به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ بسیاری از شارحان نهج‌البلاغه، خطبه ۲۵ را آخرین خطبه امام علی(ع) معرفی کرده‌اند که چند ماه قبل از شهادت ایشان، بیان شده است. در میان منابع تاریخی نیز این خطبه در کتاب‌های مشهوری همانند «تیسیر المطالب»، «تاریخ دمشق»، «تذکره الخواص» و «طبقات کبری ابن سعد» نقل شده است.
در مقدمه‌ای که سید رضی برای این خطبه آورده است، زمان بیان این سخنان را هنگامی می‌داند که خبرهای متوالی از شکست‌های متعدد نیروهای نظامی و اشغال سرزمین‌های مختلف توسط لشکریان معاویه و فرار برخی از یاران حضرت از مقابله با دشمنان به حضرت می‌رسد و ایشان در این سخنان از سستی کردن یاران در انجام جهاد و مخالفت با فرامین امام جامعه به شدت گلایه می‌کنند.
سخنان حضرت در این سخنان، تنها محدوده سرزمین در اختیارِ خویش را، «کوفه» اعلام می‌کند، اما سخنان حضرت در این خطبه، تنها بیان گلایه‌ها از عدم یاری مسئولان حکومتی و افکار عمومی نیست، بلکه حضرت در بخشی از این خطبه، دلایل این موضوع را نیز بیان می‌کند و به تشریح «آسیب‌شناسی اجتماعی» می‌پردازند، روشن است که اگر این آسیب‌های اجتماعی در هر کشور یا حکومتی باشد، آن جامعه دچار مصیبت غلبه دشمنان بر مردمانش خواهد شد.
امام علی(ع) این دلایل را اینگونه بیان کرده‌اند:
«وَ إِنِّی وَ آللهِ! لاَظُنُّ أنَّ هؤُلاءِ آلْقَوْمَ سَیُدَالُونَ مِنْکُمْ بِاجْتِماعِهِمْ عَلَی بَاطِلِهمْ، وَ تَفَرُّقِکُمْ عَنْ حَقِّکُمْ، وَ بِمَعْصِیَتِکُمْ إِمَامَکُمْ فِی آلحَقِّ، وَ طَاعَتِهِمْ إِمَامَهُمْ فِی آلْبَاطِلِ، وَ بِأَدَائِهِمُ آلاْمَانَةَ إِلَی صَاحِبِهِمْ وَ خِیَانَتِکُمْ، وَ بِصَلاَحِهِمْ فی بِلاَدِهِمْ وَ فَسَادِکُمْ، به خدا سوگند! یقین دارم که این گروه (ستمگر و خونخوار) به‌زودی بر همه شما مسلّط می‌شوند و حکومت را از شما خواهند گرفت، به دلیل این که آن‌ها در امر باطل خود، متّحدند و شما در امر حق خود پراکنده. شما در امر حق، پیشوای خود را نافرمانی می‌کنید، در حالی که آن‌ها در امر باطل، مطیع فرمان پیشوای خویش‌اند. آن‌ها به رهبرشان ادای امانت می‌کنند، در حالی که شما خیانت می‌کنید. آن‌ها در اصلاح شهرها و دیار خود می‌کوشند، در حالی که شما مشغول فسادید.»
به این ترتیب باید گفت حضرت علی(ع)، اتحاد و همبستگی دینی و ملی، انضباط و اطاعت‌پذیری، امانتداری در انجام وظایف محوله از سوی حاکمیت بر مسئولین و مردم، همچنین تلاش برای آبادسازی شهرها و گسترش رفاه عمومی با هدف کسب اعتبار اجتماعی و گسترش کارآمدی حکومتی را شروط استقرار حکومت‌ها بیان می‌کند.
نکته برجسته در این میان آن است که حضرت در این میان تفاوتی میان «حکومت حق و باطل» قائل نمی‌شوند و هر حکومتی که این شرایط را داشته باشد، شایسته غلبه بر دیگر حکومت‌ها می‌داند، همانگونه که مردمی که «به حق» تحت حاکمیت ایشان هستند، اگر فاقد این صفات باشند باید منتظر غلبه دشمنان و دشمنان ایشان، که قطعا باطل هستند، نیز به دلیل اینکه واجد همین صفات هستند، امکان حکومت بر دشمنان خود را یافته‌اند.
افرادی که اینگونه باشند، لایق این نفرین امام علی(ع) در انتهای همین خطبه خواهند بود که:
«فَأَبْدِلْنِی بِهِمْ خَیْرآ مِنْهُمْ، وَ أَبْدِلْهُمْ بِی شَرّآ مِنِّی! اللَّهُمَّ مِثْ قُلُوبَهُمْ کَمَا یُمَاثُ آلْمِلْحُ فِیآلْمَاءِ [خدایا] به جای آنان، افرادی بهتر به من عنایت فرما! و به جای من، شخص بدی را بر سر آن‌ها مسلّط فرما. خداوندا! دل‌های آن‌ها را (از غم و اندوه) ذوب کن آن‌گونه که نمک در آب ذوب می‌شود!»
روشن که این نفرین، نتیجه طبیعی اقدامات آن‌ها در کوتاهی از عدم وحدت و سستی در اطاعت و ناتوانی در انجام خدمت، متناسب با تکالیف تعیین‌شده از سوی حکومت الهی خواهد بود.
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
.........................
پایان پیام