مدتی است دولت قصد بازگشت به سیاست کالابرگ را دارد و از رئیس مجلس گرفته تا وزرای مختلف دائم آن را به عنوان سیاست حمایتی تبلیغ می‌کنند و این در حالی است که دولت چهاردهم از ابتدای روی کار آمدن، همت خود را بر حذف ارز ترجیحی و نیمایی، که آثار حذف آن در تورم 100 درصدی خوراکی‌ها در سال 1401 نمایان شد، گذاشته است. در همان ابتدا ادعا می‌شد که این حذف در راستای تک‌نرخی شدن است و اثری بر معیشت مردم نخواهد گذاشت اما اکنون که دلار آزاد در کانال 80 هزارتومانی است و ارز توافقی هم در کانال 60 هزارتومانی، دوباره همان اختلاف نرخ آزاد و نیما زنده شده است و در این شرایط عبدالناصر همتی خود را کنار کشیده و به خبرنگاران پاسخ داده که ارز به من مربوط نیست از فرزین بپرسید!
در چنین شرایطی، سخنگوی کمیسیون تلفیق مدعی شده است که دولت مکلف است مابه‌التفاوت حذف نرخ ترجیحی ارز را صرف دهک‌های 1 تا 3 کند و همچنین اعلام کرده که این دهک‌ها می‌توانند بین یارانه 100 هزارتومانی و کالابرگ یکی را انتخاب کنند. از آنجا که درآمد حاصل از آزادسازی‌ها در ایران همیشه صرف هزینه‌های جاری دولت می‌شده، اکنون این شائبه مطرح است که شاید اینبار هم این مابه‌التفاوت حذف ارز ترجیحی صرف دهک‌های محروم نشود. همچنین بین کارشناسان درباره تاثیرگذاری یارانه و کالابرگ اختلاف است.
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، جوانب مختلف این سیاست‌ها را بررسی کرده است.
برخی هزینه‌های دولت برای قشرهای فقیر آدرس‌دار نیستند
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره اینکه «آیا درآمد ناشی از مابه‌التفاوت حذف ارز ترجیحی صرف طبقات فقیر می‌شود یا صرف هزینه‌های جاری دولت؟»، پاسخ داد: مابه‌التفاوت حذف ارز ترجیحی قاعدتاً جزو درآمدهای دولت محسوب و صرف هزینه‌های دولت می‌شود.
سهراب دل‌انگیزان افزود: اما اینکه آیا صرف هزینه‌های دهک اول تا سوم شود، باید گفت که بخش قابل توجهی از هزینه‌های دولت عملا صرف این دهک‌ها می‌شود. برخی از این هزینه‌ها مشخص و آدرس‌دار هستند مانند یارانه‌ها اما بخش دیگری از هزینه‌هایی که صرف این دهک‌ها می‌شود گاه آدرس‌دار نیستند.
به گفته او، هزینه‌هایی که صرف عمران و خدمات روستاها، صرف آموزش و پرورش در مناطق محروم، صرف عمران و آبادانی شهرها در سکونت‌گاه‌های غیررسمی می‌شود، جزو همین هزینه‌های بدون آدرس است اما هزینه‌هایی است که برای دهک‌های فقیر جامعه صرف می‌شود و رقم‌های کوچکی هم نیست.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اینکه این هزینه‌ها به صورت مستقیم و به شکل یارانه باشد یا نباشد، حرف دیگری است که به نظر می‌رسد خیلی نمی‌توان دولت را اجبار کرد که این هزینه‌ها را در کجا صرف بکند.
ارز ترجیحی گاه صرف هزینه شرکت‌های خصوصی می‌شود
دل‌انگیزان در پاسخ به اینکه «آیا حذف ارز ترجیحی به نفع طبقات محروم تمام می‌شود یا به ضررشان؟»، اظهار کرد: واقعیت اینست که وقتی ارز ترجیحی را داریم، یعنی بخشی از هزینه‌های قشر محروم مانند هزینه خوراکشان را با ارز ترجیحی تامین و در کشور عرضه می‌کنیم.
او عنوان کرد: اگر این کالاها توسط شرکت بازرگانی دولتی انجام شود، مانند زمان جنگ، قاعدتاً با همان قیمت ارز ترجیحی که تهیه می‌شود به دست مردم می‌رسد اما وقتی توسط شرکت‌های بازرگانی دولتی تامین نمی‌شود بلکه به بخش خصوصی داده می‌شود و برای تامین نهادها و هزینه‌های مربوط به آن، پول در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد، صرف هزینه‌های این شرکت‌ها هم می‌شود و بالاخره اتفاقاتی می‌افتد که این کالاها با قیمت ارز ترجیحی در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: اگر همین ارز ترجیحی هم حذف شود، صددرصد این کالاها با قیمت‌های بالاتری در اختیار جامعه قرار خواهد گرفت.
قیمت غذا در ایران جهانی است!
دل‌انگیزان همچنین بیان کرد: بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های ارز ترجیحی برای نهاده‌های دامی است که از آن برای تولید غذا و گوشت استفاده می‌شود و بخشی هم مربوط به نان و گندم و بخشی هم مربوط به دارو و حوزه‌های مربوطه است.
او ادامه داد: متاسفانه اکنون در کشور مشاهده می‌کنیم که هم قیمت غذا، هم دارو و هم نهاده‌های دامی تقریبا برابر قیمت جهانی و بین‌المللی است و این سوال برای ما طرح می‌شود که اگر این کالاها با ارز ترجیحی وارد می‌شوند پس چرا باید به قیمت بین‌المللی باشند؟
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در اینجا سوالاتی مطرح است که دولت باید پاسخ دهد، تاکید کرد: من به عنوان یک کارشناس اقتصادی نگرانی برای ارز ترجیحی ندارم و زمانی برای ارز ترجیحی نگران خواهم شد که قیمت ارز ترجیحی نصف قیمت بین‌المللی و بازار آزاد باشد اما کالایی که با ارز ترجیحی خریداری می‌شود با قیمت بین‌المللی مصرف شود.
در ایران مطالعه‌ای برای تاثیر یارانه یا کالابرگ انجام نشده
دل‌انگیزان درباره تفاوت یارانه و کالابرگ از نظر تأثیرگذاری، گفت: با توجه به شرایط گوناگون ممکن است خروجی آنها متفاوت باشد. در حوزه علم اقتصاد همیشه می‌گویند اگر فرصت‌ها را به خانوارها بدهیم که خودشان انتخاب کنند، قاعدتاً خیلی بهتر است و زمانی خانوارها انتخاب خواهند کرد که نقدی به آنها پرداخت شود و خودشان انتخاب می‌کنند که چه چیزی بخرند.
یک اقتصاددان: کالابرگ به هیچ‌وجه نمی‌تواند تورم را در زندگی مردم جبران کند. در سال ۱۴۰۲ نرخ تورمی که دولت اعلام کرد چیزی حدود ۴۲ درصد بود در حالی که مطالعات هزینه و درآمد خانوار نشان می‌دهد که در انتهای سال ۱۴۰۲ هزینه‌ی خانوار، یعنی سبد مصرفی خانوار، مشمول ۴۶.۸ درصد افزایش قیمت بوده است
او افزود: اما وقتی قصد اینست که یک حوزه خاصی از زندگی آنها را تامین کنیم، قاعدتاً دیگر آن را نقدی نمی‌پردازیم و خود محصول و خدمات را به آنها می‌دهیم. اما باز اگر سرپرستان خانوار آن وجوه نقدی را که در اختیار آنها قرار می‌گیرد، در راستای هزینه‌ی خانوار صرف کنند، این می‌تواند بهتر باشد اما اگر مطالعات ما نشان دهد که سرپرستان خانوار وجوه خود را صرف امور خانواده نمی‌کنند نباید وجوه نقدی در اختیار آنها قرار بدهیم.
این اقتصاددان با تصریح بر اینکه در ایران مطالعه‌ای برای نشان دادن بهتر بودن کالابرگ یا یارانه انجام نشده است، یادآور شد: مطالعاتی در آمریکای لاتین انجام و مشخص شده بود که وقتی پول نقد به سرپرستان خانواده داده می‌شود، آنها این پول را صرف فوتبال و سیگار می‌کنند تا آموزش و تغذیه خانواده. این اطلاعات در تمام کشورهای در حال توسعه مورد بهره‌برداری قرار گرفت و به گونه دیگری توزیع این وجوه انجام پذیرفت.
دل‌انگیزان درباره قابلیت کالابرگ در هدایت نقدینگی به سمت تولید، توضیح داد: قاعدتا اگر محصولات کالابرگی از تولید داخل تامین شوند این قابلیت وجود دارد اما اگر محصولاتی که با کالابرگ توزیع می‌شوند، وارداتی باشد، کالابرگ چنین قابلیتی نخواهد داشت.
به اعتقاد او، خود کالابرگ باید هدایت‌پذیر باشد یعنی کالابرگ عملا محصولاتی را پوشش دهد که تولید داخل باشند.
مطالعاتی در آمریکای لاتین انجام و مشخص شد که وقتی پول نقد به سرپرستان خانواده داده می‌شود، آنها این پول را صرف فوتبال و سیگار می‌کنند تا آموزش و تغذیه خانواده. این اطلاعات در تمام کشورهای در حال توسعه مورد بهره‌برداری قرار گرفت و توزیع این وجوه به گونه دیگری انجام پذیرفت
کالابرگ جبران تورم سبد مصرفی خانوار را نمی‌کند
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه کالابرگ به هیچ‌وجه نمی‌تواند تورم را در زندگی مردم جبران کند، اظهار کرد: در سال ۱۴۰۲ نرخ تورمی که دولت اعلام کرد چیزی حدود ۴۲ درصد بود در حالی که خود مطالعات هزینه و درآمد خانوار نشان می‌دهد که در انتهای سال ۱۴۰۲ هزینه‌ی خانوار، یعنی سبد مصرفی خانوار، مشمول ۴۶.۸ درصد افزایش قیمت بوده است.
دل‌انگیزان ادامه داد: تورم سبد مصرفی مسئله‌ای بسیار جدی است؛ وقتی سبد خانوار مشمول ۴۶.۸ درصد افزایش هزینه شده است، و تنها در هنگامی که به این خانواده ۴۶.۸ درصد نقدی مازاد از سال گذشته پرداخت شود، تازه همان سبد قبلی تضمین می‌شود اما این در حالی است که افزایش دستمزدها در بخش دولتی ۲۰ درصد و کمتر از ۲۰ درصد و در بخش خصوصی و کارگری هم در همین حدود بوده است.
او با اشاره به اینکه در سال بعد افزایش قیمت‌ها هم به شرایط قبلی اضافه می‌شود، تصریح کرد: در این شرایط متوجه می‌شویم این برنامه‌ای که به اسم کالابرگ درنظر گرفتند و برنامه‌های دیگر، جبران خسارات تورم را نمی‌کنند و مردم هرروز فقیر و فقیرتر می‌شوند.
سهراب دل‌انگیزان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: این برنامه‌ای که به اسم کالابرگ درنظر گرفتند و برنامه‌های دیگر، جبران خسارات تورم را نمی‌کنند و مردم هرروز فقیر و فقیرتر می‌شوند
برخی دهک‌ها دچار بحران‌های شدید می‌شوند
این کارشناس مسائل اقتصادی درباره شرایط اقتصادی خانوارها در سال بعد، بیان کرد: در بعضی از گروه‌هایی که فقیرتر می‌شوند، تجربه فقر موجود است یعنی این گروه‌هایی که قبلاً در دهک‌های پایین زندگی کردند تجربه فقر را دارند. این افراد وقتی فقیر می‌شوند سطح زندگیشان سطح مشخصی است که به نقطه‌ای می‌رسد و در آن نقطه باقی می‌ماند.
دل‌انگیزان تاکید کرد: وضعیت برای دهک‌های بالاتر به خصوص ششم حساس‌تر است زیرا این گروه‌ها وقتی که فقیر می‌شوند خسارات زیادی متحمل می‌شود.
او درباره این خسارات عنوان کرد: یعنی به‌سرعت آموزش این خانوارها دچار بحران می‌شود و نمی‌توانند فرزندان خود را به مدارس خوب بفرستند، همچنین بهداشت این خانوارها تحت تاثیر قرار می‌گیرد، سریع مسکن خود را جابه‌جا می‌کنند و هزینه‌های پوشاک را تغییر می‌دهند.
اکنون در کشور مشاهده می‌کنیم که هم قیمت غذا، هم دارو و هم نهاده‌های دامی تقریبا برابر قیمت جهانی و بین‌المللی است و این سوال برای ما طرح می‌شود که اگر این کالاها با ارز ترجیحی وارد می‌شوند پس چرا باید به قیمت بین‌المللی باشند؟
این اقتصاددان با اشاره به اینکه سخت‌جان‌ترین بخش سبد خانواده مسکن و خوراک است و مابقی عناصر را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد، در پایان خاطرنشان کرد: در زمانی که این خانوارها فقیر می‌شوند می‌توانیم شدت حجم و خسارت فقر در خانواده‌ها را مشاهده کنیم.