بازار؛ گروه آب و انرژی: رکورد تولید گاز در کشور در حال شکسته شدن است. تولید گاز در میادین به حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب رسیده با این وجود ناترازی گاز حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب اعلام می شود. حالا وزارت نفت ناچار شده که برای تامین گاز بخش خانگی سهم سوخت نیروگاه ها را کاهش دهد و همین مساله منجر به بازگشت بی برقی و خاموشی ها به کشور شده است. اما کاهش سوخت رسانی تنها دلیل قطعی های برق نیست. چرا که آمارهای موجود نشان می دهد که راندمان نیروگاه ها در کشور خیلی پایین است. طبق اعلام وزارت نیرو، بازدهی متوسط نیروگاه‌ها بین ۳۷ تا ۳۸ درصد است. به عبارت دیگر از ۱۰۰ واحد انرژی اولیه داده شده به نیروگاه‌های حرارتی حدود ۳۸ واحد به انرژی برق تبدیل می‌شود. جدای از این در فرآیند انتقال و توزیع برق نیز حدود ۲۵ درصد هدررفت انرژی داریم.
سهم هر کدام از بخش ها از مصرف گاز چقدر است؟
توکلی رییس شرکت ملی گاز به تازگی اعلام کرده که بیشترین گاز تولیدی در طول سال به صنعت و نیروگاه ها اختصاص پیدا می کند. بر اساس آماری که اعلام کرده به طور متوسط ۳۴ درصد گاز تولیدی در کشور در نیروگاه و ۳۴ درصد در صنایع مصرف می شود. در این میان ۲۵ درصد مصرف مربوط به خانگی، ۳ درصد مربوط به حمل و نقل و ۴ درصد هم سهم سایر بخش هاست. اما در اوج فصل سرما در شبکه گاز به دلیل مصرف بالای بخش خانگی و تجاری و صنایع جز این بالانس بهم می خورد و سهم این بخش ها از مصرف گاز به حدود ۷۰ درصد می رسد.
سهم بالای گاز مجانی در تولید برق
بخش زیادی از ناترازی گاز را می توان حاصل سهم بالای مصرف سوخت در تولید برق کشور دانست که اتفاقا در سال های گذشته شرایط آن حادتر هم شده است. بر اساس آمار موجود در سال ۱۳۶۴ حدود ۳۵ درصد از برق کشور وابسته به گاز بود درحالی‌که در آن زمان در دنیا فقط ۱۴ درصد از برق به گاز وابسته بود. در آن سال ها سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران و سایر نقاط از جهان صفر درصد بود. اما در طی سال های گذشته توسعه انرژی های تجدید پذیر در جهان سرعت بالایی پیدا کرده است. هاشم اورعی کارشناس انرژی در اینباره می گوید: وابستگی به انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان امروزه حدود ۱۴ درصد است اما در ایران همانند دهه‌های گذشته این آمار تقریبا صفر(حدود نیم درصد) است.
غفلت از انرژی های تجدید پذیر در شرایطی بوده که وابستگی تولید برق به گاز هر سال در حال بیشتر و بیشتر شده است. البته سهم گاز در تولید برق به دلیل آلایندگی پایین در سایر کشورها هم بیشتر شده است. طوری که در سال ۱۴۰۱ وابستگی به گاز در آمار جهانی، از ۱۴ درصد به ۲۳ درصد رسید. اما شرایط در ایران به شدت نگران کننده است. طوری که سهم گاز در تولید برق در سال ۱۴۰۱ ابه ۸۶ درصد و درحال‌حاضر حتی به ۹۰ درصد رسیده است.
چرا وزارت نیرو دنبال افزایش راندمان نیروگاهی نیست؟
متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی که بیش از ۹۳ درصد ظرفیت تولید را در کشور بر دوش می‌کشند، از ۳۵ درصد هم کمتر است. البته مسولین وزارت نیرو متوسط راندمان نیروگاه های حرارتی را چیزی حدود ۴۰ درصد اعلام می کنند اما مسولین وزارت نفت این ادعا را قبول نداشته و بهره وری را در نیروگاه های کشور بسیار پایین تر از این اعداد اعلام می کنند. کارشناسان بر این باورند که تا زمانی که سوخت گاز تحویلی به نیروگاه‌ها تقریبا رایگان باشد خبری از ارتقای بهره وری در این حوزه نخواهد بود.
اگر وزارت نیرو بخواهد برای نوسازی و ۱۵ درصد ارتقای راندمان نیروگاهی اقدام کند برای یک واحد ۱۶۰ مگاواتی باید بیش از ۶۰۰ هزار دلار هزینه کند تا مثلا یک واحد بخار در کنار نیروگاه گازی به‌عنوان بلوک سیکل ترکیبی اضافه کند. برای چنین فرایندی قریب به ۱۰۰ میلیون دلار هزینه‌ای است که باید وزارت نیرو انجام دهد
با قیمت های فعلی سوخت افزایش راندمان در نیروگاه های کشور توجیه اقتصادی ندارد. جالب است که بدانید اگر وزارت نیرو بخواهد برای نوسازی و ۱۵ درصد ارتقای راندمان نیروگاهی اقدام کند برای یک واحد ۱۶۰ مگاواتی باید بیش از ۶۰۰ هزار دلار هزینه کند تا مثلا یک واحد بخار در کنار نیروگاه گازی به‌عنوان بلوک سیکل ترکیبی اضافه کند. برای چنین فرایندی قریب به ۱۰۰ میلیون دلار هزینه‌ای است که باید وزارت نیرو انجام دهد و به ازای آن ضمن حذف خاموشی در کشور و پایان‌دهی به چرخه معیوب مازوت‌سوزی، روزانه بیش از ۷۰۰ هزار مترمکعب گاز ذخیره می‌شود و سالانه این صرفه‌جویی از ۲۲۰ میلیون مترمکعب نیز فراتر می‌رود و هزینه فرصت این ظرفیت قابل تأمل بیش از ۹۰ میلیون دلار است که فقط برای یک سال است و نه بیشتر، ضمن اینکه خسارات خاموشی و آلایندگی نیز حذف می‌شود.
اما وزارت نیرو ترجیح می‌دهد به تولید برق با راندمان پایین ادامه دهد تا اینکه بخواهد به میزان خسارت وارده فقط برای یک سال، زیرساختی را با همان هزینه یک بار برای یک دوره حداقل ۳۰ ساله انجام دهد.
وقتی تنها ۲۰ درصد گاز نیروگاه ها به برق تبدیل می شود
سیاست گذاری های اشتباه نیروگاه های کشور را به شدت فرسوده کرده است. طبق گفته های رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران، ۱۸ درصد از ظرفیت نیروگاه‌های کشور بالای ۳۰ سال عمر دارد. جدای از این راندکان نیروگاه ها هم به شدت پایین است. طوری که هم‌اکنون راندمان تعدادی از نیروگاه‌های اطراف تهران ۲۰ درصد است. معنای ساده تر این ادعا این است که نیروگاه‌ها ۸۰ درصد از گاز و گازوئیلی را که تحویل می‌گیرند به حرارت تبدیل می‌کنند و تنها ۲۰ درصد آن به برق تبدیل می‌شود، بنابراین انرژی برق محصول جانبی آنها است.
خوش گفتار در طی این سال‌ها هیچ اقدامی برای بازسازی نیروگاه‌ها انجام نشده و فقط تعمیراتی برای فعالیت آنها در سال بعدی صورت می‌گیرد. در حال حاضر ۵۰ درصد نیروگاه‌های ایران با راندمان بسیار پایین در مدار هستند و عمر مفیدشان به پایان رسیده است. به طور میانگین، عمر بالای نیروگاه‌ها و راندمان پایین آنها باعث از بین رفتن سالانه ۱۰ تا ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی می‌شود
ابراهیم خوش گفتار رییس سندیکای صنعت برق هم در اینباره می گوید : متاسفانه در طی این سال‌ها هیچ اقدامی برای بازسازی نیروگاه‌ها انجام نشده و فقط تعمیراتی برای فعالیت آنها در سال بعدی صورت می‌گیرد. در حال حاضر ۵۰ درصد نیروگاه‌های ایران با راندمان بسیار پایین در مدار هستند و عمر مفیدشان به پایان رسیده است. به طور میانگین، عمر بالای نیروگاه‌ها و راندمان پایین آنها باعث از بین رفتن سالانه ۱۰ تا ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی می‌شود.
جالب است که بدانید بسیاری از نیروگاه‌ها زمان عمر مفیدشان به پایان رسیده اما همچنان در مدار تولید برق هستند. به عنوان مثال، نیروگاه منتظر قائم، که بیش از ۲۰ سال از عمر مفیدش گذشته و ۱۰ سال پیش باید از مدار خارج می‌شد اما هنوز در حال تولید برق است. این نیروگاه در یک ثانیه ۴۵۰ لیتر آب برای تولید مصرف می‌کند. نیروگاه بعثت تهران هم شرایط خوبی ندارد و گفته می شود که در یک ثانیه ۱۵۵ لیتر آب مصرف می‌کند، این نیروگاه با وجود چنین مصرف بالایی در حال فعالیت است، در حالی که در هیچ کشوری یک نیروگاه با این میزان مصرف وارد مدار نمی‌شود. این نیروگاه‌ها در شرایطی به تولید خود ادامه می‌دهند که نهادهای مختلف از مردم خواهش می‌کنند که آب کمتری مصرف کنند.