خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع)_ابنا: یکی از عالی‌ترین و انسان‌سازترین قواعد اخلاقی که در تعالیم اسلامی جایگاهی ویژه دارد، قاعده طلایی "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند" است. این اصل بنیادین، ترجمانی از عمق ایمان، نوع‌دوستی و نگاه توحیدی به انسان‌هاست. در سبک زندگی فاطمی، این قاعده نه تنها به عنوان یک توصیه اخلاقی، بلکه به عنوان یک اصل عملی و مبنای رفتار، به کامل‌ترین و زیباترین شکل ممکن تجلی یافته است. حضرت فاطمه زهرا (س)، که تربیت‌یافته مکتب پیامبر اکرم (ص) بودند، اسوه تمام عیار این ویژگی اخلاقی بودند و زندگی ایشان آیینه‌ای تمام‌نما از ایثار و محبت بی‌حد و حصر به دیگران است.
۱. ریشه‌های قرآنی و نبوی قاعده:
این قاعده اخلاقی ریشه در آیات و روایات متعدد اسلامی دارد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
﴿لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّیٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ﴾ (1)
"هرگز به نیکی دست نمی‌یابید تا از آنچه دوست دارید، انفاق کنید؛ و هر چه را انفاق کنید، خداوند به آن آگاه است."
این آیه به صراحت بیان می‌کند که نیکی حقیقی، در گرو بخشش از محبوب‌ترین چیزهاست. این خود مصداقی از این قاعده است که انسان، آنچه را برای خود بهترین می‌داند، برای دیگران نیز بخواهد و از آن ببخشد. پیامبر اکرم (ص) نیز در احادیث متعددی بر این اصل تأکید کرده‌اند؛ از جمله: "لَا یُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتَّی یُحِبَّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ"(2)
هیچ یک از شما مؤمن نیست، مگر آنکه آنچه را برای خود دوست دارد، برای برادرش نیز دوست بدارد). حضرت زهرا (س) زندگی خود را بر اساس این تعالیم آسمانی بنا نهاده بودند.
۲. ایثار بی‌نظیر در اوج نیاز:
بارزترین تجلی این قاعده در زندگی حضرت زهرا (س) و اهل بیت (ع)، واقعه ایثار غذای سه روز متوالی است. در حالی که خود و خانواده‌شان به شدت گرسنه بودند، غذای ناچیزی را که داشتند، در هر سه شب به یتیم، مسکین و اسیر بخشیدند. این ایثار، که در سوره دهر (انسان) مورد ستایش قرار گرفته، نمونه‌ای بی‌بدیل از این قاعده است:
﴿وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا﴾ (3)
"و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند [و می‌گویند:] ما فقط برای خشنودی خدا به شما غذا می‌دهیم و از شما پاداش و سپاسی نمی‌خواهیم."
این آیات گواه روشنی است بر اینکه حضرت زهرا (س) آنچه را برای خود و فرزندانشان (یعنی غذا برای رفع گرسنگی) دوست داشتند، در اوج نیاز به دیگران بخشیدند و این کار را تنها برای رضایت الهی انجام دادند. این نه یک عمل اتفاقی، بلکه سبک زندگی و منش دائمی ایشان بود.
۳. رعایت حقوق دیگران در همه ابعاد:
قاعده "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند" تنها به انفاق مالی محدود نمی‌شود، بلکه شامل رعایت حقوق دیگران در همه ابعاد زندگی است:
در گفتار: حضرت زهرا (س) هرگز سخنی که باعث آزار یا ناراحتی دیگران شود، بر زبان نمی‌آوردند. ایشان در گفتار خود، صداقت، ادب و احترام را سرلوحه قرار می‌دادند، همان‌طور که دوست داشتند دیگران با ایشان سخن بگویند.
در رفتار: ایشان در برخورد با دیگران، نهایت فروتنی، مهربانی و احترام را به خرج می‌دادند. به حوائج دیگران توجه داشتند و برای رفع مشکلات آن‌ها تلاش می‌کردند، زیرا برای خود نیز چنین احترامی را طلب می‌کردند.
در قضاوت: حضرت زهرا (س) هرگز پیش‌داوری نمی‌کردند و همواره به دیگران با دیده انصاف می‌نگریستند، همان‌طور که انتظار داشتند دیگران نیز با ایشان منصفانه برخورد کنند.
۴. تربیت فرزندان بر اساس این قاعده:
حضرت زهرا (س) این قاعده طلایی را در تربیت فرزندان خود نیز به کار می‌بستند. امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و حضرت زینب (س) نیز تربیت‌یافته مکتب ایثار و محبت بودند. سیره زندگی آنان نیز گواهی بر این مدعاست که آن‌ها نیز آنچه را برای خود می‌پسندیدند، برای دیگران نیز می‌خواستند و در راه خدا ایثار می‌کردند. این تربیت، ضامن انتقال این ارزش‌های والا به نسل‌های بعدی شد.
۵. الگویی برای تعاملات اجتماعی:
اگر قاعده "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند" در جامعه‌ای رواج پیدا کند، بسیاری از مشکلات و ناهنجاری‌ها حل خواهد شد. حضرت زهرا (س) با عملی کردن این اصل در زندگی خود، الگویی برای تعاملات اجتماعی سالم و انسانی ارائه دادند. در جامعه‌ای که این قاعده حاکم باشد، ظلم، تبعیض، حسد، کینه و خودخواهی از بین می‌رود و جای خود را به عدالت، برابری، محبت و ایثار می‌دهد.
﴿إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَیَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْیِ ۚ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ﴾ (4)
"خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم نهی می‌کند؛ خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذکر شوید!"
عمل به قاعده "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند" به طور مستقیم در راستای تحقق عدل و احسان الهی است و موجب دوری از فحشا، منکر و بغی (ستم) می‌شود. سیره حضرت زهرا (س) مصداق عملی این آیه است.
قاعده "هرچه برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند" در سبک زندگی فاطمی، نه یک شعار، بلکه یک اصل عملی و مبنای تمام رفتارها و تعاملات است. زندگی حضرت زهرا (س) آیینه‌ای تمام‌نما از ایثار، محبت، عدالت و رعایت حقوق دیگران در اوج نیاز و سختی بود. ایشان با عملی کردن این قاعده طلایی، الگویی بی‌بدیل برای انسانیت و زیست مومنانه ارائه دادند که تاسی به آن می‌تواند راهگشای سعادت فردی و اجتماعی باشد و جامعه را به سوی عدالت، برابری و همدلی رهنمون سازد.
پی نوشت:
1.سوره آل‌عمران/ آیه ۹۲
2.کنز العمّال : 95
3.سوره انسان/ آیات ۸-۹
4.سوره نحل/ آیه ۹۰
بانو ف. دلداری(پژوهشگر، مشاورخانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)