شفقنا – سرویس سیاست خارجی / متأسفانه سال‌هاست که کمتر سفیری را دیده‌ایم که شخصیتی در تراز ایران بوده و بتواند منشأ تحولات مثبت به نفع کشور باشد. بی آن که بخواهیم تلاش ها را نادیده بگیریم و با احترام به همه سفرا و تقدیر از تلاش سفرای محترم در این حال در برخی از موارد، بعضا برخی سفرا بیش از آنکه نماینده منافع ملی ایران باشند، برای موفق جلوه دادن خود، توجیه‌گر سیاست‌های کشور میزبان در قبال ایران بوده‌اند. در بسیاری از موارد حتی ایرانیان خارج از کشور نام سفیر ایران را نشنیده اند و شناختی از شخصیت او ندارند چه بسا چهره ای با سوابق ملی یا آکادمیک و مطالعاتی برجسته در حوزه مد نظر نبوده است. این وضعیت باعث شده که دستگاه دیپلماسی در برخی حوزه‌ها، نقش فعالی در تأمین منافع ایران نداشته باشد و چه بسا به مدیریت روزمره روابط، بدون نگاه استراتژیک و تحول‌گرا بسنده کند.
علاوه بر این، حتی در حوزه کنسولی نیز با مشکلات فراوانی مواجه هستیم. خدمات ارائه‌شده به شهروندان ایرانی در خارج از کشور، در مقایسه با بسیاری از کشورها، در سطح مطلوبی قرار ندارد. از روندهای اداری پیچیده و زمان‌بر گرفته تا عدم پاسخگویی مناسب و رسیدگی ناکارآمد به مشکلات ایرانیان مقیم خارج، همگی نشان‌دهنده این است که سفارتخانه‌های ما نتوانسته‌اند به‌درستی نقش خود را در حمایت از شهروندان ایرانی ایفا کنند. بسیاری از ایرانیان مقیم خارج از بی‌توجهی سفارت‌ها به مشکلات حقوقی، کنسولی و اداری خود گلایه دارند، درحالی‌که در سایر کشورها، شهروندان می‌توانند از پشتیبانی سریع و کارآمد سفارت‌های خود برخوردار شوند.
حال که زمزمه تغییر سفرا شنیده می‌شود، این فرصت مغتنمی است که وزارت امور خارجه، رویکردی حرفه‌ای، شایسته‌سالارانه و کارآمد را جایگزین نگاه حزبی، سفارشی و نورچشمی‌محور کند. در این راستا، نکات زیر برای انتخاب و انتصاب سفرا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است:
۱. تخصص و شناخت عمیق از کشور مقصد
تسلط به زبان محلی یا حداقل یکی از زبان‌های رایج در کشور مقصد (انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی، عربی، چینی، روسی و غیره).
داشتن پیشینه آکادمیک یا دیپلماتیک مرتبط با منطقه مأموریت، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصاد، روابط بین‌الملل و فرهنگ.
آشنایی با تاریخ، فرهنگ، سیاست، و ساختار اقتصادی کشور مقصد برای تعامل مؤثر با نخبگان و سیاست‌گذاران آن کشور.
۲. نگاه استراتژیک و توانمندی در دیپلماسی نوین
تسلط بر دیپلماسی اقتصادی و تجاری به‌ویژه در شرایط تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی.
قابلیت ارائه طرح‌های نوین در راستای منافع ملی ایران، نه صرفاً پیگیری رویه‌های سنتی و کلیشه‌ای.
توانایی تحلیل ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی کشور مقصد و تدوین استراتژی‌های مؤثر برای تأمین منافع ایران.
۳. دیپلماسی عمومی و ارتباط با نخبگان و رسانه‌ها
مهارت‌های رسانه‌ای و ارتباطی قوی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی کشور مقصد.
ایجاد شبکه‌های ارتباطی با دانشگاهیان، تجار، سیاستمداران و نخبگان فرهنگی به جای محدود ماندن در چارچوب‌های سنتی دیپلماتیک.
فعالیت مؤثر در رسانه‌های اجتماعی جهت بهبود چهره بین‌المللی ایران و مقابله با جنگ رسانه‌ای.
۴. استقلال از جریان‌های سیاسی و انتصاب بر اساس شایسته‌سالاری
انتخاب سفرا بر اساس تجربه، دانش و توانمندی‌های فردی، نه بر اساس وابستگی‌های جناحی، خانوادگی یا رفاقتی.
اجتناب از انتصاب مدیران غیرمتخصص و افراد فاقد دانش دیپلماتیک، صرفاً به دلیل روابط شخصی با مقامات.
ایجاد یک مکانیزم شفاف برای ارزیابی عملکرد سفرا و تغییر آنها در صورت ناکارآمدی.
۵. توسعه دیپلماسی اقتصادی و تجاری
تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد ایران نیازمند گسترش تعاملات بین‌المللی است.
توانایی تسهیل روابط تجاری برای شرکت‌های ایرانی و ارائه پیشنهادهای عملی به دولت و بخش خصوصی ایران در خصوص فرصت‌های اقتصادی موجود در کشور مقصد.
شناخت نظام بانکی و سازوکارهای مالی کشور مقصد برای تسهیل مبادلات مالی و کاهش اثرات تحریم.
۶. بهبود عملکرد کنسولی و حمایت از ایرانیان خارج از کشور
تسهیل فرآیندهای کنسولی و کاهش بوروکراسی اداری که یکی از مشکلات عمده ایرانیان خارج از کشور است.
پاسخگویی سریع و مسئولانه به مشکلات ایرانیان مقیم خارج، به‌ویژه در زمینه‌های حقوقی، مالی و مدارک هویتی.
توسعه خدمات دیجیتالی و آنلاین برای دسترسی آسان‌تر به خدمات کنسولی، همان‌طور که بسیاری از کشورها این روند را اجرا کرده‌اند.
افزایش حمایت از حقوق ایرانیان در کشورهای مختلف و پیگیری جدی مسائل مربوط به تبعیض یا مشکلات حقوقی آنان.
۷. افزایش کارآمدی و نظارت بر عملکرد سفرا
ایجاد یک سیستم ارزیابی عملکرد بر اساس دستاوردهای عینی و ملموس.
پایان دادن به دوران مأموریت سفرا بر اساس منافع ملی، نه بر اساس وابستگی‌های شخصی و حزبی.
شفاف‌سازی فرآیند انتصاب و ارتقای سفرا برای جلوگیری از نفوذ رانت و سفارش‌های خاص.
عبور به دیپلماسی تحول‌گرا:
تغییر سفرا فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های دیپلماتیک ایران است. وزارت امور خارجه می‌تواند با پرهیز از رویکردهای سفارشی و انتصابات غیرحرفه‌ای، به سمت یک دیپلماسی کارآمد، علمی و استراتژیک حرکت کند. اگر دیپلماسی ایران بخواهد در شرایط پیچیده کنونی موفق باشد، انتخاب سفرا باید بر پایه شایسته‌سالاری، تخصص، قدرت تعامل و نگاه آینده‌نگرانه صورت گیرد. همچنین، بهبود خدمات کنسولی، حمایت از ایرانیان خارج از کشور و حل مشکلات آنان باید در اولویت سیاست‌های وزارت خارجه قرار گیرد، چرا که سفارتخانه‌ها نه‌تنها نماینده دولت ایران، بلکه خانه‌ی دوم تمام ایرانیان در خارج از کشور هستند.