امیرحسین صفدری در اعتماد نوشت: بی‌شک امروزه فضای مجازی نقش بسیار مهمی را در تمام ابعاد زندگی بشر ایفا می‌کند و پیشرفت‌های روز افزون در این عرصه هم باعث شده تا جرایم سایبری در جامعه ما روز به روز افزایش پیدا کند.
سایبر در لغت به معنی مجازی بودن است و جرایم سایبری یا همان جرایم رایانه‌ای به زبان ساده یعنی جرایمی که در فضای اینترنت و کامپیوتر انجام می‌شود. متاسفانه باید بگویم که امروزه جرایم سایبری در جهان روند رو به رشدی دارد که یکی از علت‌های آن، این است که فعالیت‌های سایبری یا رایانه‌ای جزو اصلی و جداناپذیر از زندگی افراد در جهان شده است.
در ایران جرایم رایانه‌ای جرم‌انگاری شده است و قانونی تحت عنوان قانون جرایم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ تصویب شده که امروزه با توجه به پیشرفت‌های فضای مجازی و ظهور هوش مصنوعی شدیدا نیاز به اصلاح این قانون قدیمی داریم.
به‌طور کلی جرایم سایبری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد؛ دسته اول: جرایمی است که رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می‌شود مانند سرقت، تخریب و نظایر آن؛ دسته دوم: جرایمی است که در آن رایانه به عنوان ابزار و وسیله توسط مجرم برای ارتکاب به جرم از آن استفاده می‌شود و دسته سوم: جرایمی است که می‌توان آن‌ها را جرایم محض رایانه‌ای نامید.
کلاهبرداری به واسطه هوش مصنوعی
هوش مصنوعی که این روزها به‌طور مخفف آن را AI نیز می‌نامند، به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انسان در قرن ۲۱، در حال گسترش سیطره خود در زمینه‌های مختلف علمی، فنی، صنعتی، هنری، ادبی و… است. تا به الان تعریف دقیق و جامعی از هوش مصنوعی ارایه نشده، اما به زبان ساده شاید بتوان گفت هوش مصنوعی تکنولوژی است که به نحوی قابلیت تفکر دارد، البته این قابلیت تفکر با چیزی که ما به عنوان تفکر انسانی می‌شناسیم تا حد زیادی تفاوت دارد.
تکنولوژی هوش مصنوعی باید چارچوب منظم و قانونمندی داشته باشد، این روزها یکی از معروف‌ترین و پرتکرارترین کلاهبرداری‌ها توسط هوش مصنوعی، کلاهبرداری به واسطه تغییر صدا یا عکس یا فیلم افراد است.
به زبان ساده دیپ فیک یا همان جعل عمیق که به معنای یادگیری عمیق و جعلی است، یک تکنیک برای ترکیب تصویر و صدا انسان مبتنی بر هوش مصنوعی است؛ جعل عمیق تصاویر و فیلم‌های موجود را روی تصاویر یا فیلم‌های منبع قرار می‌دهد و از یک تکنیک یادگیری ماشین استفاده می‌کند و عکس یا فیلم جعلی می‌سازد که فرد یا افرادی را در حال انجام یک کار در موقعیتی نشان می‌دهد که هرگز در واقعیت اتفاق نیفتاده است.
متاسفانه چنین فیلم‌های جعلی و فیک می‌تواند یک فرد را در حال انجام اقدامات غیراخلاقی (مستهجن) یا هر کار دیگری نشان دهد که هرگز در آن شرکت نکرده یا حتی خبر هم ندارد یا می‌تواند برای تغییر کلمات یا حرکات یک فرد سرشناس و معروف مورد استفاده قرار گیرد تا به نظر برسد آن فرد چیزی را گفته که هرگز به زبان نیاورده است.
جعل عمیق می‌تواند با ایجاد فیلم‌های غیراخلاقی برای افراد جامعه، ساخت اخبار جعلی و کلاهبرداری‌های مخرب و… استفاده شود که آسیب‌های غیرقابل جبرانی را برای جامعه و افراد ایجاد می‌کند.
باید آگاه باشیم و بدانیم که افراد سودجو می‌توانند یک عکس یا فیلم جعلی جهت ترویج موضوع مدنظر خود را توسط هوش مصنوعی خیلی دقیق و منظم تولید کنند که این مساله ممکن است خطرات زیادی را برای افراد به همراه داشته باشد، چراکه افراد جامعه هنوز از قدرت هوش مصنوعی آگاه نیستند و ممکن است به سادگی آن عکس یا ویدیوهای جعلی و ساختگی را باور کنند و این‌گونه افراد جامعه دچار آسیب‌های مادی و معنوی زیادی بشوند که بعضا قابل جبران نیست.
کلاهبرداری به بهانه مشاهده ابلاغیه الکترونیکی دادگستری
متاسفانه یکی از کلاهبرداری‌های رایج در فضای مجازی که این روزها با توجه به اطلاع‌رسانی‌های گسترده همچنان انجام می‌شود، کلاهبرداری به بهانه مشاهده ابلاغیه الکترونیکی است، متاسفانه مجرمان سایبری با ارسال پیامک و با جعل تارنماهایی مشابه تارنمای ثبت‌نام الکترونیک قوه قضاییه از کاربران فضای مجازی کلاهبرداری می‌کنند که این پیامک‌ها حاوی مطالبی مثل: مشاهده ابلاغیه، حکم جلب شما صادره شده است، علیه شما شکواییه ثبت شده، پرونده شما به دادسرا ارجاع شده و… است.
اکثر مردم با مشاهده چنین پیامی دچار استرس می‌شوند که کاملا امری طبیعی بوده، اما متاسفانه از سر کنجکاوی یا استرس روی لینک ارسال شده کلیک می‌کنند که در این مرحله هکرهای حرفه‌ای شما را به یک درگاه اینترنتی پرداخت وجه متصل می‌کنند و شما با وارد کردن اطلاعات حساب خود قربانی کلاهبرداری اینترنتی می‌شوید.
نکته مهم در خصوص مواجهه با پیامک‌های جعلی اینچنینی این است که شما باید بدانید و آگاه باشید تمامی پیامک‌های دریافتی از طرف قوه قضاییه با سرشماره (adliran) است و هرگز با شماره شخصی یا در فضای مجازی مثل: تلگرام، واتس‌اپ، ایتا و… ارسال نمی‌شود و پیامک‌های ارسالی توسط قوه قضاییه فاقد لینک الکترونیکی پرداخت وجه است و شما برای مشاهده ابلاغیه خود در سامانه ثنا هیچ پولی نباید پرداخت کنید.
فیشینگ مهم‌ترین کلاهبرداری سایبری در جهان
به عنوان یک پژوهشگر علم حقوق باید بگویم که فیشینگ مهم‌ترین و پرتکرارترین کلاهبرداری سایبری است که هر روزه در فضای مجازی و اینترنت قربانی می‌گیرد؛ فیشینگ در رتبه نخست جرایم رایانه‌ای قرار گرفته است، در جرم فیشینگ هکرهای حرفه‌ای به منظور فریب دادن کاربران اینترنتی و به دست آوردن اطلاعات محرمانه حساب آن‌ها معمولا از طریق ایمیل‌های جعلی، پیامک‌های تبلیغاتی، سایت‌های خرید قلابی، کمک به خیریه‌ها و… کاربران فضای مجازی را فریب داده و ترغیب می‌کنند تا اطلاعات شخصی حساب خود را در سایت‌هایی جعلی که توسط خود همین هکرهای سودجو طراحی شده است، وارد کنند و از این طریق اطلاعات شخصی حساب افراد را به دست می‌آورند و اقدام به کلاهبرداری‌های میلیونی می‌کنند، در این جرم مجرمان تلاش می‌کنند تا اطلاعاتی نظیر: رمز دوم کارت بانکی، شناسه کاربری، cvv2 کارت، تاریخ انقضای کارت و… را به دست آورند.
گاهی هم این مجرمان حرفه‌ای از طریق تلفن با افراد تماس برقرار می‌کنند و ضمن اینکه خود را نماینده بانک یا سازمانی معتبر یا فرد سرشناسی که شما آن را بشناسید، معرفی می‌کنند و از شما می‌خواهند جهت دریافت جایزه خود اطلاعات شخصی حساب بانکی خود مثل تاریخ انقضا یا رمز دوم یا cvv2 کارت یا آخرین موجودی حساب و… را در اختیار آن افراد قرار بدهید.
باید آگاه باشید که برای دریافت جایزه یا پاداش یا کارت به کارت کردن فقط نیاز است که شما شماره کارت یا شماره حساب بانکی خود را اعلام کنید و اگر افرادی که با شما تماس گرفته‌اند چیز دیگری از شما بخواهند یا شما را پای دستگاه خودپرداز ببرند بی‌شک باید بدانید که این کار کلاهبرداری رایانه‌ای است و نباید به حرف آن افراد گوش بدهید، چراکه پیروی از آن‌ها قطعا شما را قربانی کلاهبرداری رایانه‌ای می‌کنند.
کلاهبرداری به واسطه اجاره حساب بانکی
متاسفانه این روزها بحث اجاره حساب‌های بانکی توسط افراد کلاهبردار و سودجو به منظور پوشش دادن فعالیت‌های مجرمانه خود از جمله کلاهبرداری، فرار از پرداخت مالیات، پولشویی و… در حال افزایش است، به همین منظور باید به تمام مردم این آگاهی را داد که هرگز و هرگز فریب این افراد سودجو را نخورید و اگر فردی به شما پیشنهادی داد مبنی بر اجاره کارت یا حساب بانکی خود به او یا افراد دیگر هرگز قبول نکنید، چراکه بی‌شک برای شما مشکلات جبران‌ناپذیری به وجود می‌آورد.
باید به تمام هموطنان عزیز این هشدار را بدهم که مطابق قوانین موجود در کشور ما مسوولیت تمام تراکنش‌ها و مبادلاتی که از طریق حساب و کارت‌های بانکی به نام شما انجام می‌شود بر عهده دارنده اصلی آن کارت است و هیچ ادعایی مبنی بر اجاره دادن حساب بانکی برای مراجع قانونی، مالیاتی، انتظامی و قضایی مسموع نخواهد بود.
اگر شما کارت بانکی خود را اجاره بدهید و آن فرد اجاره‌کننده با حساب بانکی شما فعالیت مجرمانه‌ای انجام بدهد شخص شما به عنوان صاحب اصلی حساب مسوول هستید و نمی‌توانید به این مساله استناد کنید که بنده کارت بانکی خود را اجاره دادم و از این مساله اطلاعی نداشتم و… پس آگاه باشید و حساب بانکی خود یا کارت بانکی خود را به هیچ فردی حتی نزدیک‌ترین فرد به خود اجاره یا امانت ندهید، چراکه ممکن است مشکلات زیادی گریبانگیر شما بشود.
اسکیمر نمونه‌ای از سرقت‌های اینترنتی
اسکیمر نمونه بارزی از سرقت‌های اینترنتی است که این روزها افزایش شدیدی پیدا کرده است. در جرم اسکیمر این سارقان حرفه‌ای یک بخش جدیدی را به عابر بانک یا دستگاه کارتخوان خود متصل و از همین طریق اقدام به کپی‌برداری از اطلاعات کارت بانکی شما می‌کنند و با تخلیه اطلاعات حساب شما سرقت‌های میلیونی انجام می‌دهند.
به زبان ساده‌تر باید بگویم که اسکیمینگ یعنی کپی‌برداری غیرقانونی از اطلاعات کارت بانکی شما روی یک کارت بانکی دیگر که از این طریق این مجرمان خطرناک می‌توانند حساب بانکی شما را در زمان کوتاهی خالی کنند.
در حال حاضر اکثر مردم با استفاده از کارت‌های عابربانک خود اقدام به خرید از فروشگاه‌ها، کارت به کارت و… می‌کنند، افزایش این کارها در فضای حقیقی و مجازی باعث شده تا عده‌ای از افراد سودجو با ابداع روش‌های جدیدی مثل اسکیمر و فیشینگ دست به کلاهبرداری‌های میلیونی و غیرقابل جبران بزنند.
معمولا در اسکیمر سارقان دو روش را جهت دستیابی به اطلاعات کارت‌های بانکی شما استفاده می‌کنند، در روش اول این سارقان حرفه‌ای دوربینی را در کنار جایی که شما کارت خود را وارد دستگاه می‌کنید، قرار می‌دهند تا از این طریق رمز کارت شما را به دست بیاورند.
روش دوم سارقان روی کیبورد اصلی عابربانک‌ها، یک کیبورد دیگر نصب می‌کنند که این کیبورد جعلی عین کیبورد اصلی است، به‌طوری که این کیبورد جعلی وظیفه دارد تمامی اطلاعاتی که شما وارد می‌کنید را ذخیره کند و از این طریق مجرمان حساب بانکی شما را خالی می‌کنند.
کلاهبرداری به واسطه خریدهای اینترنتی و آنلاین
هموطنان عزیز آگاه باشید اگر به صورت اینترنتی یا آنلاین خرید کردید و محصول خریداری شده شما ارسال نشد، امکان شکایت از صفحات جعلی در فضای مجازی وجود دارد، شما می‌توانید با مراجعه به پلیس فتا یا دادسرای جرایم رایانه‌ای محل سکونت خود از اکانتی که در اینستاگرام، تلگرام، دیوار، وب‌سایت، ایتا و… که خرید کردید و باعث متضرر شدن شما شده است، شکایت مطرح کنید.
اما نکته مهمی که در این خصوص باید به آن توجه ویژه‌ای کرد، این است که متاسفانه روند رسیدگی در چنین پرونده‌هایی زمانبر است و به دلیل شرایط خاص گاهی اوقات امکان دارد شما نتوانید ضرری که متحمل شده‌اید را جبران کنید اما با این حال در هنگام مراجعه به مراجع انتظامی و قضایی تمام مدارک خود اعم از: فیش پرداختی، پیام‌های ارسالی، شماره تلفن آن فرد، آدرس دقیق آن صفحه، مشخصات هویتی فرد مورد نظر و… را با خود ببرید و ضمیمه پرونده کنید تا روند رسیدگی پرونده شما زودتر انجام بشود.
به یاد داشته باشید اصولا یکی از دلایل معتبر بودن فروشگاه‌های اینترنتی یا همان آنلاین شاپ‌ها دارا بودن نماد اعتماد الکترونیک یا همان ای‌نماد است و در صورتی که آن فروشگاه محصول را ارسال نکرد یا به هر طریق دیگری باعث متضرر شدن شما بشود شما می‌توانید نسبت به آن فروشگاه اینترنتی اقدامات لازم را جهت جبران خسارت خود انجام بدهید.
در کنار شکایت از فروشگاه‌هایی که نماد اعتماد الکترونیکی دارند شما می‌توانید از طریق اتحادیه کشوری کسب و کارهای مجازی تخلف صورت گرفته از سوی فروشگاه‌های اینترنتی را گزارش داده و مورد پیگیری قرار بدهید. حتی می‌توانید گران‌فروشی، کم‌فروشی، تقلب، اخفا و امتناع از عرضه کالا، عدم صدور فاکتور و موارد مشابه که موضوع قانون تعزیرات حکومتی است و از سمت این فروشگاه‌های اینترنتی واقع شده را مورد پیگیری قرار بدهید.
به عنوان پژوهشگر علم حقوق توصیه‌ای که باید به کاربران فضای مجازی داشته باشم، این است که هرگز و هرگز فریب لایک یا تعداد فالوورهای افراد یا تعداد کامنت‌های صفحات فضای مجازی را نخورید، چراکه با توجه به نرم‌افزارهای خاصی که در حوزه فضای مجازی این روزها وجود دارد، امکان دارد صفحات جعلی از لایک یا فالوور فیک و جعلی استفاده کرده تا از این طریق اعتماد شما را به بهانه دنبال‌کننده زیاد جلب کنند.
ضمنا آگاه باشید با وجود هوش مصنوعی که این روزها کارهای عجیب زیادی را انجام می‌دهد تعداد بالای لایک یا کامنت یا فالوور یا عکس با افراد معروف و… اصلا ملاک مناسبی برای اعتماد به صفحات فضای مجازی نیست و تا زمانی که از هویت اصلی فرد در صفحه مجازی اطمینان حاصل نکرده‌اید اقدام به خرید اینترنتی نکنید تا قربانی کلاهبرداری رایانه‌ای هم نشوید.
کلاهبرداری با وعده سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال
رمزارز نوعی ارز دیجیتال است که با استفاده از فناوری بلاک‌چین امکان انجام انواع معاملات مالی را فراهم می‌کند. رمزارزها برخلاف ارزهای فیزیکی مانند دلار و پوند و ریال امنیت بالایی ندارند و از سوی دیگر توسط هیچ نهاد مرکزی و دولتی کنترل نمی‌شوند و کاملا غیرمتمرکز هستند که همین مساله باعث شده محل مناسبی برای افراد سودجو باشد.
افراد سودجو و کلاهبردار با سوءاستفاده از اعتبار و نام افراد شناخته شده و مطرح در فضای مجازی دست به تبلیغات گسترده‌ای می‌زنند تا سرمایه‌گذاری در این بازارها را در این شرایط اقتصادی سودآور نشان بدهند و شما افراد ناآگاه که اطلاعات کافی در این خصوص ندارید وارد این بازار پر ریسک شوید و به دام این افراد سودجو بیفتید.
به هموطنان عزیز پیشنهاد می‌کنم با توجه به وضعیت فعلی جامعه به هیچ‌وجه فریب تبلیغات توخالی فضای مجازی در خصوص سرمایه‌گذاری در بازار رمزارزها یا خرید ملک در خارج از کشور و… را نخورید و اگر قصد ورود به این بازارهای مالی و… را دارید ابتدا دانش و آگاهی لازم را از طریق گذراندن دوره‌های آموزشی معتبر یا افراد معتبر و رسمی در این بازارها کسب کنید و پس از اطمینان کامل اقدام به سرمایه‌گذاری کنید تا قربانی کلاهبرداری‌های اینچنینی در این اوضاع اقتصادی و معیشتی سخت نشوید.
در این یادداشت سعی کردم تا به صورت خیلی مختصر و کوتاه مهم‌ترین و پرتکرارترین کلاهبرداری‌های رایانه‌ای که در جامعه ما این روزها رخ می‌دهد را معرفی کنم تا شما با آگاهی از این روش‌های کلاهبرداری در دام افراد سودجو و کلاهبردار نیفتید. امیدوارم این یادداشت مفید واقع و سبب کاهش پرونده‌های کلاهبرداری سایبری هم شود.