علی شمیرانی - بررسی سوابق ساخت ابزارهای محاسباتی در تاریخ بشریت ظاهرا از چوب خط‌ها آغاز شده است و پیشرفت این ابزارها کماکان نیز ادامه دارد.
سال‌ها قبل که تب سامانه‌سازی‌های بی‌رویه در کشور شکل گرفته بود، در یادداشتی نوشتم همانطور که اختراع ماشین حساب به کاهش فساد منجر نشده است، سامانه‌ها نیز لزوما نتیجه متفاوتی ایجاد نخواهندکرد.
به عبارت دیگر جایگزینی ماشین حساب با چرتکه، شاید سرعت بیشتری به محاسبات داد، اما مادامیکه اطلاعات ورودی به این ابزارها ناقص بوده یا کتمان شود، در بر همان پاشنه خواهد چرخید و ابزارهای جدید هر قدر هم پیشرفته و گرانقیمت باشند، باز هم ثمری به دنبال نداشته و خروجی یکسان است.
اگرچه برای برخی حامیان دفاع از توسعه ابزارهای جدید، همواره توجیهات محکمی وجود دارد که در این مثل قدیمی پاسخ آن را می‌توان یافت که «اگر چاه آب ندارد، برای مقنی نان دارد.»
هر سامانه یعنی هزینهای برای ساخت، هزینهای برای نگهداری و پشتیبانی و جذب نیرو و دفتر و دستک جدید و تولید مستمر مشتی آمار به عنوان دستاورد برای حفظ این چرخه.
اما در جدیدترین نمونه رییس امور سیاست‌گذاری و هوشمندسازی نظام مالی دولت (که عنوان جایگاهی در سازمان برنامه و بودجه است) اعلام کرده: «سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) بانک اطلاعاتی قرارداد‌های دولتی که چند سالی از راه‌اندازی آن می‌گذرد، نیازمند تکمیل است. اما مشکل اصلی اینجاست که هنوز 70درصد قرارداد‌های دولت در این سامانه درج نمی‌شود.»
لیکن به رغم این شرط حیاتی و بدیهی، این روزها تب دیگری در کشور بالاگرفته و تعریف کار و پروژه مبتنی بر هوش مصنوعی در دستگاه‌های مختلف، سکه روز است و نمی‌دانم چطور می‌توان با داده‌های ناقص، اختفای داده و گاه داده‌های نادرست، از هوش مصنوعی جواب حساب گرفت؟
آن هم در شرایطی که توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی می‌گویند: «داده‌های ناقص چالش‌های مهمی را برای توسعه مدل هوش مصنوعی ایجاد می‌کند که منجر به سوگیری، کاهش دقت، عدم تناسب، از دست دادن قابلیت تعمیم و تصمیم‌گیری غیرقابل اعتماد می‌شود.»
لذا بار دیگر باید این سوال ساده را پرسید که در گذشته‌ها که ابزارهای ساده محاسباتی در تمام دنیا رایج بود، به راستی رتبه بالا و پایین فساد در کشورها به مارک ابزار مورد استفاده آنها باز می‌گشت یا چیزی دیگر؟!