شفقنا_ سرپرست دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت گفت: پس از بلایای طبیعی، موج اختلالات روانی مانند استرس پس از سانحه می‌تواند تا سال‌ها ادامه یابد؛ بنابراین توسعه خدمات سلامت روان و آموزش تاب‌آوری برای کاهش این آسیب‌ها ضروری است.
به گزارش وبدا، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی فرصتی است برای بررسی پیامدهای این حوادث بر سلامت جسمی و روانی افراد و جوامع. علاوه بر خسارت‌های محیطی و جانی، زلزله‌ها پیامدهای عمیق روانی به همراه دارند که ممکن است تا سال‌ها ادامه یابد. وزارت بهداشت با تاکید بر سلامت روان زلزله‌دیدگان و نیروهای امدادرسان، توسعه خدمات روان‌شناختی و افزایش تاب‌آوری جامعه را از اولویت‌های خود می‌داند.
سونامی اختلالات روانی پس از بلایای طبیعی
دکتر محمدرضا شالبافان، سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، در گفت و‌گو با وبدا، با اشاره به پیامدهای روانی بلایای طبیعی، گفت: در روزهای نخست پس از زلزله، تمرکز اصلی بر مدیریت آسیب‌های محیطی و جسمی است. اما معمولاً پس از ساماندهی اولیه، موجی از مشکلات روانی و اختلالات روانپزشکی آغاز می‌شود که اگر برای آن آماده نباشیم، آسیب‌هایی بیشتر از خود حادثه به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از شایع‌ترین پیامدهای روانی این حوادث است. افرادی که این اختلال را تجربه می‌کنند، معمولاً با بازگشت مکرر خاطرات ناخوشایند حادثه، کابوس‌های شبانه، احساس ناامنی و اضطراب شدید مواجه می‌شوند. این اختلال اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به افسردگی، انزوای اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
لزوم توجه به سلامت روان نیروهای امدادرسان
دکتر شالبافان با تاکید بر اهمیت توجه به سلامت روان امدادگران و نیروهای خط مقدم گفت: پزشکان، پرستاران، نیروهای امداد و نجات، آتش‌نشانان، پلیس و سایر کسانی که در خط مقدم امدادرسانی هستند، با صحنه‌های استرس‌زا و تکان‌دهنده‌ای مواجه می‌شوند، این افراد علاوه بر فشار کاری سنگین، با پیامدهای روانی شدیدی روبه‌رو هستند که گاه نادیده گرفته می‌شود.
وی افزود: بسیاری از امدادگران پس از عملیات با مشکلاتی مانند استرس مزمن، فرسودگی شغلی و حتی اختلال استرس پس از سانحه مواجه می‌شوند. توجه به سلامت روان این افراد از اهمیت بالایی برخوردار است و باید برنامه‌های حمایتی و خدمات مشاوره‌ای ویژه‌ای برای آنان طراحی شود.
نقش تاب‌آوری و آموزش در کاهش آسیب‌ها
دکتر شالبافان با اشاره به نقش تاب‌آوری در کاهش آسیب‌های روانی بلایا گفت: تاب‌آوری به معنای توانایی افراد و جوامع در سازگاری با شرایط بحرانی و بازگشت به حالت عادی است. آموزش مهارت‌های تاب‌آوری و مدیریت استرس می‌تواند به افراد کمک کند تا بهتر با پیامدهای زلزله و سایر بلایا کنار بیایند.
وی ادامه داد: ارتقای سواد سلامت روان از طریق آموزش‌های عمومی، به‌ویژه در مدارس و دانشگاه‌ها، می‌تواند تاثیر بسزایی در آمادگی افراد برای مواجهه با بلایا داشته باشد. نهادهای آموزشی می‌توانند با ارائه برنامه‌هایی درباره مدیریت استرس، کمک‌های اولیه روان‌شناختی و مهارت‌های مقابله‌ای، تاب‌آوری جامعه را افزایش دهند.
وی افزود: تاب‌آوری مردم در برابر بحران‌ها یکی از مؤلفه‌های مهم در مدیریت بلایا است. با آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، افراد می‌توانند بهتر با شرایط استرس‌زا مواجه شوند و از بروز مشکلات روانی پیشگیری کنند. این آموزش‌ها باید در سطوح مختلف جامعه از طریق مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و نهادهای محلی گسترش یابد.
سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: افزایش سواد سلامت، به‌ویژه در زمینه آمادگی برای بلایا، موجب می‌شود افراد احساس کنترل بیشتری در شرایط بحرانی داشته باشند و بتوانند تصمیمات درستی بگیرند. این امر نه‌تنها به حفظ سلامت فردی کمک می‌کند، بلکه به ایجاد جوامعی مقاوم‌تر و پایدارتر در برابر بلایای طبیعی منجر می‌شود.
نقش مدارس و دانشگاه‌ها در افزایش آگاهی عمومی
مدارس و دانشگاه‌ها به عنوان نهادهای آموزشی می‌توانند در ارتقای آگاهی عمومی در خصوص پیشگیری از بلایای طبیعی و کاهش اثرات آن‌ها نقش مهمی ایفا کنند. این نهادها علاوه بر آموزش مباحث علمی و مهارت‌های زندگی، می‌توانند به عنوان یک ابزار تأثیرگذار برای انتقال مفاهیم سلامت روانی و ایمنی در برابر بحران‌ها عمل کنند؛ دکتر شالبافان در این خصوص بیان کرد: مدارس و دانشگاه‌ها می‌توانند با آموزش‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده، دانش‌آموزان و دانشجویان را با اهمیت آمادگی برای بلایای طبیعی، مدیریت استرس، و سلامت روانی آشنا کنند.
این آموزش‌ها نه تنها به افراد در زمان بحران کمک می‌کند، بلکه آن‌ها را به عنوان سفیران آگاهی به خانواده‌ها و جامعه معرفی می‌کند.
وی افزود: آموزش‌های مدرسه‌ای و دانشگاهی می‌تواند شامل مهارت‌های پیشگیری از آسیب‌های روانی پس از بلایای طبیعی، استراتژی‌های مدیریت اضطراب و نحوه واکنش به بحران‌ها باشد. به این ترتیب، افراد نه تنها از لحاظ جسمی بلکه از لحاظ روانی نیز برای مقابله با حوادث آماده خواهند شد.
توسعه خدمات سلامت روان در کشور
سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با تاکید بر لزوم توسعه خدمات سلامت روان در کشور خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیش از ۳ هزار روانشناس در مراکز جامع سلامت کشور به ارائه خدمات روان‌شناختی می‌پردازند. اما با توجه به گستره جغرافیایی کشور و تعداد افراد نیازمند این خدمات، لازم است دسترسی به مشاوره‌های روانی و خدمات سلامت روان در تمام مناطق کشور گسترش یابد.
وی افزود: وجود تیم‌های روان‌شناختی در مناطق زلزله‌زده، به شناسایی سریع‌تر افراد آسیب‌دیده روانی و ارائه کمک‌های به‌موقع منجر می‌شود. این خدمات می‌توانند از گسترش اختلالات روانی و پیامدهای بلندمدت آن جلوگیری کنند.
با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته برای کاهش اثرات بلایای طبیعی، همچنان توجه به پیامدهای روانی این حوادث، به‌ویژه در بازماندگان و امدادگران، ضروری است. همان‌طور که دکتر شالبافان تاکید کرد، موج اختلالات روانی پس از بحران‌ها می‌تواند مخرب‌تر از خود حادثه باشد. به همین دلیل، تدوین برنامه‌های پیشگیرانه، آموزش عمومی و توسعه خدمات سلامت روان از اولویت‌های وزارت بهداشت است.
روز ۵ دی فرصتی است برای تأکید بر اهمیت آمادگی روانی، ارتقای تاب‌آوری و سواد سلامت در جامعه. با آموزش و آگاه‌سازی، می‌توان جامعه‌ای مقاوم‌تر و آماده‌تر برای مقابله با پیامدهای بلایای طبیعی ایجاد کرد.