اقتصادآنلاین- فرشته رضایی؛ در همایش سالانه بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت با عنوان «زیست بوم بانکداری هوشمند؛ حکمرانی دیجیتال و نظارت فنّاورانه» که به منظور فرصتی برای معرفی، شناسایی و بررسی نوآوری‌ها و چالش‌های پیش روی نظام بانکی و مالی کشور در حوزه‌های نوین بانکداری و صنعت پرداخت برپا شد رئیس کل بانک مرکزی ایران، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، رئیس پژوهشکده پولی و مالی بانک مرکزی به سخنرانی پرداختند.

تعامل هوش مصنوعی و نظارت بانکی

در این مراسم ابتدا کورورش پرویزیان رییس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی بیانیه افتتاحیه همایش سالانه بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت را قرائت کرد.
وی افزود: بانک‌ها امروزه در بهره‌گیری از فنآوری‌های نوین و استفاده از هوش مصنوعی پیشتاز هستند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۸، صنعت بانکی به تنهایی بیش از ۲۰ درصد از کل هزینه جهانی در حوزه هوش مصنوعی را به خود اختصاص دهد. با این وجود اهمیت تبدیل داده به ارزش از طریق فناوری هوش مصنوعی و یا همان خلق ارزش در نسل چهارم بانکداری، مستلزم شکل‌گیری نوعی از «نگرش اکوسیستمی» در صنعت بانکداری است. در نتیجه نقش زیست‌بوم‌ها در تحول دیجیتال و حرکت به سمت بانکداری هوشمند انکارناپذیر و فراهم کردن زمینه برقراری تعامل سازنده میان بازیگران مختلف زیست‌بوم مؤلفه‌ای ضروری و قطعی است. نگرش اکوسیستمی، بانک‌ها را در سطحی فراتر از یک کسب‌وکار انفرادی و در قالب عضوی از یک شبکه به‌هم‌پیوسته از بازیگران مرتبط در نظر می‌گیرد. در این نگرش اعتقاد بر این است که عملکرد هریک از اعضا بر سرنوشت کل زیست‌بوم تأثیر دارد و این مفهوم در حوزه بانکداری و خدمات مالی به پدیده مهمی تبدیل شده است.
پرویزیان تصریح کرد: به دلیل اهمیت موضوع، کمیته سیاستگذاری یازدهمین همایش سالانه بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت تصمیم گرفت تا همایش امسال را با موضوع اصلی «زیست بوم بانکداری هوشمند؛ حکمرانی دیجیتال و نظارت فنّاورانه» برنامه‌ریزی نماید. به منظور تببین هر چه بهتر موضوع و پوشش مباحث کلیدی، پنج محور اصلی شامل «نگرش اکوسیستمی در بانکداری هوشمند؛ از تبیین تا تکوین»، «تحول دیجیتال در نظارت و پایداری مالی»، «رمزپول‌ها و دارایی‌های دیجیتال؛ انتظام‌بخشی و حکمرانی»، «بانکداری هوشمند و روش‌های نوظهور پرداخت» و «بانکداری هوشمند و قوانین بالادستی» در رویداد امسال در نظر گرفته شد. لازم است در برخی از محور‌های مذکور نکاتی تقدیم حضور شود.
رییس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تاکید کرد: تعامل «هوش مصنوعی و نظارت بانکی» از دو دیدگاه مختلف قابل بررسی است. دیدگاه اول، کاربرد فناوری‌های داده محور در زمینه تقویت و کارایی سیستم‌های نظارت بانکی است. در این زمینه بهره‌برداری از رگ‌تک‌ها، ساپ‌تک‌ها و نیز الگوریتم‌های کشف و مقابله با پولشویی، تقلب، و سایر جرایم مالی تحولی جدی را در حوزه نظارت بانکی ایجاد کرده است. دیدگاه دوم، مسئله ریسک‌ها و مخاطراتی است که در نتیجه استفاده از فنآوری هوش مصنوعی در صنعت خدمات مالی و بانکی امکان ظهور و بروز دارد. حجم داده‌های مورد استفاده در بانکداری در سراسر جهان با سرعت بی‌سابقه‌ای در حال رشد است و انتظار می‌رود ظرف چند سال از ده‌ها به صد‌ها زتابایت افزایش یابد. موسسه مک‌کینزی تخمین می‌زند که در صنعت بانکداری در سطح جهان، هوش مصنوعی بتواند از طریق افزایش بهره‌وری، سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۴۰ میلیارد دلار (معادل ۲.۸ تا ۴.۷ درصد از کل درآمد‌های صنعت بانکی) خلق ارزش کند.
وی اضافه کرد: در یازدهمین همایش بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت، در راستای پوشش هر چه بهتر محور‌های کلیدی همایش، در مجموع ۶ سخنرانی کلیدی، ۱۰ نشست تخصصی، ۱۸کارگاه آموزشی و ۳۰ فرصت ارائه محصول با هدف معرفی دستاورد‌های ارائه‌دهندگان خدمات در حوزه صنعت پرداخت برگزار خواهد شد. همچنین از مجموع ۲۴۰ مقاله علمی ارسال شده به دبیرخانه همایش، ۴۰ مقاله پذیرش شده که ۱۸ مورد بر اساس زمان‌بندی در دو روز همایش بصورت شفاهی ارائه خواهند شد. با توجه به دریافت نمایه ISC، استقبال جامعه دانشگاهی در این قسمت رشد چشمگیری داشته است. انتخاب طرح‌ها و محصولات نوآورانه، با پاسداشت چهره‌های ماندگار نظام بانکی و «جشنواره دکتر نوربخش» یکی از فعالیت‌های مهم رویداد بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت است.

ریال دیجیتال آغاز به کار کرد

در ادامه دکتر محمدرضا فرزین رییس کل بانک مرکزی ایران با بیان اینکه این همایش فرصتی است که نقاط ضعف و قوت مان را بررسی کنیم، اضافه کرد: من در این فرصت محدود تلاش می‌کنم محور‌های اصلی برنامه‌های آتی بانک مرکزی را در حوزه تعاملات بین الملل، نظام‌های رمزارز‌ها یا رمز پول‌ها، توسعه نظامات نظارتی و کنترل در نظام بانکی، حوزه پول‌شویی و نظامات جدید مورد نظر بانک مرکزی مرور کنم. ما به دلیل اینکه با تحریم روبرو هستیم بیشترین چالش را در حال حاضر در این حوزه داریم. ولی با تلاشی که در این سال‌های گذشته صورت گرفته که ما همچنان بتوانیم تعاملات بین المللی داشته باشیم اقدامات خوبی صورت گرفته که یکی از اقداماتی که ما انجام دادیم طراحی سامانه‌ای تحت عنوان acu که آن را فعال کردیم و تلاش کردیم که در بحث مدیریت تحریم از این ابزار بتوانیم حداکثر استفاده را کنیم و بتوانیم با کشور‌های مثل هندوستان که امروز سهم بالایی در تجارت جهانی دارد فعالیت‌هایمان را پیش ببریم. از ده مهرماه ۱۴۰۳ عملیاتی شده و اممیدواریم عملیات آن را توسعه بدهیم. فرصت بسیار خوبی است برای اینکه ما بتوانیم به اصطلاح همچنان تعاملات منطقه خودمان را حفظ کنیم. 
وی افزود: موضوع دیگر بریکس است. واقعیت اقتصاد ایران در حال حاضر این است که ما با نظام مالی غرب و اروپا هم تجارت‌مان کاهش پیدا کرده و هم روابط بانکی‌مان کاهش پیدا کرده است؛ بنابراین ما به دنبال این بودیم که بتوانیم این روابط بانکی روابط پولی را با حوزه بریکس توسعه بدهیم. بریکس سهم بزرگی در تجارت جهانی دارد. کشور‌های بزرگی عضو آن هستند و در ابتدای راهش هم است. خوشبختانه الان استراتژی بریکس تا سال ۲۰۲۵ بر چهار محور بنا شده که این چهار محور، چهار محوری است که فرصت را برای ما فراهم می‌کند که از آن حداکثر استفاده را کنیم. اولین محورش افزایش سهم ارز‌های محلی در معاملات اعضای بریکس است. یعنی چین و روسیه، روسیه و ایران، هندوستان، آفریقای جنوبی. اول اینکه بتوانیم تصفیه را با بریکس انجام دهیم، دوم تقویت همکاری کشور‌های پرداخت بریکس است که اکنون سامانه‌ای در حوزه نظام‌های پرداخت به اسم بی سی دی پی آی یا بریکس کراسپورطراحی کرده که یک پلتفرم تصفیه است، برای پرداخت‌های برون مرزی که فعلا در مرحله مقدماتی است و کلا چارچوب تصفیه بر اساس ارز‌های محلی و پول‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی است و پیام رسان آن هم مبتنی بر دی ال تی که به همین دلیل فرصت بسیار خوبی است برای ما که بتوانیم بخشی از فعالیت‌ها و تعاملاتمان با کشور‌های بین المللی به ویژه در حوزه تصفیه و پرداخت از طریق آن انجام دهیم.
وی ادامه داد: مسئله بعدی ما اتصال شبکه پرداخت ما به کشور روسیه بود. این شامل سه فاز است که فاز اولش این بود که کارت‌های ما در روسیه بر روی‌ای تی ام‌های روسیه کار کند که الان بانک تجارت، ملت، رفاه، پاسارگاد متصل‌اند و سپه، ملی، صادرات، گردشگری هم در شرف اتصال هستند. فاز دوم، امکان استفاده گردشگران روسی از پایانه‌های فروشگاهی ایران است که این پروژه در حال انجام است و امیدواریم که در اواخر زمستان این را افتتاح کنیم و فاز سومش این است که بهره‌مندی گردشگران ایرانی از سیستم پوز است. یعنی بتوانند شهروندان در فروشگاه‌های روسی با کارت‌هایشان خرید بکنند که برنامه ریزی این فاز برای ابتدای سال آینده است. انجام این مدل تعامل نیاز به یه اینتگریشن مالی دارد، یعنی مثلا یکی از موضوعاتش این است که نرخ ارز چی باشد؟ به همین دلیل ما آمدیم بازار ارز توافقی را ایجاد کردیم و با بانک مرکزی روسیه توافق کردیم که مبنای تسویه ما نرخ ارز بازار توافقی باشد. مسئله دیگر پیمان پولی ما با روسیه بود که دلار را کاملا حذف کردیم. امیدواریم بتوانیم که این کار با سایر کشور‌های بریکس در آینده پیش ببریم.
رئیس کل بانک مرکزی ادامه داد: مسئله دیگر توسعه ریال دیجیتال و فراگیر کردن آن است و همچنین استقرار اقتصاد هوشمند. ریال دیجیتال در تحولات نظام بانکی مهم است و بانک مرکزی هم به موقع به این موضوع ورود کرده و چه در حوزه پرداخت خرد و چه در حوزه پرداخت تصفیه‌های مالی کلان از آن استفاده می‌کنند و می‌تواند کارایی و اثربخشی زیرساخت مالی کشور را افزایش دهد. در حال حاضر ۲۳ کشور در مرحله تحقیقات دیجیتال کردن واحد پولی خود هستند. کشور‌هایی مثل چین روسیه عربستان امارات کره ترکیه و هند در این مرحله هستند و ما هم در همین مرحله هستیم. یعنی ما کار‌های مطالعاتی اش را کردیم و در مرحله آزمایشی که الان در پیش داریم این کار را انجام می‌دهیم. قطعا منافع بسیار برای ما دارد و بانک‌های ملت، تجارت، ملی الان از آن استفاده می‌کنند.

توسعه سیاست‌های نظارتی بانک مرکزی با هوش مصنوعی

فرزین درباره موضوع سیاست گذاری و تنظیم‌گری بانک مرکزی هم گفت: امروزه پول‌ها در جهان توسعه سریع و شتابانی دارند و استفاده‌های بسیار متفاوتی هم از آنها می‌شود؛ هم به عنوان وسیله پرداخت هم به عنوان دارایی مالی و هم به عنوان ابزار معاملاتی از پول‌ها استفاده می‌شود. البته تمام کشور‌ها در این حوزه در ابتدا با چالش مواجهند. چون ابتدا تجارت شکل می‌گیرد بعدا رگولیشن آن وارد می‌شود. ما الان در کشور با یک بازار بزرگی روبرو هستیم ولی هنوز مقررات منسجمی نداریم. 
وی تاکید کرد: یکی از تلاش‌های ما این است بانک‌های ما با فین تک‌ها افزایش همکاری بدهند. نکته دیگر مسئله تاب آوری شبکه پرداخت با فراگیر کردن شبکه پرداخت مبتنی بر کارت است که الان ما پرداخت مبتنی بر حساب را داریم توسعه می‌دهیم. موضوع دیگر مهندسی نظام نظارتی ماست. ما در بانک مرکزی در حوزه نظارت دچار مشکل هستیم. به اعتقادم علاوه بر بانک‌ها، صرافی‌ها و سایر نظام‌های پرداختی باید یک مدل مشخص برای نظارت بر آنها وجود داشته باشد. امروزه یکی از مشکلات‌مان استاندارد‌های ناهمگون بین بانکهاست. اگر بتونیم استاندارد‌ها را یکسان کنیم، به ویژه الان که به سمت تخصصی کردن بانک‌ها می‌رویم، نباید هر بانک استاندارد خودش را داشته باشد.
وی اضافه کرد: یکی از حوزه‌هایی که نقطه ضعف ماست و من خواهش می‌کنم حتما که در این همایش بر روی این موضوع متمرکز شوید بحث نظارت هوشمند است. نظارت ما امروزه با هوشمندی فاصله دارد و این نقد جامعه هم هست به ما و نقد درستی هم هست.
دکتر فرزین افزود: موضوع دیگر ارتقا سطح امنیت ما است. در یکی دو سال اخیر حملات سایبری به نظام بانکی خیلی افزایش پیدا کرده و به دلیل به اصطلاح حملات سایبری که توسط دشمن صورت می‌گیرد ما مجبوریم پایداری و امنیت شبکه بانکی و نظام مالی‌مان را توسعه دهیم. البته در این زمینه اقداماتی انجام شده ولی کافی نیست. یکی از ابزار‌هایی که می‌تواند به ما در همه این موضوعات کمک کند هوش مصنوعی است تا هم سیاست‌های نظارتی‌مان را تقویت کنیم و هم سیاست در حوزه پولشویی را، یعنی نظارت ما بر موضوعات پولشویی را تقویت کنیم. به نظرم این تکنولوژی خیلی به ما کمک خواهد کرد.

تاکید بر استفاده از هوش مصنوعی در برنامه هفتم توسعه

در ادامه دکتر سیدستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با برشمردن ۸ بعد انقلاب چهارم صنعتی از منظر مجمع جهانی اقتصادی به صورت پاورپوینت، گفت: هوش مصنوعی از نظر قدرت از اتم هم بالاتر است. شما با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانید زیرساخت حیاتی یک کشور را از بین ببرید به همین خاطر قدرت تخریب دارد. قدرت اتمی نظارت پذیر است، اما هوش مصنوعی نظارت پذیر نیست و جنس‌اش هوش افزایی است.
وی با بر شمردن آینده انقلاب چهارم صنعتی و شروع انقلاب پنجم صنعتی تصریح کرد: هوش مصنوعی به دوران قبل و بعد از کرونا تقسیم می‌شود. کرونا در بحث درمان و واکسن به ما نشان داد که واکنش بدن انسان نسبت به دوز‌های مختلف دارو متفاوت است و شما نمی‌توانید یک میزان مشخص الگوی دارویی برای مصرف همه در بیاورید؛ بنابراین باید از همه افراد داده داشته باشیم تا حالشان را خوب کنیم یعنی خدمات خوب به افراد دهیم. اکنون اتفاقات عجیبی در حوزه زیست یوم در دنیا اتفاق افتاده است و شرکت‌های حوزه دیجیتال پیشرفت زیادی در حوزه انسان و زندگی او کرده‌اند و این موضوع در زیرساخت‌های پرداخت بانکی نیز اهمیت دارد. باید مخاطب را بشناسیم و به او خدمات بدهیم.
وی در قالب پاورپوینت برای حاضران در جمع از نمونه ماده‌های قانونی برنامه هفتم در خصوص توسعه هوش مصنوعی صخن گفت و اشاره کرد: طبق ماده ۶۶ قانونی برنامه هفتم بند الف - تدوین سند نظام اقتصاد رقومی (دیجیتال)، بند ب- تأمین زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی (ابری) و ذخیره سازی و پردازش سریع، و بند خ- زیست بوم تحول آفرین هوش مصنوعی قابل اعتماد و پایدار «برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی» تاکید شده است. همچنین در ماده ۶۹ بند الف- نظام هوشمند اطلاعات سلامت، و ماده ۱۰۳بند خ – سامانه‌های نظارتی کنترلی و مراقبتی هوشمند به پسشبرد برنامه‌های هوش مصنوعی تاکید شده است و ناگزیر بر استفاده از آن در حوزه‌های بانکی هستیم.