منشورهای بازالتی ماکو در سمت شمال غرب ایران و در نقطه‌ای بین ایران و ترکیه قرار گرفته‌است. زیبایی منشورهای بازالتی ماکو با چشمه آبی که از دیوارهای بازالتی خارج می‌شود، دو چندان شده‌است. این چشمه به چشمه خاتون یا خاتون بلاغی معروف است.

منشورهای بازالتی چست؟

روانه‌های گدازه بازالتی به صورت منشورهای کم و بیش منظم منجمد می‌شوند. این منشورها معمولاً شش‌گوش‌اند ولی گاهی ممکن است دارای ۴ یا ۵ و حتی ۷ ضلع باشند. درازای منشورها از چند دسیمتر تا ۲۵ متر هم رسیده است و پهنای آنها نیز در حدود ۳۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر است. اگر چه بسیاری از آنها شش‌گوش هستند ولی تقارن هندسی ندارند. جدار قائم آنها مسطح و غالباً موج‌دار است. در طول منشور، شکستگی‌های عرضی دیده می‌شود که بر محور قائم منشور عمودند.

حد فاصل بین دو منشور که روی هم قرار داشته باشند سطح صاف نیست، این سطح عموماً در وسط صاف و به سمت خارج دارای اشکال مقعر و محدب‌است. سطح فوقانی منشورهای بازالتی از یک قشر اسکوری که ضخامت آن گاه تا ۴۰ سانتیمتر هم رسد پوشیده شده است. این قشر در هر گدازه در حال سرد شدن نیز به وجود می‌آید که ناشی از خروج و تجمع گازها در سطح فوقانی و در حال خروج است. در زیر این قشر، منشورهای فوقانی با ستون‌بندی نامنظم و در هم بر هم دیده می‌شود، ولی در بخش تحتانی ستون‌ها منظم و تا حدی موازی و ضخیم‌ترند.

چشمه خاتون در دره بازالتی

در فاصله ۲۵ کیلومتری از شمال غرب ماکو و درست در مسیر روستایی با نام «آوا جیغ» یک دره بازالتی هم واقع شده است. این دره را محلی‌ها به نام «دره مارها» می‌شناسند. طول دره تقریباً ۳ کیلومتر است. همچنین رودخانه «زنگمار» هم از این دره عبور می‌کند که سرچشمه آن در دره قرار گرفته مابین کوه‌های آرارات ترکیه است. در میانه‌های دره هم چشمه‌های آبی از دیواره‌های بازالتی خارج می‌شوند. یکی از این چشمه‌ها با نام «چشمه خاتون» یا «خاتون بلاغی» از چشمه‌های معروف این دره بازالتی است.

بازالتی‌ها در دیگر نقاط

علاوه بر ماکو که منشورهای بازالتی آن منحصر به فرد و بسیار زیباست، در نقاط دیگری هم این پدیده زمین‌شناسی به چشم می خورد. ستون‌های بازالتی دماوند در جاده هراز و منطقه آب اسک قرار دارد. ارتفاع ستون‌ها تا ۱۰ متر هم می‌رسد. بازالت ستونی مشگین شهر در استان اردبیل نیز شبیه سازه‌های عمودی و در نوع خود دیدنی است. زیبایی این پدیده در مشگین‌ شهر به دلیل کروی و متحدالمرکز بودن این منشورهاست. در حالی که در بیشتر نقاط دنیا ستون‌های بازالتی با هم موازی‌اند.

منبع: همشهری