سونیتا سراب‌پور: طولانی شدن روند رفع فیلتر و برداشتن محدودیت‌های اینترنتی فقط مردم را نسبت به وعده‌‌های آقای رئیس جمهور کلافه و ناامید نکرده است. ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در گفت‌وگو با «فن‌زی» می‌گوید بعضی مواقع به این فکر می‌کند که «کاش برای این موضوع زودتر تعیین تکلیف شود تا بتوانند وقت و انرژیشان را روی موضوعات توسعه‌ای دیگر متمرکز کنند.» به گفته هاشمی «در بیش از ۷ ماه گذشته تلاش‌های زیادی برای رسیدن به یک گفتمان مشترک و وفاق در مورد رفع فیلترینگ توسط او و رئیس‌جمهور با طرف‌های درگیر در این زمینه صورت گرفته است» تلاش‌هایی که فقط باعث رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی شده است. به باور او اینکه تصمیمی گرفته شود تا ۲۷ نفر در شورای عالی فضای مجازی از آن راضی باشند، کار ساده‌ای نیست و تاکنون از آنها انرژی زیادی گرفته است.
هاشمی معتقد است با وجود همه سختی‌ها در مذاکره و تفاوت دیدگاه‌ها در مورد رفع فیلترینگ، مصوبه‌ای در این زمینه در شورای عالی فضای مجازی تصویب شده که براساس آن هیچ پلتفرمی از شمول بازگشایی خارج نیست و تابو‌یی در این خصوص وجود ندارد. او برعکس برخی گمانه‌زنی‌ها که گفته میشود، گام دوم رفع فیلتر تا پیش از نوروز ۱۴۰۴ برداشته میشود، تاکید دارد که اعلام زمان مشخص در مورد گام‌های بعدی رفع فیلتر امکان‌پذیر نیست، چرا که تمام فضای تصمیم‌گیری در خصوص برداشتن محدودیت‌ها در اختیار دولت نیست. به گفته او تلاش و نگاه دولت تسریع مسیر رفع فیلتر و پیگیری تحقق وعده‌ها در این زمینه است، اما رخ دادن آن نیاز به همراهی دارد که باید اتفاق بیفتد. با ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، در مورد اینکه چرا رئیس جمهور با وجود پشتوانه اجتماعی بالا، دستور به رفع فیلتر از تمامی پلتفرمها نداده و به برداشتن گام به گام محدودیت‌ها رضایت داده و همچنین ابهامات مصوبه شورای عالی فضای مجازی در مورد رفع فیلتر ، اماواگرهای توسعه فیبر نوری، احتمال افزایش تعرفه‌ها در سال جدید و برنامه‌های او برای کم کردن فشار روی اکوسیستم استارتاپی، گفت‌وگو کردهایم که می‌خوانید.
چه پیش از انتخابات و چه زمانی که مسعود پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد، هم مردم در کارزارهای مختلف و هم کسب‌وکارها در نامه‌های مشخص از ایشان خواستند که به وضعیت اسف‌بار و محدودیت‌های اینترنت پایان دهد. او هم یکی از وعده‌هایی که داد همین برداشتن محدودیت‌های اینترنت بود. تقریبا هشت ماه از انتخابات و شش ماه از انتخاب اعضای کابینه می‌گذرد و همچنان محدودیت‌ها باقی است. به جز واتساپ و گوگل‌پلی، سرویس‌های دیگر فیلتر هستند و اختلال اینترنت ادامه دارد. چرا در زمینه دسترسی آزاد به اینترنت و انتظاری که مردم داشتند اتقافی نیفتاده است؟
در بحث کیفیت مؤلفه‌های مختلفی وجود دارد که در مورد آن صحبت خواهیم کرد. با این حال در این زمینه یک سابقه تاریخی وجود دارد و آن اینکه از زمانی که اینترنت دایل‌آپ در اختیار عموم قرار گرفت تا به امروز، تلاش‌هایی که برای بهبود کیفیت انجام شده، رضایت قطعی مردم را حاصل نکرده است. دلیل این موضوع هم منطقی و علمی است؛ هرچه زیرساخت‌های ارتباطی توسعه پیدا کند، به همان میزان هم نیازها افزایش می‌یابد. بنابراین این نقدها و گله‌ها همیشه به حوزه ارتباطات بوده و عجیب نیست، با این حال باید به آنها پاسخ داده شود. به شکل خاص برای ما در این دوره یکی از اولویت‌هایی که دنبال میکنیم، ارتقاء کیفیت زیرساخت‌های ارتباطی است. در این خصوص اقداماتی انجام شده و ادامه پیدا خواهد کرد.
به صورت خلاصه می‌توان گفت آمارهای ثبت شکایت در سامانه ۱۹۵ نشان می‌دهد که میزان شکایت مردم با کاهش چنددرصدی در همین مدت همراه بوده است، البته این موضوع بیانگر این نیست که شرایط خوب است، ما هم می‌دانیم که وضعیت مطلوب نیست و تلاش میکنیم برای مشکلات راه‌‌حل پیدا کنیم. به واسطه چالش‌های موجود در این زمینه چند محور را دنبال میکنیم. یکی از دغدغه‌هایی که مردم در حال حاضر با آن مواجهند، این است که امروز در یک منطقه ارتباط وجود دارد، اما فردا همین ارتباط یا قطع شده یا با اختلال همراه است. این اتفاق اصلا قابل قبول نیست. قطعی ارتباط به خاطر قلع‌وقمع ایستگاه‌های ارتباطی است که در شهر به دلایل مختلف رخ داده که الان جای بحث در مورد آن نیست، اما در تلاش هستیم تا سازوکاری برای این مشکل طراحی کنیم که اجازه قلع‌وقمع ایستگاه‌های ارتباطی بدون طی مقدمات و فرایند جایگزین به شهرداری ندهد.
مشکل دیگری که در زمینه کیفیت وجود دارد، این است که فرکانس در یکسری نقاط پرتراکم به اشباع رسیده است و اپراتورهای ارتباطی به تعداد محدودی از کاربران امکان ارائه خدمت را دارند. در این زمینه هم بعد از کش‌وقوس‌های فراوان، در کمیسیون سازمان تنظیم نحوه واگذاری فرکانس‌های ۳۶۰۰ تا ۳۸۰۰ را تدوین و تصویب کردیم که کار ساده‌ای هم نبود و در چند سال گذشته با وجود تلاش‌های انجام‌شده، نتیجه‌ای به دنبال نداشت. با برگزاری یک مزایده که به‌زودی اتفاق خواهد افتاد، اپراتورها فضای جدیدی برای ارائه سرویس در این فرکانس خواهند داشت که در نهایت باعث افزایش کیفیت اینترنت در حوزه تلفن‌همراه میشود. در بخش ثابت وضعیت ما سخت‌تر است و سهم اینترنت ثابت در مقابل اینترنت همراه ۲۰ به ۸۰ است که برعکس دنیاست. بنابراین بحث توسعه اینترنت ثابت به شکل ویژه دنبال میشود.
در مورد بهبود کیفیت زیرساخت‌های ارتباطی در ادامه صحبت خواهیم کرد، اما بخش بزرگی از کاهش کیفیت اینترنت به خاطر سیاست‌های فیلترینگ است که روی شبکه اعمال میشود. قبل و بعد انتخابات آقای پزشکیان به شکل شفاف وعده دادند که محدودیت‌ها را بر می‌دارند چون مردم و کسب‌وکارها را عصبانی کرده است، اما تا این لحظه به جز برداشته‌شدن فیلتر از واتساپ و گوگل‌پلی اتفاق دیگری نیفتاده و برداشتن گام دوم رفع فیلتر هم با اما و اگر همراه است.
یکی از مسائلی که در بحث کیفیت تأثیرگذار است، محدودسازی و فیلترینگی است که اعمال میشود. یکی از کارهایی که در اولویت قرار داده‌ایم این بوده که در این‌باره با مراجع تصمیم‌گیر در مورد فیلترینگ، تعامل و مذاکره داشته باشیم و بتوانیم موانع را برداریم. در حال حاضر برخی دسترسی‌هایی که برای مردم فراهم بوده یا به خاطر فیلترینگ دچار محدودیت شده یا با استفاده از ابزارهای فیلترشکن با اختلال یا قطعی همراه شده است. تاکنون بارها اعلام کردهایم که شبکه ما به واسطه استفاده از فیلترشکنها، یکی از شبکه‌های آلوده دنیاست که روزانه هزاران حمله اینترنتی از داخل به خارج و برعکس در آن اتفاق می‌افتد. همین شرایط باعث میشود بسیاری از سرویس‌ها و وب‌سایت‌های خارجی درخواست‌هایی را که از سمت ایران می‌‌آید به علت تشخیص آلودگی، پاسخ ندهند و آن را محدود (فیلتر) کنند. حدود ۱۲ تا ۱۳ درصد ترافیک اینترنت ما، به این علت از سمت کشورهای دیگر محدود میشود و روی کیفیت و دسترسی به اینترنت تأثیر می‌گذارد.
به جز این نزدیک به ۱۰ درصد سایت‌ها و سرویس‌های خارجی هم به دلیل تحریم‌های ظالمانه دسترسی کاربران ایرانی را محدود کرده‌اند. به دنبال حل این مشکل با دورزدن تحریم‌ها بوده‌ایم، ولی طبیعتا باید در این خصوص انرژی بیشتری بگذاریم تا چنین موانعی برطرف شود. در کنار همه اینها برای رفع فیلترینگ از سرویس‌هایی که پیش از این در کشور به دلایل مختلف محدود شده‌اند نیز، در حال مذاکره، اقناع و رسیدن به ادبیات مشترک با افراد و بخش‌های تصمیم‌گیر در این زمینه هستیم. رسیدن به یک گفتمان مشترک و وفاق، کار ساده‌ای نیست. در همین روزهای سال در یک خانواده برای اینکه تعطیلات به کجا سفر کنند نظرهای مختلف وجود دارد، یکی می‌خواهد به شمال برود و یکی به جنوب و رسیدن به توافق چالش‌آفرین میشود، همین مسئله در جایی مانند شورای‌عالی فضای مجازی که اعضای آن سلایق و نگاه‌های کاملا متفاوتی دارند، نیز وجود دارد. در این شورا ۲۷ نفر حضور دارند که رسیدن به توافق با این تعداد افراد واقعا کار سختی است.
درمورد رسیدن به توافق با این افراد بسیاری از موارد، رسانه‌ای نمیشود، ولی تا همین‌جا انرژی بسیار زیادی گذاشته شده است. ما نهاد سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر در این زمینه نیستیم، اما منفعل هم نبوده و نخواهیم بود. اختیار رفع فیلترینگ با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیست و وزارت ارتباطات یکی از ۲۷ نفر اعضای شوراست، با این حال سعی کردهایم به کمک رئیس‌جمهور که در این زمینه وعده داده‌اند و دیگر اعضای کابینه، در این شورا فعال باشیم و این روند ادامه خواهد یافت. فیلترینگ باعث افزایش استفاده از فیلترشکنها و نیز افزایش هزینه اینترنت مردم ناشی از خرید این ابزارها شده است.
برآوردهای مختلفی در مورد سود فیلترشکن‌فروش‌ها از این فضا وجود دارد که از پنج همت تا ۴۸ همت متغیر است، اما برآوردهای ما طبق بررسی‌هایی که کارشناسان انجام داده‌اند، حدود ۲۰ همت است. جالب است بدانید عدم‌النفع اپراتورهای ارتباطی و کاهش درآمد آنها هم نزدیک به همین عدد است. در اینجا وزارت ارتباطات هم متضرر اصلی است، یعنی پولی که باید برای توسعه زیرساخت‌ها و ارتقاء کیفیت شبکه ارتباطی هزینه می‌شد، به بازاری منتقل شده که غیرشفاف است و به جایی پاسخ‌گو نیست.
آقای پزشکیان در سیاستی مشخص تصمیم‌گیری در مورد رفع فیلترینگ را برعهده شورای‌عالی فضای مجازی گذاشتند. در چند ماه گذشته هم جلسات مختلفی در این شورا برگزار و منتج به مصوبه‌ای شد که رفع فیلترینگ باید گام‌به‌گام باشد. پیش از تصویب این مصوبه برخی گمانه‌زنی‌ها خبر از رفع فیلتر گام‌به‌گام می‌داد، ولی همان زمان برخی کارشناسان باور داشتند که برداشتن گام‌به‌گام فیلترینگ به نفع آقای پزشکیان نخواهد بود. چرا باوجود پشتوانه اجتماعی رئیس‌جمهور و فشار رسانه‌ها برای برداشتن فیلترینگ، ایشان دستور به رفع فیلتر کامل پلتفرمها نداد و با برداشتن فیلتر گام‌به‌گام موافقت کرد؟
همین که دکتر پزشکیان مرجع سیاست‌گذاری در مورد فیلترینگ را شورای‌عالی فضای مجازی معرفی کردند، یک دستاورد است. پیش از این اتفاق، وقتی سرویسی فیلتر می‌شد همه این سؤال را مطرح می‌کردند که چه کسی یا چه نهادی مسئولیت این محدودیت را بر عهده دارد. در مورد رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی همان زمانی که به تصویب رسید، شبانه کار فنی‌اش را جلو بردیم که رفع فیلتر اتفاق بیفتد، این در حالی است که منطقا باید چند هفته صبر می‌کردیم که مصوبه به صورت کتبی ابلاغ شود. بنابراین کاملا روشن است که ما چطور به این قضیه نگاه میکنیم.
شما معتقدید اینکه سیاست‌گذاری در زمینه فیلترینگ به شورا سپرده شده امر مثبتی است؟ چون برخی وضعیت حال حاضر در مورد رفع فیلترینگ و به سرانجام نرسیدن وعده‌ها در این زمینه را به برخی افراد این شورا ارتباط می‌دهند که موافق برداشتن محدودیت‌ها نیستند.
بحث این است که سیاست‌گذاری در این خصوص روشن شده است و این روشن یا شفاف‌شدن به پیشبرد امور کمک می‌کند. تا قبل از این کسی مسئولیت ایجاد محدودیت در این زمینه را برعهده نمی‌گرفت. طبیعی است که جمع‌شدن این تعداد افراد با نگاه‌های مختلف در شورا و رسیدن به یک نظر کار سختی است، اما نکته این است که با وجود تمام تفاوت دیدگاه‌ها، مصوبه‌ای در مورد رفع فیلترینگ تصویب شده که براساس آن هیچ پلتفرمی از شمول بازگشایی خارج نیست و تابو‌یی در این مورد وجود ندارد. در واقع اینکه رئیس‌جمهور یکجا دستور رفع فیلترینگ نداد به خاطر تنش‌ها و مخالفت‌هایی بود که بعد از آن به وجود می‌آمد.
به جای ایجاد تنش در فضا و پیچیده‌ترشدن تصمیم‌گیری‌ها، با اعضای شورا به تفاهمی رسیدیم و مصوبه‌ای تصویب شد که همه با وجود تمام اختلاف‌ها آن را قبول دارند. قطع‌کردن دسترسی به خدمات متضاد با رعایت حقوق شهروندی است و ما این را قبول داریم، اما در همین پلتفرمها گاهی اتفاق‌هایی می‌افتد که مردم ضرر می‌بینند.
کاربران ایرانی این پلتفرمها اگر در مورد اتفاقی، شکایتی داشته باشند، باید این شکایت قابلیت پیگیری و احقاق حقوق را داشته باشد. بر همین اساس در این مصوبه شرایطی در نظر گرفته شده که سکوهای خارجی به ایران پاسخ‌گو باشند. برعکس مصوبه‌های قبلی دیگر که در این زمینه دیده‌ایم، بحث در مورد پاسخ‌گویی محدود به این نشده که این سکوها در کشور دفتر داشته باشند، چون با شرایط تحریمی واقعا این کار شدنی نیست، در مقابل تلاش شده که سکوها به ما حداقل پاسخ‌گو باشند. این پاسخ‌گو بودن هم نیاز به مذاکره و تدوین چارچوب‌های مشخص دارد. تدوین بندهای مذاکره هم در دستور کار مرکز ملی فضای مجازی است. ما برای مذاکره با سکوها اعلام آمادگی کردهایم و امیدواریم هرچه سریع‌تر این بندها تدوین و تصویب شود.
این مصوبه چرا به صورت رسمی تاکنون منتشر نشده است و چرا باید مهر محرمانه به آن زده شود؟
می‌توانید این را از مرکز ملی فضای مجازی بپرسید. در مورد انتشار یا عدم انتشار آن، وزارت ارتباطات مرجع ذی‌صلاح نیست. واقعیت ماجرا این است که مرکز ملی فضای مجازی امکان انتشار این مصوبه را دارد. کلیات سند از این نظر که باب گفت‌وگو و مذاکره با سکوها را فراهم می‌کند یا امکان رفع فیلتر از تمامی سکوها در آن دیده شده، مثبت است.
این مصوبه به شکل رسمی منتشر نشده، اما جزئیات آن در برخی رسانه‌ها منتشر شده است. در مورد درست یا نادرست‌بودن آن هم تاکنون نظرات متفاوتی مطرح شده است. آیا مصوبه همان بندهایی را دارد که این خبرگزاری منتشر کرد؟
آنچه من می‌دانم این است که همه آن مطلبی که منتشر شده درست نیست. به طور کلی این موضوع از مرکز ملی فضای مجازی قابل پیگیری است، چون سند دارای برخی جزئیات، بندها و محورهای مثبت است.
درست است که جزئیات این مصوبه منتشر نشده، ولی براساس اطلاعاتی که از همین مصوبه تا این لحظه در دست داریم، مصوبه بندهایی دارد که باعث نگرانی کاربران و فعالان اینترنتی شده است؛ از جمله ساختن پوسته برای یوتیوب یا ایجاد دسترسی به اینترنت طبقاتی. چطور درنظرگرفتن چنین بندهایی را مثبت ارزیابی می‌کنید؟
این‌طور نیست. ما در مورد اینترنت طبقاتی بارها موضع خود را اعلام کردهایم و گفته‌ایم که با آن مخالفیم. در مورد پوسته یوتیوب هم چنین نیست، اگر قرار بود ارائه خدمات یک شرکت یا سکو از طریق پوسته اتفاق بیفتد که تاکنون این کار انجام شده بود. این مسیر قبلا طی شده و با تجربه خوبی همراه نبوده است. هدف مصوبه این است که به مطالبه عمومی مردم پاسخ دهد.
گام دوم رفع فیلترینگ چه زمانی برداشته خواهد شد. براساس آخرین اظهارنظرها از سوی سخنگوی دولت گفته شد که قرار است تا پایان سال فیلترینگ از یوتیوب و تلگرام برداشته شود. آیا این اتفاق تا پایان سال رخ می‌دهد؟
اینکه ما پیگیر برداشتن فیلتر، نه‌تنها از تلگرام و یوتیوب که از دیگر سکوها هم هستیم کاملا مشخص است، ولی اینکه زمان مشخصی در مورد رفع فیلتر اعلام شود، امکان‌پذیر نیست. تمام فضای تصمیم‌گیری درمورد رفع فیلتر در اختیار دولت نیست. نگاه دولت این است که مسیر رفع فیلتر تسریع شود و اهتمام ویژه به تحقق وعده در این زمینه وجود دارد، اما این نیاز به همراهی دارد که باید اتفاق بیفتد. بنابراین من نمی‌توانم قولی بدهم که گام بعدی چه زمانی عملی میشود یا آیا این اتفاق قبل از نوروز رخ می‌دهد یا خیر، فقط می‌توانم بگویم انصافا خیلی در این مورد تلاش میکنیم. این کار از ما زمان زیادی می‌گیرد و بعضی مواقع می‌گویم کاش برای این موضوع زودتر تعیین تکلیف شود تا بتوانیم وقت و انرژی‌مان را روی موضوعات توسعه‌ای دیگر متمرکز کنیم.
در مورد رفع فیلتر گام‌به‌گام شنیده‌هایی وجود دارد که مذاکره با پلتفرمها طولانی شده و از طرف دیگر برخی از اعضای شورای‌عالی فضای مجازی قبول ندارند که گام بعدی رفع فیلتر برداشته شود یا اساسا روند پیش‌رفتن مذاکره را قبول ندارند. کدام‌یک درست است؟
این دو اتفاق با همدیگر در حال رخ‌دادن است. برای مذاکره (که همین حالا هم در جریان است) یک چارچوب مشخص میشود و گروهی مذاکره را شروع میکنند. در گام بعدی گروه مذاکره‌کننده بازمی‌گردد و اعلام می‌کند کدام بخش از چارچوب‌ها قابلیت محقق‌شدن دارد و کدام بخش این قابلیت را ندارد. در این مرحله است که باید با اعضا مذاکره و بحث کرد و در نهایت رأی‌گیری صورت بگیرد. طبیعی است که در این بخش همه اعضا با چارچوب‌های مشخص‌شده موافق نیستند، اما روی این موضوع تأکید دارم که ما در وزارت ارتباطات به تصمیم می‌رسیم؛ یعنی جلسه برای جلسه نمی‌گذاریم، بلکه یک مورد را به تصمیم می‌رسانیم، هرچند در یک جاهایی ممکن است این تصمیم به مذاق برخی خوش نیاید. بحث حکمرانی و مدیریت به این معنی نیست که همه یک جور فکر کنند، مدیریت یعنی ذی‌نفعان مختلف که نگاه‌های متفاوت دارند و شما باید نگاه یا تصمیمی را دنبال کنید که بخش بیشتری از آن حمایت میکنند.
یکی از کارهای دیگری که به بهبود کیفیت اینترنت در بخش ثابت کمک می‌کند، تغییر تکنولوژی اتصال از ADSL به فیبر نوری است. شما صراحتا در یکی از برنامه‌های خبری اعلام کردید که این پروژه را ادامه می‌دهید، ولی تغییراتی در آن اعمال خواهید کرد؛ از جمله اینکه دیگر تأکید بر ایجاد پوشش نیست و میزان دسترسی مورد توجه قرار می‌گیرد، اما هنوز جزئیات این تغییر و کاری که می‌‌خواهید دقیقا انجام دهید مشخص نیست و اپراتورها و تولیدکنندگان تجهیزات نمی‌دانند بعد از سرمایهگذاری که در این چند سال کرده‌اند، در آینده چه چیز منتظر آنها است.
بحث توسعه ارتباطات ثابت با کمک فیبر نوری ضرورت دارد. وقتی ما به تولید محتوا باور داریم، پس به طور طبیعی باید زیرساخت رشد تولید محتوا هم فراهم باشد. در دنیا زیرساخت انتقال محتوای صوتی و تصویری عمدتا از مسیر اینترنت ثابت است. با وجود کارهایی که در بحث حفاری‌ها، خواباندن داکت‌ها، کشاندن فیبر به داخل داکت‌ها و.. اتفاق افتاده است، اما در بحث اتصال کاربران به ارتباطات ثابت وضعیت مناسبی نداریم. ما با آگاهی و علم به دشواری شاخص اتصال، هدف پیشروی این پروژه را از پوشش به اتصال تغییر دادیم، چون اگر بیایید و کل مناطق شهری را تحت پوشش فیبر ببرید، ولی مردم استقبال و استفاده نکنند، عملا مانند این است که پول را دفن کرده‌اید.
ما قرار نیست چنین کاری کنیم، بالاخره هم دولت و هم اپراتورها قرار است از سرمایهگذاری که انجام می‌دهند، بازگشت سرمایه داشته باشند، اگر بازگشت سرمایه‌ای رخ ندهد که اجرای این پروژه منطقی نیست. با این شرایط ما گفتیم که اگر پوششی هم ایجاد میشود، متناسب با استاندارد جهانی باشد. ما نمی‌گویم اگر پوششی ایجاد میشود، عین همان هم باید اتصال انجام شود، چراکه در دنیا هم چنین چیزی نیست. در دنیا این‌گونه است که چند درصد افراد یک شهر، جامعه و کشور از این ظرفیت استفاده میکنند مثلا این میزان ۳۰ درصد است، پس از پوشش ایجادشده در بخش فیبر نوری ۲۵ درصد باید اتصال اتفاق بیفتد.
نمیشود که یک اپراتور خیابان‌ها را به هم بریزد، اما اتصالی نداشته باشد. از طرف دیگر وزارت ارتباطات به عنوان بخش حاکمیتی چگونه باید چک کند که آیا این پوشش در ۲۰۰ متری یا ۳۰۰ متری منازل و کسب‌وکارها اتفاق افتاده، نمی‌تواند که متر کند. به همین دلیل بحث اتصال را در دستور کار قرار دادیم، بنابراین در این شرایط مشوق‌ها را باید متناسب با اتصال بازتعریف کنیم. برای اینکه کلا طرح جدیدی نشود که نظم کار به هم بریزد، در این بازطراحی اپراتورهایی که در این مدت خوب کار کرده‌اند را هم پای کار آورده‌ایم و خواسته‌ایم که به ما کمک کنند، این اتفاق هم افتاده است.
تنها دلیلی که باعث شد پروژه فیبر نوری چه از نظر اتصال و چه پوشش، امسال پیشرفتی نداشته باشد، همین مسئله بازطراحی پروژه بود؟
این بازتعریف بحث مبنایی بود. عامل دیگری که باعث کندشدن پیشرفت در این زمینه شد، این بود که تکلیفی در برنامه هفتم پیشرفت برای وزارت ارتباطات در نظر گرفته شده بود که صندوق توسعه فیبر نوری ایجاد شود. در این زمینه یک بی‌توجهی اتفاق افتاد و آن اینکه به این موضوع دقت نشد که این صندوق به عنوان یک مؤسسه ایجاد شود یا یک شرکت، در نهایت هم این تکلیف قانون شده بود. چند ماه گرفتار این بودیم که این صندوق باید مؤسسه باشد یا شرکت، ارکان آن باید هیئت‌مدیره داشته باشد و بحث‌های حقوقی این‌چنینی. حقیقتا شفاف‌سازی در این زمینه از ما خیلی وقت گرفت، به جایی رسید که من در صحن دولت گفتم اصلا ما این صندوق را نمی‌خواهیم، اجازه بدهید کار را انجام دهیم.
بیش از ۱۰ بار این طرح به کمیسیون اصلی دولت رفت و برگشت، همه مشکل این تکلیف هم مباحث حقوقی بود. نهایتا به راه‌حلی رسیدیم و برای اینکه در روزهای تصویب لایحه بودجه۱۴۰۴ در شورای نگهبان به مشکل نخوریم، خودم طرح را به شورا بردم و در طبقات امضاهای لازم را گرفتم. به خاطر این اشتباه حقوقی، دست ما در پرداخت کمک‌های دولتی به پیشروی این پروژه بسته شده بود. الان با این اتفاق و حل‌شدن مشکل حقوقی، فکر می‌کنم کار با سرعت بیشتری شروع خواهد شد و مردم در سال ۱۴۰۴ رشد و توسعه در بخش ارتباطات ثابت به کمک فیبر نوری را احساس خواهند کرد.
با این وجود، اما به خاطر تورم و افزایش نرخ ارز برخی از اپراتورها امسال اعلام کردند که دیگر توانایی مالی انجام این پروژه را ندارند. برای نمونه های‌وب در کدال خبر داد، توان توسعه این پروژه را با کمک منابع داخلی ندارد و تصمیم دارد مزایده‌ای برگزار کند تا یک شرکت بیرونی این کار را برایشان انجام دهد. چطور قرار است چنین مشکلی برطرف شود؟
مجموعه‌هایی که به نوعی کاربلد بوده‌اند را در طرح تغییر سیاست‌ها مشارکت داده‌ایم و حرف‌های آنها را هم می‌شنویم. این مشکل را که زمانی آنها امکان‌سنجی توسعه این پروژه را انجام داده‌اند، و نرخ ارز یک قیمت بوده و حالا این نرخ بسیار افزایش پیدا کرده کاملا درک میکنیم و با چنین مشکلی بیگانه نیستیم. با چارچوب تعاملی که با اپراتورهای اصلی این پروژه در پیش گرفته‌‌ایم، کمک خواهیم کرد توسعه فیبر نوری اتفاق بیفتد، چون هدف ما این است که خدمت در اختیار مردم قرار بگیرد، با دعوا چیزی دست مردم را نمی‌گیرد.
یکی از مشکلات طرح این است که همین حالا هم که پوشش در منطقه‌ای از شهر فراهم است، اما درخواست کاربران برای اتصال بسیار طولانی میشود و آنها مجبورند ماه‌ها صبر کنند تا سرویس فیبر نوری خود را دریافت کنند، این مشکل قرار است چگونه حل شود؟
اتفاقا در همین زمینه من به نام فرد دیگری درخواست سرویس فیبر نوری دادم و نه یک ماه، بلکه چند ماه طول کشید تا سرویس متصل شود. اگر در این شرایط من اپراتور را جریمه کنم مسئله شهروند حل میشود، خیر نمیشود و اپراتور مجدد گرفتار میشود. بنابراین سیاست‌ها را تغییر دادیم و در کنار آن مشکل کمک مالی دولت به اپراتورها در این پروژه را حل کردیم. در این شرایط امیدواریم در سال ۱۴۰۴ با اتفاق‌هایی که به دنبال واگذاری محدوده فرکانسی ۳۶۰۰ تا ۳۸۰۰ توسعه فیبر نوری رخ می‌دهد، مردم بهبود کیفیت اینترنت را در بخش ثابت و سیار احساس کنند. این نکته را هم بگوییم که مصوبه دیگری در کمیسیون سازمان تنظیم داریم که با ترکیب فناوری نسل پنجم (5G) با فیبر نوری و واگذاری فرکانس ۱۵۰۰ در این زمینه، به‌شدت به بهبود کیفیت کمک شود و در دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت در نقاطی که فیبر نوری تا نزدیکی منازل و کسب‌وکارها رسیده، ولی به دلایلی مانند عدم امکان حفاری، امکان رساندن فیبر نوری تا منازل و کسب‌وکارها وجود ندارد، سرعت ببخشد.
گزارش فصلی اخیر رگولاتوی به وضوح نشان می‌دهد که سرمایهگذاری در بخش ICT کاهشی است و این بخش در حال کوچک‌شدن است. در سال‌های گذشته هم نرخ تشکیل سرمایه از استهلاک بخش پیشی گرفته و زیرساخت‌های ICT کشور فرسوده‌تر شده است. درحالی‌که در همه جای دنیا این بخش به عنوان زیربنای اقتصاد دیجیتال جزو اولویت‌های اصلی سرمایهگذاری کشورها بوده است، تمهیدات شما برای افزایش جذابیت سرمایهگذاری و تأمین مالی طرح‌های بخش چه خواهد بود؟ با توجه به اینکه بخش زیادی از هزینه‌های طرح‌های حوزه ICT ارزی است، ولی درآمدها عمدتا ریالی است چه راهکاری برای جبران تورم ارزی هزینه‌ها اندیشیده شده است؟
ما در حال شناسایی بعضی از خدمات هستیم که تعرفه آنها برای مدت‌زمان طولانی بدون تغییر مانده و سرکوب شده است. طبیعتا از آن سمت هم معیشت مردم دغدغه جدی دولت است و باید به این نکته هم توجه لازم را داشته باشیم، اما تغییر بخشی از تعرفه خدمات، قابلیت انجام دارد. طبیعت کار این است که اگر احساس شود یک اپراتور یا بنگاه اقتصادی سود لازم را ندارد، سرمایهگذاری در آن بخش رها میشود. میزان سرمایهگذاری سالانه اپراتورها برای توسعه شبکه و استفاده از فناوری‌های نوین، از سال ۱۳۹۲ تا به امروز روند کاهشی داشته و در حال حاضر تقریبا به یک‌چهارم یا یک‌پنجم رسیده است، یعنی عددی بین ۲۰ تا ۲۵ درصد، در واقع اپراتورها خیلی توان داشته باشند، می‌توانند وضعیت موجود را حفظ کنند. با این شرایط نمی‌توان بنگاه‌داری کرد یا اقتصاد را رشد داد. بنابراین با دو ملاحظه؛ اول اینکه اپراتورها یا به صورت کلی صنعت ارتباطات و مخابرات به صنعت ورشکسته تبدیل نشود و از طرفی به زندگی و معیشت مردم فشاری وارد نشود، در حال آماده‌سازی طرحی مشخص هستیم. انشاءالله این طرح که پخته شد در مورد آن اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.
یکی از بحث‌هایی که حداقل از دو دولت گذشته بسیار به آن تأکید شده، توسعه و رشد اقتصاد دیجیتال کشور است. یکی از بخش‌های اصلی که به رشد اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند، استارتاپ‌ها هستند. در دولت آقای رئیسی به صورت شفاف وزارت ارتباطات ایشان و در رأس آن سازمان فناوری اطلاعات اعلام کرد که هیچ مسئولیتی در قبال استارتاپ‌ها ندارد و توسعه و کمک به این بخش را به معاونت علمی ریاستجمهوری سپرد. این در حالی است که در دولت یازدهم و دوازدهم سیاست‌ها و برنامه‌های مشخصی برای حل مشکل و برداشتن موانع پیشروی استارتاپ‌ها در نظر گرفته شد، از جمله طرح نوآفرین که آن هم در سال‌های گذشته مسکوت گذاشته شد. آیا با تغییر دولت و انتخاب شما در وزارت ارتباطات تغییری هم در این رویکرد اتفاق خواهد افتاد؟ آیا شما خود را مسئول حل مشکلات این اکوسیستم می‌دانید؟
اگر در برنامه هفتم پیشرفت، به ما تکلیف شده که سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص ملی به ۱۰ درصد برسد، به صورت طبیعی باید از همه ابزارها برای تحقق این تکلیف استفاده کنیم. نمیشود بگوییم با یک بخش که در توسعه اقتصاد دیجیتال نقش دارند همراه نیستیم و از آن طرف به تکلیف قانونی در زمینه اقتصاد دیجیتال پاسخ‌گو باشیم. معتقدیم باید بازار استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه دهیم.
تاکنون در این زمینه چه کار کرده‌اید؟
به سازمان فناوری اطلاعات مأموریت ویژه داده‌ام تا در همه جلسات نمایندگان بخش خصوصی و مشخصا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای حضور داشته باشند و فضا در اختیار آنها قرار داده شود. حضور این دوستان در جلسات تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی به این معنی است که ما به آنها باور داریم و می‌دانیم اگر تاکنون توسعه‌ای اتفاق افتاده به کمک بخش خصوصی بوده است. هنر ما در حاکمیت این است که در کار آنها مداخله نکنیم، چون هر زمان ما در کار آنها دخالت کردهایم، حاصلی برای کشور نداشته است.
از طرف دیگر در کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال هم با توجه به اینکه طبق قانون این بخش نمی‌توانست عضو باشد، در مدل‌هایی آنها را در تصمیم‌گیری‌ها دخیل میکنیم. من پشت درهای بسته برای این بخش تصمیمی نخواهم گرفت، تصمیم ما برای این بخش باید با حضور ذی‌نفعان آن باشد و به آن اعتقاد کامل دارم. در بحث توسعه کیک اقتصادی بخش، ما وارد فضایی شده‌ایم که می‌دانیم بسیار پرچالش و پرتلاطم است و آن بحث ناترازی انرژی است. دولت در مورد ناترازی انرژی چیزی نزدیک به ۱۲۷ میلیارد دلار (بدون درنظرگرفتن بخش آب) در حال پرداخت یارانه پنهان است، این درحالی است که طبق مطالعات جهانی با کمک هوشمندسازی می‌توانیم تا ۲۰ درصد صرفه‌جویی در بخش انرژی داشته باشیم. طرح بسیار خوبی در این زمینه با مشارکت بخش خصوصی آماده شده و در شورای سران به‌شدت مورد حمایت قرار گرفته است. با این کار یک افق جدید پیشروی اقتصاد دیجیتال ایجاد خواهد شد. تلاش ما این است که کار در بخش‌های مختلف با کمک بخش خصوصی و حمایت از آنها پیش برود.
حمایت از بخش خصوصی و کسب‌وکارهای نوآور بارها از سوی دولت‌های گذشته هم اعلام شده، اما نتیجه‌بخش نبوده است. با اتفاقاتی که حداقل در سه سال گذشته برای استارتاپ‌ها افتاد و فشارهایی که به صورت‌های گوناگون به آنها اعمال شد، در حال حاضر شاهد این هستیم که بخشی از بنیان‌گذاران از استارتاپ‌های خود خارج می‌شوند یا برخی از مدیران تأثیرگذار از این اکوسیستم خداحافظی میکنند و به حوزه‌های دیگر وارد می‌شوند. یکی از دلایلی که در کنار فشارهای حاکمیتی باعث این اتفاق‌ها شده، نبود سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای مشخص در این اکوسیستم است. در این زمینه آیا شما برنامه مشخصی دارید؟
طبیعتا اگر سیاست‌گذاری مشخصی در این بخش نشود، بچه‌های ما از بخش خارج می‌شوند. ورود ما به صنایع به همین دلیل است و می‌خواهیم الگوی جدیدی جلوی پای خودمان و شرکت‌ها بگذاریم. در این زمینه، هم سیاست‌های مشخص توسعه‌ای را در نظر خواهیم گرفت و هم بازارهای جدیدی با نگاه توسعه‌ای پیشروی این کسب‌وکارها قرار خواهیم داد. «دیپلماسی فناوری» که به دنبال آن هستیم دقیقا با همین هدف دنبال میشود. خیلی‌ها انتقاد میکنند که مثلا چرا ما به کشورهای مختلف مانند ونزوئلا و صربستان سفر کردیم. اینها کشورهایی هستند که در شرایط قطع ارتباط ما با کشورهای اروپایی به دلیل تحریم، می‌توانند دروازه ورود ما به بازارهای اروپایی باشند.
از سوی دیگر ما در حال برداشتن موانع و مشکلات پیشروی این کسب‌وکارها در جلسات هیئت دولت هستیم. برای نمونه من به‌تازگی گزارشی در مورد چالش‌های پرداخت‌یارها و رمزارزهای دیجیتال به هیئت دولت برده‌ام. در همین زمینه رئیس‌جمهور دستور دادند نشستی با حضور بانک مرکزی، معاونت حقوقی و علمی ریاستجمهوری و دو نفر به نمایندگی از مجموعه پرداخت‌یاری و رمز برگزار کنیم تا به یک راهکار شفاف برسیم. باید بپذیریم که اگر می‌خواهیم به نوآوری بها دهیم، پس باید تغییر در رویکرد هم رخ دهد. نمی‌توانیم تصمیمی را پشت درهای بسته بگیریم و بگوییم ذی‌نفعان آن را اجرا کنند.