با گسترش روزافزون فقر در ایران شمار زیادی از مردم برای تامین نیازهای اساسی زندگی به فروش تخمک، اسپرم و اعضای بدن و اجاره رحم روی آورده‌اند. پیش‌تر از شبکه‌های گسترده خریدوفروش کلیه و دیگر اعضای بدن منتشر گزارش‌هایی شده بود، حالا مدتی است که خرید و فروش اسپرم، تخمک، جنین و اجاره رحم در کانون توجه قرار گرفته است.
در حال حاضر، خریدوفروش اسپرم، تخمک، جنین و اجاره رحم به کسب‌و‌کاری با درآمد بین ۲۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان در ایران تبدیل شده است که در سایت دیوار تحت عنوان «کار در منزل»، در اینستاگرام با نام بسته‌بندی و اجاره رحم و نیز در کانال‌های تلگرامی، تبلیغ می‌شود.
در این کانال‌ها مشخصات فروشندگان و اجاره‌دهندگان هم وجود دارد؛ برای مثال، مردی ۳۳ ساله با قد ۱۹۳ و وزن ۷۳ کیلوگرم، رنگ چشم و مو، گروه خونی و تحصیلاتش را اعلام، یا زنی ۲۹ ساله از مشهد مشخصاتش را منتشر کرده است. آگهی اجاره رحم با مبلغ ۴۰۰ میلیون تومان و پرداخت ماهیانه ۹ میلیون تومان تا پایان زایمان هم دیده می‌شود.
به گزارش روزنامه هم‌میهن، نرخ‌ها متفاوت است و برای اهدای تخمک و اسپرم بین ۲۲ تا ۲۴ میلیون تومان و برای رحم اجاره‌ای تا ۳۰۰ و۴۰۰ میلیون تومان می‌رسد. پشت این شبکه خریدوفروش، دلالان قرار دارند که برای متقاضیان، تخمک، اسپرم، رحم و جنین پیدا می‌کنند. حتی گفته می‌شود هرکدام از این دلالان برای یک پزشک کار می‌کنند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در صفحات اینستاگرامی فروش تخمک و اسپرم، نوشته شده است: «هر ماه با از دست دادن تخمک‌ها می‌توانی کسب درآمد کنی.» حال‌آنکه پزشکان تاکید می‌کنند هر نفر در طول زندگی فقط سه تا چهار بار می‌تواند تخمک اهدا کند و این اقدام ممکن است روی باروری فرد تاثیر بگذارد.
بر مبنای این گزارش، در استوری‌ها و پست‌‌های اینستاگرامی، قیمت‌ها مشخص شده و گاهی آگهی‌ها فوری است. مثلا رنگ چشم و پوست فروشنده در اولویت قرار می‌گیرد. در تبلیغات این افراد، این روش درآمدزایی به‌عنوان کمک‌خرج خانواده عنوان می‌شود.
این دلالان با آماده‌سازی فرم‌های خاصی برای کسانی که به‌عنوان اهداکننده وارد می‌شوند، اطلاعات لازم را جمع‌آوری می‌کنند. این فرم‌ها حاوی پرسش‌هایی درباره وضعیت جسمانی، روانی و شرایط اجتماعی افرادند.
زهرا احمدی، مدیر دفتر مددکاری اجتماعی و مشاوره خانواده مرکز رویان، می‌گوید که فعالیت دلالان و واسطه‌ها افزایش یافته است. متصدی بخش اهدای تخمک یکی از مراکز خصوصی هم اضافه می‌کند سودی که دلال‌ها از اجاره رحم به جیب می‌زنند، تا ۱۰۰ میلیون تومان هم می‌رسد.
یک متخصص زنان که با مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا همکاری می‌کند، می‌گوید که برای اقدامی مانند خرید تخمک و رحم اجاره‌ای فقط فرد واسطه حدود ۱۲۰ میلیون تومان سود می‌کند. آن‌ها هر یک تخمکی را که می‌خرند، به قیمت ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان می‌فروشند، در حالی که به فروشنده تخمک برای مجموع تخمک‌هایی که می‌دهد، ۲۰ تا ۲۳ میلیون تومان پول می‌دهند. او می‌گوید که یکی از مراجعه‌کنندگانش برای تخمک اهدایی و رحم اجاره‌ای، نزدیک ۶۰۰ میلیون تومان هزینه کرده است.
مدیر دفتر مددکاری رویان درباره ارتباط میان شکل‌گیری شبکه گسترده دلالان و تقاضای بالا می‌گوید که باید در این زمینه پژوهش‌های آماری صورت گیرد اما شواهد نشان می‌دهد که میزان نیاز به این تخمک‌ها و اسپرم‌ها پایین نیست؛ یعنی افرادی هستند که درنهایت ناچارند برای بارور شدن، از این تخمک‌ها و اسپرم‌ها استفاده کنند و تعدادشان هم کم نیست.
به گفته احمدی، «مسئله این است که دلال‌ها بازار غیرعادی ایجاد کرده‌اند. این افراد به هر حال فعال‌اند و از طریق خود بیماران به این مراکز می‌آیند. همین دلال‌ها اهداکننده را پیدا می‌کنند، به متقاضیان معرفی می‌کنند و بعدا بین خودشان پولی ردوبدل می‌شود. حتی شنیده‌ام که به فروشنده تخمک می‌گویند شما هر ماه می‌توانید اهدا کنید و بابتش پول بگیرید. در حالی که بر اساس دستورالعمل‌های جهانی، هر زن در طول عمرش بیشتر از پنج یا شش بار نباید تخمک اهدا کند.»
فعالیت این شبکه‌ها پنهانی هم نیست. محمد ابراهیم پارسانژاد، فوق‌تخصص نازایی و رئیس انجمن باروری و ناباروری ایران، سال‌ها است از نحوه فعالیت این دلالان خبر دارد و بارها درباره این موضوع با مقام‌های رده بالای وزارت بهداشت صحبت کرده، اما اقدام‌های انجام‌شده در روند اعمال غیرقانونی تاثیری نداشته است.
علی زنگنه، وکیل دادگستری، که پرونده‌های پزشکی زیادی داشته است، می‌گوید در قوانین ایران، در مورد اهدای تخمک و اسپرم هیچ قانونی وجود ندارد و قانون نحوه اهدای جنین به زوج نابارور مصوب ۱۳۸۲ مجلس و آیین‌نامه اجرایی آن تنها قانون موجود در این حیطه است. زنگنه می‌افزاید که خریدوفروش تخمک و اسپرم قانونی نیست اما در قانون، هیچ جرم مشخصی بابت این کار تعریف نشده است.
این حقوقدان معتقد است قوانین جمهوری اسلامی در این زمینه بسیار ناقص و ناکارآمدند و این به کودکانی که در اثر فروش تخمک و اسپرم متولد می‌شوند، ظلم بزرگی است. حتی در ارتباط با جنین‌هایی که طبق قانون اهدا می‌شوند، هم بروز مشکلات اساسی محتمل است و قانون در این مورد هم، به‌هیچ‌وجه کفایت لازم را ندارد.
به‌رغم سکوت و انکار مقام‌های حکومتی، اجاره رحم، صیغه برای بارداری، فروش تخمک و اسپرم در ایران به شکل فزاینده‌ای رواج دارد و فروشندگان نیز طیف وسیعی از مردم در نقاط مختلف‌اند که برای حل بحران‌های مالی و معیشتی خود چاره دیگری نیافته‌‌اند، جز اینکه جسمشان را حراج کنند.
در شرایطی که زنان فقیر که بیشتر آن‌ها سرپرست خانواده‌اند، برای رهایی از فقر و مشکلات مالی مجبور می‌شوند سلامتی خود را گرو بگذارند، حکومت ایران وابستگانش را با حقوق‌های میلیونی استخدام می‌کند و به آن‌ها بابت دخالت در حریم خصوصی دیگران به نام «ترویج حجاب و عفاف» حقوق می‌دهد اما زنان سرپرست خانوار برای گرفتن یک وام خوداشتغالی، مجبورند ماه‌ها و هفته‌ها به ادارات دولتی مثل کمیته امداد، وزارت رفاه و بهزیستی مراجعه کنند، به ده‌ها نفر حساب پس بدهند و در نهایت هم به نتیجه‌ای نرسند و دست خالی به خانه بازگردند.