روزهای نهم و دهم ماه ذی الحجه، برای عموم مسلمانان به ویژه شیعیان و علی الخصوص حجاج بیت‌الله الحرام روزهای ویژه‌ای است. روز نهم ماه ذی الحجه «روز عرفه» است و روز دهم، روز «عید قربان»
روز عرفه بدون شک، فرصت مناسبی برای تقرب به جوار رحمت الهی است. اگرچه این روز، عید نامیده نشده، اما حق تعالی در این روز بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره‌های جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان را در این روز خوارتر، حقیرتر، رانده‌تر و خشمناک‌تر از اوقات دیگر قرار داده است. عرفه، مجمعی از مجامع خیر و نیکی و ایمان و تقوی است که در آن پندها و ناشناخته‌ها آموخته و شناخته می‌شوند. دعاها و خواهش‌ها، تضرع و زاری‌ها به آسمان می‌روند و رحمت‌ها و برکت‌ها فرود می‌آیند، گناهها و لغزش‌ها بخشیده می‌شوند، امیدها، آرزوها، فروتنی‌ها و پشیمانی‌ها ابراز می‌گردند و از پس خود شکنی‌ها شناخت‌ها و معرفت‌ها حاصل می‌گردند.
خلاصه آنکه، روز عرفه روز دعا و نیایش و روز التماس عفو و بخشش است و برای این روز آداب و اعمال خاصی توصیه و سفارش شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام روز عرفه را بهترین روز دانسته‌اند و پر محتواترین اذکار را که ذکر «لا اله الا الله» از آن جمله است برای این روز سفارش کرده‌اند. دعای عرفه نیز از ادعیه معروف این روز است. دعایی که امام حسین علیه السلام آن را بعد از ظهر روز عرفه در صحرای عرفات با آداب خاصی خواندند. محدثین به نقل از بشر و بشیر پسران غالب اسدی نقل کرده‌اند: بعد از ظهر روز عرفه سیدالشهداء علیه السلام با گروهی از اهل بیت و فرزندان و شیعیان با نهایت تواضع، فروتنی و خشوع از خیمه خود بیرون آمدند و در جانب کوه ایستادند و روی خویش به سوی کعبه نمودند و دستها را برابر صورت گرفتند و مانند مسکینی که طلب طعام کند این دعا را قرائت کردند، در حالیکه اشک‌هایشان به پهنای صورت جاری بود:
«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع، ولا لعطائه مانع، ولا کصنعه صانع، و هوالجواد الواسع، فطر اجناس البدائع واتقن بحکمته الصنائع ....»
عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود 18 کیلومتر مربع در شرق شهر مکه که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است و زائران بیت الله الحرام در نهم ذی الحجه از ظهر تا غروب در این منطقه حضور پیدا می‌کنند. نقل شده است آدم و حوا پس از هبوط از بهشت به سوی زمین در این سرزمین یکدیگر را یافتند و از آن روز این سرزمین عرفات و روز آن عرفه نامیده شده است. همچنین گفته‌اند حضرت جبرئیل هنگامی‌ که مناسک حج را به حضرت ابراهیم علیه السلام می‌آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت: «عرفت؟» آیا آموختی؟ و او پاسخ داد: آری. لذا به این نام خوانده شده است.
در دعای عرفه امام حسین علیه السلام، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین مشاهده می‌کنیم. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهی در فرازهای مختلف این دعا موج می‌زند و سالکان راه حقیقت را در طی مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصمم‌تر و مشتاق‌تر می‌کند.
کسب معرفت از این روز مبارک بوسیله ادعیه وارده علی الخصوص دعای عرفه امام حسین علیه السلام است که انسان طاغی را آماده ذبح نفس برای روز بعد از عرفه که روز دهم ذی الحجه و روز «عید قربان» است آماده می‌کند.
عید قربان که پس از وقوف در عرفات (کسب معرفت و شناخت) و مشعر (آگاهی و شعور) و منا (سرزمین آرزوها و رسیدن به عشق) فرا می‌رسد، عید رهایی از تعلقات و هرآنچه غیر خدایی است می‌باشد. در این روز است که عاشق، اسماعیل وجودش را به قربانگاه می‌برد تا به پیشگاه پروردگار متعال عرضه بدارد که از تمام آنچه دلبستگی دنیا به شمار می‌رود، رهایی می‌خواهد تا سبکبال به تمام والای بندگی و سرسپردگی حضرت حق نائل آید. عید قربان، عید نزدیک شدن به قرب الهی است و ساخته شدن انسانی نو و پالایش شده از ذالت‌ها.
روزی که حضرت ابراهیم علیه السلام خالصانه بر کشمکش‌های درونی خویش فائق آمد و براساس دستور خداوند فرزند عزیز خود را به قربانگاه برد و از امتحان بزرگ الهی سربلند بیرون آمد و خداوند رئوف پس از قبولی بنده‌اش در این امتحان گوسفندی را برای ذبح هدیه نمود. ابراهیم علیه السلام به پاس قبولی در چنین امتحانی بود که مفتخر به عنوان «خلیل الله» گردید. «واتخذ الله ابراهیم خلیلا» (نساء/125).
در واقع این «ذبح نفس» از سوی ابراهیم علیه السلام بود که او را به مقام خلیل اللهی رساند و این مقام به دست نمی‌آید مگر آنکه پیش از آن معرفت و شناخت کافی از حضرت ربوبیت حاصل گردد.