یعنی به جای اینکه تخصیص بودجه‌ها براساس نیازها و کمبودهای شهری مانند مشهد با حدود 30میلیون زائر باشد که هر سه سال یک بار میزبان کل جمعیت ایران است، در نهایت دولت با پروژه‌های عمرانی یا طرح‌هایی موافقت می‌کند که اولویت و ضرورت کمتری نسبت به شهر مشهد دارد که نمونه اخیر آن موافقت شورای اقتصاد با طرح قطار سریع‌السیر اصفهان -تهران پیش از موافقت با طرح قطار سریع‌السیر مشهد-تهران است. مشکل خشکسالی و بحران آب مشهد و خراسان رضوی از مسائل حاد استان به شمار می‌رود؛ اما هنوز تأمین اعتبار طرح‌های آب‌رسانی مشهد و استان با همه پیگیری‌ها از وزارت نیرو به نتیجه‌ای نرسیده و متخصصان این حوزه خبر از احتمال جیره‌بندی شدن آب در تابستان پیش رو در مشهد و شهرهای خراسان رضوی را می‌دهند.
در گزارش «محرومیت مشهد از نقش‌آفرینی دولت» که هفته گذشته در روزنامه قدس منتشر شد، به تأمین بودجه و نگاه دولت به دو شهر مشهد و قم به عنوان نخستین و دومین شهر زیارتی ایران پرداختیم و در این گزارش تلاش می‌کنیم به مقایسه بافت تاریخی دو شهر مشهد و شیراز بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که شیراز به عنوان سومین شهر زیارتی ایران در مقایسه با مشهد چه وضعیتی در احیای بافت تاریخی و فرهنگی دارد؟
زیارت؛ مأموریتی ساختاری برای خراسان رضوی در وزارت کشور
رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی به خبرنگار ما می‌گوید: موضوع زیارت با سیاحت متفاوت است و انسان‌ها نیاز دارند از نظر سیاحت گردش کنند و این مسئله مهم است؛ اما حاکمیت وظیفه دارد مقدماتی را آماده کند که همه مردم به زیارت امام هشتم(ع) بیایند و دلیل این امر این است که مشهد مرکز ثقل معنوی در جهان تشیع است و می‌تواند نیاز انسان‌ها به آرامش را برطرف کند و حاکمیت وظیفه دارد امکانات رفاهی را برای مردم فراهم بیاورد.
حجت‌الاسلام نصرالله پژمان‌فر در پاسخ به این پرسش که آیا این وظیفه دولت جنبه قانونی هم دارد یا خیر، اظهار می‌کند: استانداری‌ها در کل کشور معاونت‌های عمرانی، سیاسی و سایر معاونت‌ها را دارند؛ اما در خراسان رضوی با تمرکز بر مشهد افزون بر این معاونت‌ها، معاونتی به اسم «زیارت» داریم که یک جایگاه قانونی در ساختار رسمی خراسان رضوی محسوب می‌شود. امامزاده‌ها واجب‌التعظیم هستند و در تمامی استان‌ها وجود دارند؛ اما در استان‌های دیگر با وجود امامزاده‌های فراوان، چنین معاونتی تشکیل نشده است. بنابراین وجود این معاونت نشان می‌دهد یک مأموریت ساختاری در ساختار وزارت کشور پیش‌بینی شده که باید مسائل حیطه زیارت را پوشش بدهد و باید گفت اگر کسی نتواند در عمر خود برای زیارت به مشهد بیاید، به او ظلم شده و حاکمیت در انجام وظایف خود نسبت به فرد کوتاهی کرده است. موضوع زیارت از سایر مسائل جداست و حاکمیت باید تمامی امکانات را فراهم کند.
وی می‌افزاید: ماندگاری حدود سه روز در مشهد با ماندگاری در دیگر شهرهای زیارتی تفاوت دارد و برای این مدت ماندگاری باید همه زیرساخت‌هایی که لازم است، فراهم شود؛ یعنی زائر چه با حمل و نقل جاده‌ای و چه با هواپیما می‌آید، امکانات برای حضورش فراهم باشد.
نبود حمایت دولتی و محرومیت قشر ضعیف از اسکان در اطراف حرم مطهر رضوی
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی درباره توزیع منابع دولتی در مشهد و شیراز می‌گوید: در شیراز، اطراف حرم شاهچراغ با منابع دولتی در حال توسعه است؛ یعنی توسعه بافت فرسوده (بافت تاریخی شیراز) با منابع دولتی است؛ اما در مشهد منابع دولتی برای توسعه یا بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) در نظر گرفته نشد. در زمان شروع طرح در مشهد گفتند ما با اعتبار صفر می‌خواهیم کار را جلو ببریم و اعتبار صفر یعنی خودگردان باشیم و نتیجه‌اش اینکه برای مشهد از بخش خصوصی استفاده شد.
پژمان‌فر عنوان می‌کند: بخش خصوصی هم وقتی سرمایه‌گذاری می‌کند، به دنبال این است که از این موضوع سود ببرد و امروز اقامتگاه‌های زیادی اطراف حرم منور ایجاد شده؛ اما گرانقیمت هستند و مردم متوسط رو به پایین، امکان بهره‌برداری از آن‌ها را ندارند؛ یعنی کسانی که متمول هستند، در نزدیکی‌های حرم مطهر سکنا می‌گیرند و کسانی که امکانات مالی کمتری دارند، در مناطق دورتر اسکان پیدا می‌کنند و نمونه آن زائرشهر طرق است. این یعنی محرومیت برای کسانی که منابع مالی کمی دارند و اقتصاد آن‌ها ضعیف است؛ اما حاکمیت باید برای آن‌ها هم زمینه‌های زیارت را فراهم کند.
اختصاص هزار میلیارد تومان اعتبار دولتی برای احیای بافت تاریخی شیراز
در بافت تاریخی شیراز تا چه مقدار از منابع دولتی نسبت به مشهد استفاده شده است؟ معاون عمرانی بافت تاریخی فرهنگی شهرداری شیراز یا همان منطقه8 شهرداری در پاسخ به این پرسش می‌گوید: برای اطراف حرم شاهچراغ هم خود شهرداری طرح داشت و هم از اوراق اسلامی که دولت به ما داد، استفاده شد که بخشی از مبلغ هنوز در طراحی و برآورد است.
علی شاکری ادامه می‌دهد: طرح‌های عمرانی اطراف حرم شاهچراغ از سال 1400 آغاز شده و طبق برنامه‌ریزی‌ها تا پایان 1404 به اتمام می‌رسد. برای تأمین بودجه بافت تاریخی شیراز شامل اطراف حرم و زندیه یک تأمین بودجه هزار میلیارد تومانی از طریق اوراق اسلامی در نظر گرفته شده که 300میلیارد تومان آن هزینه شده و 700میلیارد تومان باقی مانده که تا پایان اجرای طرح هزینه خواهد شد.
وی اضافه می‌کند: امسال بودجه شهرداری منطقه8 به میزان 600میلیارد تومان بود که نصف این مبلغ در اطراف حرم هزینه شد و در سال 1403 از محل اوراق اسلامی و بودجه شهرداری حدود 400میلیارد تومان در اطراف حرم هزینه شده است.
معاون عمرانی منطقه 8 شهرداری شیراز در خصوص اجرای طرح‌های بافت تاریخی این شهر توضیح می‌دهد: کل منطقه8 به میزان 360هکتار است. بافت تاریخی شیراز 11 محله دارد و محله مجاور حرم شاهچراغ، محله سنگ سیاه است که حدود 70هکتار وسعت دارد و بهسازی و احیای این منطقه 80درصد پیشرفت فیزیکی داشته و در انتهای کار هستیم. در محلات دیگر به صورت پراکنده کار شده و حدود 50 تا 60 درصد پیشرفت داشته‌ایم و هنوز طرح به مرحله نهایی نرسیده است. بخشی از بافت تاریخی شیراز در اطراف حرم و بخشی هم شامل زندیه است و این دو تقریباً در هم ادغام شده‌اند. به طور کلی در این منطقه تخریبی اتفاق نمی‌افتد و بیشتر احیای بافت تاریخی مدنظر است. سعی می‌کنیم نمای خانه‌های باقیمانده با بهسازی و استحکام‌بخشی درست شود و رویکرد طرح‌ها حفظ و ایجاد جذابیت برای حضور مردم است.
شاکری تصریح می‌کند: محله سنگ سیاه چهار طرح داشته که امسال یک قرارداد 15میلیارد تومانی و یک قرار داد 6میلیارد تومانی از محل اوراق اسلامی کار شده و دو قرارداد دیگر از خود بودجه شهرداری در سال‌های گذشته تأمین و کار شده است.
در مرور این گفته، عمده تفاوت منطقه ثامن مشهد که در محدوده پیرامونی حرم مطهر امام رضا(ع) قرار دارد، با بافت تاریخی شیراز رویکرد نگاه به این مناطق است؛ یعنی در مشهد این بافت با نگاه واگذاری به بخش خصوصی بدون بهره‌مندی از اعتبارات دولتی کاملاً تخریب شد و اثرات مخرب فرهنگی و تاریخی در این شهر را برای همیشه به جای گذاشت در حالی که رویکرد مسئولان و برنامه‌ریزان در شهر شیراز احیای این بافت با وجود حمایت‌های دولتی و ایجاد جذابیت برای حضور مردم است؛ نکته‌ای که می‌توانست در بافت پیرامونی حرم منور امام رضا(ع) هم لحاظ شود و در نهایت به میزان ماندگاری زائر و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی شهر کمک کند.
رشد بودجه شهرداری مشهد فقط 4همت!
از طرف دیگر مقایسه بودجه شهرداری دو شهر مشهد و شیراز در دو سال اخیر نشان می‌دهد بودجه سال 1404 شهرداری شیراز 42هزار میلیارد تومان و بودجه سال 1403 این شهر، 31هزار و 600میلیارد تومان بوده که میزان رشد بودجه شهرداری شیراز در سال 1404 در مقایسه با سال 1403 حدود 11همت است در حالی که براساس آمار، بودجه شهرداری مشهد در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۶همت بوده و این بودجه برای سال ۱۴۰۴ در این شهر ۶۰همت عنوان شده؛ یعنی میزان رشد بودجه شهرداری مشهد برای سال 1404 تنها 4 همت است که نکات قابل بررسی زیادی را برای تحلیل پیش روی هر فردی می‌گذارد.
چرا باید بافت فرسوده اطراف حرم منور رضوی قربانی نبود بودجه دولتی شود و امروز محرومان سهم کمتری در مجاورت با امام مهربانی‌ها داشته باشند؟ نقش نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی در سهیم نشدن دولت برای احیای بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی چه بوده است؟ تخریب بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر رضوی یک قصور نابخشودنی و تاریخی است. مقایسه‌های بسیاری می‌توان از دید جمعیت، بودجه‌های محرومیت‌زدایی، سرانه‌های درآمدی، پروژه‌های نیمه‌کاره و سایر موارد میان خراسان رضوی و استان فارس و حتی سایر استان‌ها داشت؛ اما باید تأکید کرد همچنان خراسان رضوی در برخورداری از امکانات رفاهی برای زائران در آخرین رتبه‌بندی‌ها قرار دارد که گره‌گشایی از این موضوع به ایجاد نگاه ملی به شهر مشهد برمی‌گردد که به تلاش مضاعف مسئولان مرتبط نیاز دارد.
خبرنگار: طاهره فجرداودلی