به گزارش خبرگزاری حوزه، طرح «استفاده از فضاهای بلااستفاده در کلان‌شهرها برای نصب پنل های خورشیدی ثابت و متحرک» با بهره‌گیری از پشت‌بام‌ها، سایبان‌ها و پارکینگ‌ها، تولید انرژی خورشیدی را کم‌هزینه و کارآمد می‌کند و رسانه رسمی حوزه در گفت و گو با جناب آقای رضا یاری از دانش آموختگان حوزه و دانشگاه و صاحب این طرح به بررسی ابعاد گوناگون آن پرداخته که تقدیم نگاه شما مخاطبان فرهیخته می شود.
* ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار حوزه‌نیوز قرار دادید، لطفاً ابتدا خودتان را معرفی کنید و بفرمایید انگیزه اصلی شما برای ورود به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر چه بوده است؟
بنده رضا یاری هستم؛ هم تحصیلات حوزوی دارم و هم دانشگاهی، و سال‌هاست در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر فعالیت می‌کنم که اخیراً طرحی را با عنوان «استفاده از فضاهای بلااستفاده در کلان‌شهرها» تدوین کرده‌ام.
انگیزه اصلی من برای ارائه این طرح از مشاهده روندی آغاز شد که طی آن، زمین‌های کشاورزی برای نصب پنل‌های خورشیدی مورد استفاده قرار می‌گرفت و به همین دلیل بخشی از ظرفیت کشاورزی کشور از بین می‌رفت.
بر این اساس مطالعاتی انجام دادم، به این نتیجه رسیدم که در کلان‌شهرها و حتی شهرهای کوچک، فضاهای متعددی وجود دارد که بلااستفاده مانده‌اند اما ارزش بالقوه بسیار بالایی دارند. این فضاها شامل سایبان‌های ایستگاه‌های تاکسی و بی‌آرتی، پارکینگ‌ها، پشت‌بام مساجد و مدارس و سایر اماکن مشابه است؛ مکان‌هایی که بدون بهره‌برداری رها شده‌اند، در حالی که می‌توانند سهم مهمی در تولید انرژی داشته باشند و اگر این فضاها به‌درستی مدیریت شوند و در آن‌ها پنل‌های خورشیدی نصب گردد، بخش قابل توجهی از کمبودهای انرژی جبران خواهد شد.
یکی از ویژگی‌های مهم این طرح، «کم‌هزینه بودن» آن است؛ زیرا زیرساخت‌های مورد نیاز معمولاً در همان محل‌ها وجود دارد.
برای نمونه، سایبان‌های تاکسی یا بی‌آرتی نزدیک به شبکه برق شهری هستند و نصب پنل‌ها در آن نقاط اتصال مستقیم به شبکه را به‌راحتی ممکن می‌سازد. این ویژگی از یک‌سو برای شهرداری‌ها سودمند است و از سوی دیگر هزینه‌های اجرایی را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. به بیان دیگر، این فضاها می‌توانند به‌عنوان «فانوس شهر» عمل کنند؛ به گونه‌ای که هم مدیران شهری و هم شهروندان از مزایای آن بهره‌مند شوند.
* لطفا در مورد سوابق حوزوی و دانشگاهی خودتان بیشتر توضیح دهید.
بنده طلبه‌ای هستم اهل شهرستان مرند و در حوزه علمیه هادی‌شهر تحصیل کردم و سپس برای ادامه تحصیل به قم آمدم. در قم دوره سطح دو حوزه را گذراندم و پس از آن به تهران بازگشتم. در تهران فعالیت‌های پژوهشی را آغاز کردم، از جمله ترجمه احادیث به زبان روسی؛ چرا که پیش‌تر مدتی در کشور اوکراین تحصیل کرده بودم.
در کنار این فعالیت‌ها، تلاشی برای گسترش زبان و ادبیات فارسی در کشورهای اروپای شرقی نیز داشتیم. همزمان وارد مقطع کارشناسی ارشد و سپس دکتری شدم. کارشناسی ارشد را به پایان رساندم، اما در مقطع دکتری به دلیل شرایط خاصی که در اوکراین پیش آمد موفق به دفاع نشدم.
از لحاظ دانشگاهی در رشته مدیریت دولتی تحصیل کردم و تلاش نمودم مطالعاتم را در حوزه مدیریت شهری متمرکز کنم. در همین راستا، اکنون نیز طرحی در زمینه انرژی آماده کرده‌ام که در ستاد توسعه اقتصاد دانش بنیان آب، انرژی و محیط زیست معاونت علمی ریاست جمهوری به سرپرستی دکتر سید محمد مهدی نوربخش مورد توجه قرار گرفته و امیدواریم ظرف چند ماه آینده به مرحله اجرا درآید. این طرح به استفاده از فضاهای بلااستفاده کلان‌شهرها برای تولید انرژی خورشیدی اختصاص دارد.
* ویژگی خاص این پنل‌های خورشیدی طرح شما در مقایسه با دیگر پنل‌ها در چیست؟
در این طرح، ساختار نوآورانه و دانش‌بنیان لحاظ شده است. پنل‌ها به جای نصب ثابت، به صورت متحرک طراحی شده‌اند و با استفاده از جک‌های هوشمند متناسب با حرکت خورشید تنظیم می‌شوند. در حالی که راندمان پنل‌های ثابت پایین است، این سازه هوشمند امکان افزایش راندمان تا حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد را فراهم می‌کند.
علاوه بر جنبه فنی، به جنبه زیبایی‌شناسی و طراحی شهری نیز توجه شده است. برای این منظور از نظر و تخصص متخصصان حوزه دیزاین و مدیریت شهری، از جمله انجمن مدیریت ایران، بهره گرفته‌ایم تا اجرای این طرح نه‌تنها باعث ناهماهنگی در منظر شهری نشود، بلکه بر زیبایی و انسجام آن بیفزاید.
* از چه سالی پیگیر این طرح هستید؟
پیگیری این طرح از سال ۲۰۱۷ آغاز شده و در این مدت موفق به اخذ تأییدیه‌های متعددی شده‌ام؛ از جمله از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری، معاونت حمل ونقل شهرداری تهران، شرکت ساتبا و سازمان محیط زیست کشور. همچنین در تاریخ بیست‌وششم همین ماه، روزنامه همشهری گزارشی درباره این طرح منتشر کرده است.
به عنوان نمونه، معاونت علمی ریاست جمهوری طی نامه‌ای خطاب به شهردار تهران تأکید کرده است که اجرای این طرح می‌تواند تأثیرات مثبت و گسترده‌ای بر محیط زیست و حوزه انرژی داشته باشد.
سازمان محیط زیست نیز در سال ۱۴۰۲ نامه‌ای رسمی صادر کرده و از معاونت علمی ریاست جمهوری خواسته است این طرح را با جدیت و سرعت بیشتری اجرایی کند.
بنابراین، طرح «استفاده از فضاهای بلااستفاده در کلان‌شهرها» از منظر فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی ظرفیت اجرایی و توسعه فراوانی دارد و می‌تواند نقش مهمی در مدیریت پایدار انرژی ایفا کند.
* آیا این طرح آماده و مدون است؟
بله. این طرح به‌صورت منظم، خوانا و کامل تدوین شده است.
* واکنش مسئولان در برابر ارائه این طرح چگونه بوده است؟
در ابتدا چندان استقبال مطلوبی صورت نگرفت. به عنوان نمونه، در زمانی که مدیرکل یکی از بخش‌های وزارت نیرو خانمی بودند، به صراحت به من گفتند «کتاب بگذار کنار؛ ما نفت داریم و تمایلی به هزینه‌کرد در این زمینه نداریم». در پاسخ عرض کردم که گرچه ما نفت داریم، اما جهان در حال سرمایه‌گذاری گسترده روی انرژی‌های نو است. با این حال، ایشان هیچ‌گونه تمایلی نشان ندادند. متأسفانه در مراجعات مختلف، موانعی از این دست وجود داشت؛ چه آگاهانه و چه ناآگاهانه.
البته مسئولانی هم بودند که حمایت کردند؛ برای نمونه، آقای دکتر کمانی (معاون اسبق وزیر نیرو) کمک شایانی نمودند. در حال حاضر نیز آقای دکتر طرزطلب (معاون وزیر نیروی کنونی)، آقای دکتر زاکانی (شهردار تهران) و حتی دفتر مقام معظم رهبری از طریق معاونت امور بین‌الملل نامه‌ای صادر کرده‌اند تا این طرح با جدیت دنبال شود. به همین دلیل می‌توان گفت امروز هم‌افزایی مناسبی میان نهادهای مختلف ایجاد شده است.
* آیا حوزه‌های علمیه نیز علاقه‌مند به مشارکت هستند؟
بله. در مجامع حوزوی نیز علاقه‌مندی زیادی وجود دارد و قرار است در جلساتی مشترک درباره سرمایه‌گذاری و پشتیبانی از این طرح تبادل‌نظر شود.
* آیا این طرح در مراکز دانشگاهی یا تحقیقاتی ارائه شده است؟
بله. این طرح در مرکز تحقیقات وزارت نیرو ارائه گردید و جلسات متعددی در آنجا برگزار شد.
پژوهشگران این مرکز علاقه‌مندی بالایی نشان دادند؛ اما از آنجا که طرح بسیار گسترده است، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان دولت یا ورود بخش خصوصی به‌صورت گسترده است. به‌طور مثال، بخش خصوصی می‌تواند مدیریت و تجهیز یک میدان یا پایانه شهری را برعهده بگیرد. هر قطعه ۵۰۰ متری زمین قابلیت نصب حدود ۱۸۰ پنل خورشیدی را دارد.
نمونه‌هایی از فضاهای مناسب شامل میادین اصلی تهران نظیر میدان رسالت، میدان آزادی، میدان بسیج و پایانه‌های تاکسیرانی هستند. این فضاها بسیار وسیع و ارزشمندند، اما تاکنون از ظرفیت آن‌ها غفلت شده است.
* آیا می‌توان از این پنل‌ها به جای سقف یا سایه‌بان در سازه‌های جدید استفاده کرد؟
بله. می‌توان از پنل‌ها به‌صورت ثابت به جای سقف بهره گرفت. البته در سازه‌های متحرک یا دارای بار متغیر (مثلاً در بارندگی یا باد شدید) محدودیت‌هایی وجود دارد، اما در حالت ثابت هیچ مشکلی نیست.
* آیا این طرح به‌صورت پایلوت(آزمایشی) در جایی اجرا شده است؟
بله. در پایانه میدان آزادی تهران این موضوع اجرا شده و در میدان رسالت نیز شهرداری تهران در حال اجرای پایلوت است. این موضوع حتی در روزنامه همشهری نیز منعکس شده است.
* صرفه اقتصادی این طرح چگونه است؟
صرفه اقتصادی آن بسیار بالاست. در بسیاری از موارد برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی نیاز است زمین‌های کشاورزی نابود شود و زیرساخت‌های پرهزینه تا چندین کیلومتر ایجاد گردد. اما در این طرح، اتصال به شبکه برق شهری به‌سادگی و با کمترین هزینه انجام می‌شود؛ زیرا ایستگاه‌های اتوبوس، تاکسی و پایانه‌ها همه به برق شهری متصل هستند. حتی می‌توان برق تولیدی را ذخیره‌سازی کرد و در زمان اوج مصرف به شبکه تزریق نمود.
* آیا این طرح کارکردی در شرایط بحران نیز دارد؟
بله. یکی از ابعاد مهم این طرح، استفاده در زمان وقوع بحران‌هایی مانند زلزله و طوفان است. ذخیره‌گاه‌های انرژی تعبیه‌شده در میادین می‌توانند در مواقع قطع گسترده برق به کمک مردم بیایند.
* آیا نمونه مشابه خارجی برای بخش متحرک این طرح وجود دارد؟
خیر. بخش متحرک این طرح ابداع شخصی بنده است و از سال ۲۰۱۷ در حال توسعه آن هستم. کشورها بیشتر نمونه‌های ثابت دارند، اما به هر دو نوع (ثابت و متحرک) علاقه‌مندند.
* یکی از دغدغه‌های اصلی در موضوع استفاده از پنل های خورشیدی، فرهنگ‌سازی در این زمینه است. دیدگاه شما چیست؟
فرهنگ‌سازی ضروری است. اکنون مشکلاتی نظیر قطعی برق زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است. ما می‌توانیم حتی از پنل‌های نرم (انعطاف‌پذیر) نیز استفاده کنیم که به صورت رول بر روی دیوارها یا پشت‌بام‌ها نصب شوند. مردم می‌توانند با سرمایه‌های کوچک نیز در این موضوع مشارکت کنند؛ مثلاً در مساجد، افراد با هم جمع شوند و با مبالغ اندک اقدام به خرید پنل کنند.
* آیا استفاده از پنل خورشیدی در بخش خصوصی یا شخصی هم صرفه اقتصادی دارد؟
بله. به عنوان نمونه، به یکی از بستگان پیشنهاد دادم که بر روی پشت‌بام منزلش پنل نصب کند. دولت طبق مصوبه هیئت وزیران مکلف است برق تولیدی مردم را به‌صورت تضمینی خریداری کند. ایشان پس از نصب پنل‌ها هزینه سرمایه‌گذاری را در مدت کوتاهی بازگرداند و اکنون ماهیانه بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان درآمد دارد.
البته باید توجه داشت اجرای صحیح این کار نیازمند تخصص است. به عنوان مثال، فردی در یزد بدون تخصص کافی تمام سرمایه خود را صرف خرید پنل کرد و به دلیل نصب غیراصولی در طوفان همه پنل‌ها از بین رفت. بنابراین، استفاده از متخصصان واجد صلاحیت ضروری است.
* آیا بانک‌ها وام برای این موضوع در نظر گرفته‌اند؟
بله. در حال حاضر بانک مسکن وامی تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان برای نصب پنل‌های خورشیدی در منازل ارائه می‌دهد. افراد می‌توانند با مراجعه به بانک، مستندات لازم را ارائه دهند و پس از بازدید مأمور بانک، این وام در اختیارشان قرار می‌گیرد.
* ماندگاری و نگهداری پنل‌ها چگونه است؟
پنل‌ها طول عمر بالایی دارند، اما باید مرتب شست‌وشو شوند تا گرد و غبار مانع جذب انرژی نشود. در مزارع بزرگ، این کار مکانیزه انجام می‌شود و در پروژه‌های کوچک نیز به‌سادگی قابل انجام است.
در پایان امیدوارم این طرح بتواند زمینه‌ساز یک «انقلاب انرژی» در کشور باشد، فرهنگ‌سازی به‌خوبی انجام گیرد و با مشارکت مردم و حمایت مسئولان، استفاده از انرژی‌های پاک جایگزین روش‌های پرهزینه و آلاینده فعلی شود.
