ایجاد کرد که میتوان بزرگترین تشکل اجتماعی ساختارمند و مستقل در کشور را مربوط به مؤسسات مردمنهاد قرآنی در همه استان، شهرستان و روستاهای دورافتاده دانست. قطعاً این ظرفیت میتواند به عنوان یک اهرم مناسب در جهت رشد و تحولات فرهنگی مثبت در کشور تلقی و نقش ایفا کند.
توجه به تشکلهای قرآنی در کشور
محمدی در پاسخ به این سؤال که تشکلهای مردمی به چه اندازه در کشور مورد توجه قرار گرفتهاند، گفت: متأسفانه این موضوع با اشکال اصولی روبرو است، زیرا مردم را به طور جدی آنطورکه باید و شاید و مدنظر اهداف انقلاب است، درگیر نکردهایم. البته با توجه به دغدغهها، مردم همواره به صورت خودجوش در صحنه حضور دارند.
وی با اشاره به اینکه علاقمندی به قرآن در بین مردم روزافزون است، بیان کرد: این موضوع خود به تنهایی پیش برنده است اما از طرف دیگر موفق نبودهایم آنطور که باید و شاید جایگاه این مؤسسات را از طرف مسئولان در نظر بگیریم که حمایتهای حداقلی از بازوان اجرایی نظام اسلامی، ابتداییترین انتظار است.
محمدی در بخش دیگری از صحبتهای خود به کارکرد نهادهای مردمی اشاره کرد و گفت: قطعاً کاری که نهادها و تشکلهای مردمی انجام میدهند، دولت به تنهایی نمیتواند در همه شهرها و نقاط کشور انجام دهد زیرا ظرفیت، گستردگی، شرایط و اقتضائات کار برایش فراهم نیست.
وی افزود: بنابراین نهادهای مردمی قطعاً بازوی اجرایی قطعی و بدون جایگزین سیاستهای فرهنگی نظام هستند و از این بابت باید دولت و حاکمیت یک حمایت ویژه و یا حداقل سطحی از این نهادها داشته باشد، اما متأسفانه برخی از قوانین، نگاهی مشابه بنگاههای اقتصادی به مؤسسات مردمنهاد دارند. البته این یک نهاد مردمی است که باید زمینه فعالیت در این نهادها هم مناسب باشد.
رشد تشکلهای قرآنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
محمدی به جایگاه تشکلهای قرآنی در میان دیگر NGO اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین تشکلهایی که پس از انقلاب اسلامی در کشور رشد کرد، تشکل قرآنی بود البته متأسفانه در این مدت خیلی جدی گرفته نشد، اما سازمانهای مردمنهاد قرآنی با تلاش خود، مراحل تکامل را پشت سر میگذارند.
وی با اشاره به خروجیهای مثبت مؤسسات قرآنی گفت: تشکلهای قرآنی مانند دیگر سازمانهای مردمنهاد با توجه به جایگاه ویژهای که دارند، مورد توجه قرار نگرفتهاند. تشکلهای قرآنی ـ مردمی اهداف و خروجیهای فراتر از فعالیتهای سایر سازمانهای مردمی دارند که باید ارزشمند باشد.
وی در ادامه با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه کاری که قرآنیان میکنند کاری راهبردی است، خاطرنشان کرد: این فرمایش رهبری، اهمیت تشکلهای قرآنی را در میان ساختارهای مردمی کشور را نشان میدهد که برای پیشرفت مؤسسات قرآنی مردمنهاد با مشارکت و همکاری قدمهایی برداشته شود.
در ادامه نیز حجتالاسلام والمسلمین سیدحسین کوششی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی، درخصوص ۲۲ مرداد روز تشکلها و مشارکتهای اجتماعی، گفت: بطور کلی هنگامی که در طول تاریخ اسلام بررسی کنیم میبینیم تمامی مصادیقی که در حوزه فرهنگ در حال شکلگیری است توسط گروهها و یا تشکلهای مردمی انتقال داده میشود.
اثرگذارتر از مجموعههای مردمی در مسائل فرهنگی نیست
وی ادامه داد: ما خارج از سیستم مجموعههای مردمی در تأثیرگذاری مسائل فرهنگی در بخشهای مختلف، اثرگذارتر از این مجموعهها نداریم. این هم در طول تاریخ به اثبات رسیده و هم مورد تأکید و توجه بزرگان و دانشمندان و حکام بوده است.
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی کشور اضافه کرد: توجه به مردم و حرکتهایی که در راستای اقدامات و رفتارهای مختلف از ناحیه مردم صورت میگیرد، امری بدیهی و ضروری بوده و هست لذا جایگاه تشکلهای مردمی در نظام، جایگاه بسیار بالا به لحاظ تأثیرگذاری است و اگر خواسته باشیم در مقابله با هجمههای فرهنگی و جنگ نرم تأثیرگذاری داشته باشیم، افسران این جنگ و افرادی که در مقابله با این هجمهها میایستند، همین تشکلهای مردمی هستند.
تشکلهای مردمی به طور عام نقش ویژه دارند
وی با اشاره به اینکه اگر مردم نخواهند قطعاً حاکمیت نمیتواند به تنهایی برخی از سیاستها را دنبال کنند، اظهار کرد: لذا تشکلهای مردمی به طور عام نقش ویژه دارند، تشکلهای قرآنی هم بخشی از تشکلهای مردمی است که به صورت خاص در حوزه فرهنگی، دینی و قرآنی فعال هستند که اینها با توجه به اینکه ماهیت نظاممان ماهیت فرهنگی و دینی است، براساس آموزههای دینی در حقیقت نظام شکل گرفته است و قوانین ما براساس قوانین اسلامی و منطبق با معارف قرآن کریم است، نقش و جایگاه مؤسسات قرآنی در تبیین معارف قرآن برای نهادینه کردن این معارف نقش حائز اهمیتی است.
نامگذاری ۲۲ مرداد به تشکلهای مردمی بیانگر اهمیت نقش این مجموعهها
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی کشور تصریح کرد: این نامگذاری که در ۲۲ مردادماه به عنوان «تشکلهای مردمی» توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته است، به نوعی بیانگر اهمیت نقش این نهادها و NGO های مردمی است که بخاطر این اهمیت یکی از روزها را به صورت نمادین به این عنوان نامگذاری کردهاند.
کوششی در خصوص اهتمام مسئولان به تشکلهای قرآنی اضافه کرد: اهتمام مسئولان به تشکلهای قرآنی نه اینکه نیست اما انتظار هست با توجه به اینکه امروز دغدغه مقام معظم رهبری و مردم، سبک زندگی دینی و قرآنی و بهرهگیری از معارف قرآن است برای رسیدن به این مهم، به تشکلهای قرآنی به صورت ویژه توجه شود.
اهتمام مسئولان به مجموعههای مردمی در حد انتظار نیست
وی گفت: این توجه در حد انتظار انجام نمیشود از لحاظ کارکرد، کارکرد آنها بالاست و از آنها زیاد استفاده میکنند اما آن حمایت لازمی که باید از تشکلهای قرآنی در حد قانعکننده باشد متأسفانه هنوز به حد مطلوب نرسیده است نه به لحاظ قوانین و مقررات و نه به لحاظ مسائل مالی.
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی کشور تصریح کرد: بطور مثال مجموعهای چون حوزه نشر از امتیازاتی به لحاظ قانونی برخوردار است که باید نیز برخوردار باشد چرا چون هدفش ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی است اما مؤسسات و تشکلهای قرآنی با اینکه اثرگذاری آنها بالاتر است اما آنها از این امکانات برخوردار نیستند و یا گروههای هنری به عنوان یکی از گروههای مرجع از امتیازاتی برخوردارند که مجموعههای قرآنی با همه تأثیرگذاریشان و ضعفی که در حوزه پشتیبانی دارند از آن امتیازات برخوردار نیستند.
دولت کار را به عهده مردم و خود ناظر باشد
حجتالاسلام والمسلمین مهدی امیدیان، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی- مردمی استان لرستان نیز در ادامه گفت: یکی از وظایفی که دولت در جمهوری اسلامی ایران دارد، کوچکسازی حاکمیت است. یعنی بتواند امور را به دست مردم بسپرد و خود کار نظارتی را برعهده بگیرد.
وی ادامه داد: کار سپردن به مردم منوط به شخص حقیقی نیست، بلکه باید تعدادی تعاونی و سمن ایجاد شود که با یک خرد جمعی و تشکیلاتی راهاندازی و به عنوان بازوان مردمی، مدیریت اجرایی برخی از فعالیتها پیش گرفته شود. در این صورت دولت بزرگ نشده و در بحث مدیریت و نظارت باقی میماند که ثمره کار سپردن به مردم نتیجه خوبی به همراه دارد.
امیدیان با اشاره به اینکه مردم برکت جامعه هستند و نگاه بالادستی نسبت به همدیگر ندارند، افزود: مردم با یکدیگر در نیاز، هدف، دغدغه، سلایق و غیره به نسبت تساوی قرار دارند و در این راستا به دور هم جمع و تشکیلاتی مانند سمن، سازمان مردمنهاد و تشکلهای مردمنهاد راهاندازی کرده که نیازها و خلأ را در حوزههای مختلف مانند ایتام، سلامت، مدرسه سازی، قرآن و غیره برطرف کنند.
نمایش سمنهای مردمی با برپایی هیئت مذهبی
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات لرستان با توجه به اینکه سمنها از ظرفیت خود مردم در جهت برطرف کردن مشکلاتشان استفاده میکند، افزود: از گذشته همواره شاهد بودهایم، هر نیازی که احساس شد مردم تشکیلاتی را راهاندازی و برای برطرف کردن پیشقدم شدند که پیشینه این جریان را میتوان به بحث عترت در قالب عاشورا و برپایی هیئات مذهبی در ماه محرم دانست.
امیدیان ادامه داد: این جریان به نوعی پیش رفت که در کنار هیئات مذهبی و عترت، شاخههایی مانند سلامت، فرهنگ، مذهب، اقتصاد، قرآن و غیره ایجاد شد. که هر یک بر اساس دغدغهای که داشتند جداگانه گام برداشته و دولت در این راستا بر ساماندهی این سمنها اقدام و هر پیکره به نهادی بزرگتر واگذار شد.
وی اظهار کرد: تفکر تعاون و همکاری در جهت رفع مشکل، برگرفته از قرآن و همان عاشورا و عترت است. دولت ورود کرد و با هدف مجوز به فعالیتهای تشکلهای مردمی، مجوز صادر کرد و بخش نظارتی را برعهده گرفته که البته بر شاکله معنوی این نهادها، آسیبهایی وارد و آنها دست خوش برخی از سوء مدیریتها شدند.
این فعال قرآنی افزود: سمنها و نهادهای مردمی امروزه در کف جامعه جایی برای خودشان ایجاد کردند و برخی از آنان از نظر عقبه فکری تا حدی قدرتمند شدند که خود به عنوان دولت میتوانند مدیریت اجرایی کلان داشته باشند.
وی از نوع نگاه دولت به سمنها گفت: دولت میتواند به سمنها نگاه نظارتی و تسهیلساز داشته باشد. به نوعی که فضا برای تشکلها در رفع معضلات، مباحث مالی، تولیدی و محتوایی به صورت نظارت از سوی دولت باشد و همچنین در تعامل بین سمنها با یکدیگر در جهت کاهش هزینهها، دولت تسهیلسازی را در برنامه قرار دهد که در این راستا نظر مطلوب، رضایتبخش و مثبت از سازمانهای مردمی ایجاد شود.
امیدیان در پاسخ به این سؤال که جایگاه سمنهای قرآنی در کنار دیگر سازمانهای مردمنهاد کجا است، تأکید کرد: تشکلهای قرآنی نیز از آن مسیر که در بالا اشاره شد، مستثنی نیستند. البته در مؤسسات قرآنی، هدف آنان به عنوان موضوع مهم برجسته است اگر به کرسی قضاوت صحیح بنشیند، یقیناً آن معضلات و نابسامانیهایی که سبب شده NGOهای دیگر بوجود بیاید کمتر میشود به شرطی که مسیرشان درست طی شود.
رفع مشکلات و معضلات به دنبال ترویج فرهنگ قرآنی
وی با اشاره به اینکه قرآن کتاب جامع بشریت است و در آن به همه نکات زندگی توجه شده است، بیان کرد: اگر مؤسسات قرآنی بتوانند در زمینه ترویج فرهنگ ناب قرآن در بستر آموزش قدم بردارند، به طبع مشکلات جامعه در زمینههای محیط زیست، اقتصاد، فقر و غیره حل شده و بسیاری از سمنها از بین میروند و تنها معضل در آن زمان، بیسوادی به قرآن و معارف آن است.
امیدیان با اشاره به اینکه مقام معظم رهبری بر تدبر در قرآن کریم تأکید دارند، گفت: ایشان در سخنرانیها بر تدبر و جلسات قرآنی تأکیدات بسیاری داشتهاند. از این لحاظ که فرهنگ قرآنخوانی و قرآندانی در میان مردم شکل بگیرد که اگر این اتفاق بیافتد، یقیناً در تمام مسائل مشکلات حل میشود.
وی با توجه به بهرهمندی از آموزههای قرآن در زندگی، گفت: مردم به آموزههای قرآن عمل میکنند و به آیات توجه خاصی دارند که نگاه مردم، مصداق آیه 21 سوره یس «اتَّبِعُوا مَنْ لَا يَسْأَلُكُمْ أَجْرًا وَ هُمْ مُهْتَدُونَ؛ از كسانى كه پاداشى از شما نمىخواهند و خود [نيز] بر راه راست قرار دارند پيروى كنيد» است که بدون هیچ چشمداشتی و کمک مالی در رفع معضلات جامعه گام برمیدارند.
این فعال قرآنی گفت: اگر به تشکلهای قرآنی با محتوای عمیق، نظارت دقیق و حمایت صریح توجه شود، به طور قطع زمینهسازی در فضاهای دیگر نیز انجام میشود. متأسفانه امروزه آن چیزی که در کف جامعه در بحث مؤسسات مردمنهاد و تشکلهای قرآنی داریم، در نگاه دولت دیده نمیشود و مشکلات بودجهای و واریز حمایتهای دولت در بحث قرآن غیر جای خود را شاهد هستیم.
امیدیان به خروجیهای مثبت از جلسات مردمی و مؤسسات قرآنی اشاره کرد و افزود: خروجی هزینهها در دولت و تشکلها را باید در مسابقات و آزمونها مشاهده کرد و شاهد هستیم که قاریان و حافظان زیادی از دل جلسات مردمی و مؤسسات قرآنی برخاستهاند که در این ارتباط دولت برای تحقق هزینه برای همه افراد نظارت کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: این موضوع در راستای تشکلهای قرآنی به طور ملموس رعایت نشده و کشمکشها زمان را برای خروجی مثبت مؤسسات قرآنی به درازا کشانده است.
گزارش از سمیه عیادی