به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش قبلی این نوشته، ضرب‌المثل‌های فارسی که با برخی از سخنان امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه، تناظر معنایی و مفهومی داشت، مورد بررسی قرار گرفت. این تشابه مفهومی، هم درک معنایی از سخن امام علی (ع) را آسان‌تر کرده و هم حفظ و به ذهن سپاری این احادیث را برای اشخاص فارسی‌زبان آسان‌تر می‌کند.
استفاده از ضرب‌المثل در هر فرهنگ و کشوری، یک روش ادیبانه و هوشمندانه برای انتقال کامل‌تر مفاهیم مورد نظر گوینده است؛ به‌گونه‌ای که با بیان هر مثال یا مَثَل، شخص راحت‌تر به مفهوم اصلی گوینده دست می‌یابد.
البته باید مفهوم ضرب‌المثل برای عموم مردم قابل درک و به‌عنوان یک معنای مشترک در میان مخاطبان شناخته شده باشد تا گوینده نیاز به توضیحی برای درک ضرب‌المثل نداشته باشد.
در میان سخنان امیرالمومنین(ع)، عبارت‌هایی را می‌توان یافت که هم در زمان بیان آن، به‌عنوان یک ضرب‌المثل در زبان عربی شناخته می‌شد و هم در طول زمان، عبارت استفاده شده، به‌عنوان یک ضرب‌المثل در فرهنگ عربی و فارسی وارد شده است.
به‌عنوان نمونه حضرت در خطبه ۹۷، در مذمت اهالی کوفه که از یاری حضرت دست کشیده بودند، آنان را این‌گونه مورد مذمت و نفرین قرار می‌دهد: «تَرِبَتْ أَیْدِیکُمْ، دست‌های شما خاک‌آلوده باد». «تَربت» از ماده «تُراب» به معنای خاک گرفته شده و «تَرِبَتْ أَیْدِیکُمْ» در معنایی کنایی، به معنای خسارت و فقر نیز به کار می‌رود و نفرین برای افرادی است که با اشتباهات خود، زیان‌کار و فقیر شده و گویی به زمین خورده‌اند و دست‌هایشان خاک‌آلود شده است!
همچنین در خطبه ۲۲ حضرت در پاسخ به درخواست‌های طلحه و زبیر می‌فرمایند: «یَرْتَضِعُونَ أُمّاً قَدْ فَطَمَتْ، از سینه‌ای شیر می‌خواهند که خشکیده است» که این عبارت یعنی درخواست نابجایی دارند. یعنی این دو درخواستی دارند که امکان اجابت آن نیست. یعنی حضرت نمی‌خواستند همانند زمان عثمان، بخشی از بیت‌المال را به آن‌ها ببخشند تا خشنودی آن‌ها را فراهم کنند. به نظر می‌رسد می‌توان برای عبارت، ضرب‌المثل فارسی «آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت» به معنای چیزی که دوره‌اش به اتمام رسیده است، استفاده کرد.
از دیگر نمونه‌های ضرب‌المثل‌های عربی در نهج‌البلاغه می‌توان به عبارت «ایم اللّه لأفرطنّ لهم حوضا أنا ماتحه، حوضی برایشان از آب پر سازم که تنها خود بتوانم آبش را بکشم» اشاره کرد. این عبارت که هم در خطبه ۱۰ و هم در خطبه ۱۳۷ نهج‌البلاغه، آمده است، خطاب به دشمنان حضرت از جمله طلحه و زبیر بیان شده است. این عبارت به این جمله اشاره دارد که آن‌ها را در وضعیتی قرار می‌دهم که هیچ راهی برای فرار یا گریز نداشته باشند.
از نمونه عبارت‌های حضرت که هم‌اکنون، به‌عنوان ضرب‌المثل در فرهنگ عربی شناخته می‌شود می‌توان به عبارت «ذِمَّتِی بِمَا أَقُولُ رَهِینَةٌ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ، آنچه می‌گویم بر عهده من است و من خود ضامن آن هستم» اشاره کرد. این جمله در ابتدای خطبه ۱۶ نهج‌البلاغه به‌عنوان اولین خطبه بعد از آغاز حکومت ظاهری ایشان، بیان شده است.
شاید بتوان گفت مشهورترین عبارت امام علی(ع) که برای توصیف وضعیت خود در زمان غصب خلافت بیان کرده‌اند و هم‌اکنون به‌عنوان عبارتی مشهور شناخته می‌شود و در بسیاری از مواقع، افراد از این عبارت برای توصیف زمانی که چاره‌ای جز صبر ندارند، استفاده می‌کنند: «صَبرتُ و فی العین قَذی و فی الحَلْق شَجی، صبر کردم در حالی که در چشمم خار و در گلویم استخوان بود».
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
........................
پایان پیام