کیهان زرین‌نقش-رئیس اتاق فکر اصفهان: ترافیک شهری یکی از معضلات پیچیده‌ای است که پایتخت و بسیاری از شهرهای بزرگ و پرجمعیت ایران، از‌جمله اصفهان با آن مواجه‌اند. این مشکل نه‌تنها باعث افزایش مدت‌زمان سفر و اتلاف وقت شهروندان می‌شود، بلکه به آلودگی هوا، مشکلات اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی شهری نیز دامن می‌زند.
اتاق فکر اصفهان معتقد است راهکارهای بلندمدتی از‌جمله ایجاد بازار حمل‌ونقل بدون حضور دولت، ارائه برنامه‌ریزی توسعه شهری اصولی و همه‌جانبه که حمل‌ونقل نیز بخشی از آن باشد و آزادسازی قیمت بنزین برای حل مشکلات ترافیکی وجود دارد. این راهکارها در صورت رفع‌کردن موانع و مشکلات اجرای آن می‌توانند با ایجاد انگیزه برای کاهش مصرف سوخت و استفاده بیشتر از وسایل نقلیه عمومی به کاهش ترافیک کمک کنند. این راهکارها نیازمند زمان طولانی برای اجراشدن و تحقق هستند و به دلیل پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ممکن است در کوتاه‌مدت نتایج قابل توجهی نداشته باشند؛ از این‌رو در این مقاله به راهکارهای عملیاتی و سریع‌تر برای مدیریت ترافیک شهری اصفهان پرداخته می‌شود تا بتوانند در کوتاه‌مدت تأثیرات ملموس‌تری در کاهش ترافیک و بهبود شرایط حمل‌ونقل شهری داشته باشند.
وضعیت ترافیک شهر اصفهان
اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهرهای ایران، با مشکلات جدی در زمینه ترافیک شهری مواجه است. 54 درصد از سفرها در این شهر سهم خودروهای شخصی و موتورسیکلت است، درحالی‌که سهم انواع وسایل نقلیه همگانی از این سفرها تنها 16 درصد است. گسترش شهر و تمرکز بخش خدمات در مرکز آن باعث شده است ترافیک به یکی از اصلی‌ترین مشکلات شهروندان تبدیل شود. مصرف بنزین در اصفهان بیش از چهار میلیون لیتر در روز است و این در حالی است که قیمت بنزین از سال 1398 تاکنون هزار‌و ۵۰۰ تومان ثابت مانده است. رشد کرایه حمل‌ونقل همگانی در مقابل ثابت‌ماندن قیمت بنزین یکی از عوامل استفاده بیش از حد از خودروهای شخصی در این شهر است. در واقع قیمت ثابت بنزین، یارانه پنهان دولت به دارندگان خودروهاست.
تمرکز مراکز تاریخی و گردشگری شهر اصفهان در مرکز، این نواحی را با کمبود فضای پارکینگ و محدودیت‌های تردد روبه‌رو کرده است. اگرچه متوسط طول سفر در شهر اصفهان 8.2 کیلومتر برآورد شده، استفاده از خودروی شخصی در یک سفر هزار‌و ۸۰۰ تومان و با اتوبوس چهار هزار و ۶۰۰ تومان هزینه در بر دارد. این مشکلات در کنار کافی‌نبودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، موجب شده اصفهان دچار یک معضل ترافیکی پیچیده شود. آلودگی هوای ناشی از این مسئله هم مزید بر علت است؛ به‌گونه‌ای که باعث شده اصفهان در سال 1400 تنها یک روز، در سال 1401 تنها دو روز و در سال 1402 تنها هفت روز از سال هوای پاک داشته باشد.
راهکارهای کاهش ترافیک و بهبود وضعیت حمل و نقل در اصفهان
برای حل مشکلات ترافیکی اصفهان، جدا از راهکارهای بلندمدت که در مقدمه به آن اشاره شد، سیاست‌های عملیاتی‌تر و سریع‌تری نیاز است. در این زمینه اتاق فکر اصفهان راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهد که مختصرا به آن اشاره می‌شود:
الف. وضع عوارض سنگین برای ورود خودروها به مناطق پرتردد و و پارک آنها و هم‌زمان استفاده از سیستم حمل‌ونقل همگانی رایگان در این مناطق: یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش ترافیک در مناطق مرکزی، می‌تواند وضع عوارض سنگین برای ورود و پارک خودرو در این نواحی باشد. این روش در بسیاری از شهرهای پیشرفته دنیا مانند لندن و سنگاپور به‌طور مؤثر پیاده‌سازی شده است. در این روش، برای ورود به مناطق شلوغ یا پارک ماشین از رانندگان هزینه‌های قابل توجهی دریافت می‌شود. می‌توان این هزینه‌ها را به‌طور تصاعدی نیز افزایش داد تا انگیزه استفاده از خودروهای شخصی کمتر شود.
علاوه بر این، به‌طور هم‌زمان باید سیستم حمل‌ونقل همگانی رایگان در این مناطق راه‌اندازی شود. این سیاست موجب خواهد شد مردم بیشتر از وسایل نقلیه عمومی بهره ببرند و از خودروهای شخصی خود کمتر استفاده کنند. با ایجاد ایستگاه‌های متعدد و بهبود خدمات حمل‌ونقل عمومی می‌توان این طرح را به‌طور مؤثری در اصفهان پیاده‌سازی کرد.
ب. اتخاذ سیاست‌های روان‌سازی جریان ترافیک در شریان‌های فعلی ترافیک و برنامه‌ریزی توزیع سفر به جای احداث خیابان‌های جدید به خاطر کندشدن رشد جمعیت: احداث خیابان‌های جدید در پاسخ به افزایش ترافیک شهری همیشه راه‌حل مناسبی نیست و ممکن است حتی وضعیت را بدتر کند؛ چراکه در بسیاری از موارد افزایش مسیرهای تردد تنها موجب افزایش تعداد خودروها و در نتیجه تشدید ترافیک می‌شود. در این گونه برنامه‌ریزی‌های شهری باید مسئله کندشدن رشد جمعیت را نیز در نظر گرفت. به‌جای ساخت خیابان‌های جدید باید سیاست‌های توزیع سفر و روان‌سازی جریان حرکت اتخاذ شود. این سیاست به معنای جایگزین‌کردن شهروندان در مناطقی است که جمعیت آن کم شده و در عین حال تغییر در نحوه جابه‌جایی مردم و ترغیب آنان به استفاده از حمل‌ونقل عمومی و تسهیل در تردد است که همکاری مضاعف پلیس راهور را نیز می‌طلبد.
ج. برقراری سیستم پارک در کنار خیابان‌ها با مکانیسم قیمت‌گذاری تصاعدی بر حسب زمان به منظور جلوگیری از پارک ثابت خودروها توسط کارمندان و مشاغل: یکی دیگر از روش‌های مؤثر در کنترل ترافیک، ایجاد سیستم پارک در کنار خیابان‌ها با مکانیسم قیمت‌گذاری تصاعدی است. در این سیستم، قیمت پارک به‌تدریج افزایش می‌یابد؛ به‌طوری که هرچه زمان پارک خودرو بیشتر باشد، هزینه نیز بالاتر می‌رود. این روش علاوه بر کاهش ازدحام پارک، انگیزه‌ای برای رانندگان فراهم می‌آورد تا از خودروهای شخصی خود کمتر استفاده کنند و به استفاده از حمل‌ونقل عمومی ترغیب شوند؛ به‌ویژه کارمندان بانک‌ها و ادارات دولتی که فضای پارک خیابان‌ها را از صبح تا زمان تعطیل‌شدن اداره‌شان اشغال می‌کنند. این روش همچنین موجب می‌شود فضای پارک حاشیه‌ای به‌طور بهینه و عادلانه‌تری استفاده شود.
د. ایجاد سیستم مدیریت ترافیک با تلفیق هوش مصنوعی (بر مبنای دیتاسنتر متکی به اطلاعات برخط) و مکانیسم‌های تعاملی و پیش‌بینی‌نگر ترافیکی: یکی از تحولات مهم در مدیریت ترافیک شهری استفاده از هوش مصنوعی (AI) و فناوری‌های نوین است. این سیستم‌ها می‌توانند با تجزیه و تحلیل داده‌های ترافیکی به‌عنوان یک دیتاسنتر قدرتمند، وضعیت مسیرها و پیش‌بینی ترافیک در ساعات اوج، هماهنگ‌کردن چراغ‌های راهنمایی را به‌طور هوشمند تنظیم کرده و جریان ترافیک را به نحو مطلوب‌تری مدیریت کنند. مکمل این سیستم، تجهیزات ترافیکی تعاملی و پیش‌بینی‌نگر است. به این معنی که چراغ‌های هر چهارراه با چهارراه‌های قبل و بعد خود در تعامل بوده و به‌واسطه هوش مصنوعی ترافیک آتی را پیش‌بینی کرده و قبل از وقوع آن اقدامات مؤثر روان‌سازی را انجام دهند.