خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - کورش دیباج: برنامه‌ریزی شهری در ایران همواره با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. این چالش‌ها که از مسائل کالبدی شروع می‌شود، به مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز گسترش یافته است. ناصر براتی، متخصص برنامه‌ریزی شهری و استاد دانشگاه، در گفتگویی تفصیلی با خبرگزاری مهر، به بررسی وضعیت فعلی شهرسازی در ایران و ضرورت‌های تغییر در رویکردها پرداخت. او در این گفتگو به اهمیت نگاه انسان‌محور در برنامه‌ریزی شهری، مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها و لزوم توجه به پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در پروژه‌های شهری اشاره کرد.
چرا می‌گوئید برنامه‌ریزی شهری در ایران نیاز به تغییر دارد؟
در ابتدا باید بگویم که در بسیاری از کشورها، برنامه‌ریزی شهری به طور مستمر در حال تحول است. در ایران، متأسفانه نگاه غالب به شهرسازی، رویکردی کالبدی است که به مسائل انسانی توجه چندانی ندارد. ما در طراحی شهرها بیشتر به ساخت و سازها، معابر و فضاهای کالبدی توجه کرده‌ایم و کمتر به اینکه این فضاها چگونه بر زندگی مردم تأثیر می‌گذارند. این نگرش باعث شده که در بسیاری از شهرها، مشکلاتی همچون آلودگی، ازدحام، بی‌نظمی و دسترسی‌های ناکافی به فضاهای عمومی پدید بیاید. در حالی که شهر باید به مکانی برای زندگی بهتر انسان‌ها تبدیل شود.
شما به انسان‌محوری در شهرسازی اشاره کردید. چه معنایی دارد که شهرها انسان‌محور شوند؟
انسان‌محوری به این معناست که در طراحی و برنامه‌ریزی شهری، نیازهای انسانی و اجتماعی در اولویت قرار گیرند. باید به این توجه کنیم که هر فضایی که طراحی می‌شود، باید فضایی باشد که شهروندان در آن راحت و سالم زندگی کنند. به عنوان مثال، اگر پیاده‌روها، معابر، پارک‌ها و فضاهای عمومی به‌گونه‌ای طراحی شوند که در دسترس و امن باشند، مردم با آرامش و بدون دغدغه از این فضاها استفاده می‌کنند. این در حالی است که امروز در بسیاری از شهرها، فضاهای عمومی مناسب برای استفاده عمومی طراحی نمی‌شود و در نتیجه، مردم ترجیح می‌دهند که از این فضاها استفاده نکنند.
آیا مشارکت مردم در فرآیندهای برنامه‌ریزی شهری اهمیت دارد؟
بله، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در تغییر رویکرد برنامه‌ریزی شهری، مشارکت مردم در فرآیند تصمیم‌گیری‌هاست. در گذشته، بسیاری از برنامه‌ها از بالا به پایین طراحی می‌شد و مردم هیچ نقشی در تصمیم‌گیری‌ها نداشتند. این عدم مشارکت باعث می‌شد که طرح‌ها بیشتر با مشکلات مواجه شوند و نتیجه مطلوب را نداشته باشند. به همین دلیل، امروز باید مردم را در تصمیمات شهری دخیل کنیم. اگر مردم در فرآیند طراحی شهر مشارکت کنند، طرح‌ها برای آن‌ها ملموس‌تر خواهد بود و در نهایت، اجرایی‌تر خواهند شد.
در مورد پیوست‌های فرهنگی در برنامه‌ریزی شهری چه دیدگاهی دارید؟
پیوست‌های فرهنگی یکی از مسائل بسیار مهم در برنامه‌ریزی شهری است. به طور کلی، شهرها باید با توجه به ویژگی‌ها و فرهنگ خاص خود طراحی شوند. برنامه‌ریزی شهری نمی‌تواند یک نسخه جهانی داشته باشد که در همه شهرها به یک شکل اجرا شود. هر شهر، با توجه به تاریخ، فرهنگ و نیازهای خاص خود، باید برنامه‌ریزی شود. به عنوان مثال، اگر در یک منطقه فرهنگی خاص نیاز به فضای عمومی باز و سنتی است، باید به این نیاز توجه شود. در صورتی که برنامه‌ریزی شهری بدون توجه به پیوست‌های فرهنگی انجام شود، ممکن است طرح‌ها باعث ایجاد مشکلات جدید و بی‌تناسب با نیازهای اجتماعی شوند.
چه راهکاری برای بهبود وضعیت برنامه‌ریزی شهری پیشنهاد می‌دهید؟
به نظر من، اولین گام این است که از نگاه صرف کالبدی به برنامه‌ریزی شهری دست برداریم و به انسان‌محوری و مشارکت مردم توجه کنیم. در مرحله بعد، باید برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای صورت گیرد که نه تنها مسائل فیزیکی شهرها بلکه مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز در نظر گرفته شوند. همچنین باید پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در کنار سایر پیوست‌ها در فرآیند طراحی شهرها لحاظ شوند تا طرح‌ها با نیازهای واقعی مردم هماهنگ باشند. علاوه بر این، باید از تصمیمات متمرکز فاصله بگیریم و به مدیریت شهری به شیوه‌ای بیشتر مشارکتی و منعطف دست پیدا کنیم.
آیا شما معتقدید که رسانه‌ها هم باید نقش فعال‌تری در برنامه‌ریزی شهری داشته باشند؟
قطعاً. رسانه‌ها می‌توانند نقشی کلیدی در افزایش آگاهی عمومی در زمینه مسائل شهری ایفا کنند. وقتی که مردم از مسائل شهری آگاه شوند، می‌توانند در فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکت بیشتری داشته باشند و به همین ترتیب، طرح‌ها به نحو بهتری اجرا خواهند شد. رسانه‌ها باید اطلاعاتی دقیق و مستمر در اختیار مردم قرار دهند تا مردم بتوانند در خصوص طرح‌ها و تصمیمات شهری آگاهی پیدا کنند و با دانش بیشتری در آن‌ها مشارکت کنند.
در نهایت، به نظر شما تغییرات عمده در برنامه‌ریزی شهری ایران نیازمند چه اقداماتی است؟
تغییرات عمده نیازمند یک نگاه جامع و بلندمدت است. باید در برنامه‌ریزی شهری، به جای تصمیمات کوتاه‌مدت و متمرکز، به نیازهای واقعی مردم و جامعه توجه کنیم. اگر بخواهیم شهرهای ایران به مکان‌های مناسبی برای زندگی تبدیل شوند، باید هم برنامه‌ریزی‌های ما مبتنی بر انسان و فرهنگ باشد و هم مردم در فرآیندهای تصمیم‌گیری نقش مؤثری ایفا کنند. این تغییرات نیازمند یک اراده جمعی و همکاری میان تمامی ارگان‌ها و مردم است تا بتوان به یک شهر پایدار و انسانی دست یافت.