در‌حال‌حاضر دو سناریو درباره آینده روابط ایران و آمریکا وجود دارد. سناریوی اول بر احتمال اعمال فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران تاکید دارد. اما در سناریوی دوم احتمال حصول توافق میان ایران و آمریکا و دور شدن سایه تحریم‌ها از ایران محتمل به نظر می‌رسد.
در حال حاضر دولت چهاردهم با رویکردی عمل‌گرا و تاکید بر رفع تحریم‌ها، به دنبال ایجاد بسترهای تازه برای همکاری‌های بین‌المللی است. اما پرسش اصلی این است که آیا دو طرف می‌توانند از تجربیات گذشته درس بگیرند و به سمت توافقی سازنده حرکت کنند، یا اینکه بار دیگر سیاست‌های هزینه‌زا مسیر آینده روابط دو کشور را تعیین خواهد کرد؟
روز گذشته بلومبرگ در گزارشی احتمالات مختلف در زمینه آینده روابط ایران و آمریکا را بررسی کرده است.
دو سناریوی پیش‌روی ایران و آمریکا
تا پیش از آغاز اولین دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، فرصت‌های موجود در بازار‌های ایران برای برخی از سرمایه‌گذاران خارجی جذاب بود. ایران با جلب اعتماد کشورهای مختلف، امکان آن را داشت که با انجام اصلاحات بیشتر، از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کند که به مثابه خون تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد بود. در این شرایط تورم پس از سال‌ها تک‌رقمی شد و اقتصاد کلان رنگ‌وبوی ثبات به خود گرفت. اما زمانی که آمریکا از توافق برجام خارج شد و تحریم‌های اقتصادی را علیه ایران وضع کرد، صورت‌مساله برای سرمایه‌گذاران تغییر کرد. بسیاری از شرکت‌هایی که تا پیش از این در ایران فعال بودند نیز از ایران خارج شدند.
حالا با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری، پرسش‌هایی مبنی بر چگونگی رویکرد دولت او در مواجهه با ایران وجود دارد. با وجود آنکه برخی از افراد معتقدند سیاست اصلی ترامپ در مواجهه با ایران همان فشار حداکثری اولین دوره ریاست‌جمهوری است، بااینحال برخی معتقدند ممکن است شرایط به صورت کلی تغییر کند و زمینه‌هایی برای توافق مجدد فراهم شود.
هفته گذشته آژانس بین‌المللی انژری اتمی اعلام کرد ایران پذیرفته است از غنی‌سازی اورانیوم به سطح نزدیک به 90درصد خودداری کند. این اقدام نشان‌دهنده تعهدی بود که ایران در جهت کاهش نگرانی‌های جهانی نسبت به احتمال استفاده از این مواد برای ساخت سلاح هسته‌ای انجام داد. بااینحال پس از محکومیت کشور توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران اعلام کرد تعداد سانتریفیوژ‌های برنامه هسته‌ای خود را افزایش خواهد داد. در چنین شرایطی کارشناسان معتقدند با وجود احتمال اتخاذ سیاست فشار حداکثری توسط ترامپ علیه ایران، حصول یک توافق نیز دور از ذهن نیست. ایران و آمریکا هر دو از تحولات سال‌های گذشته درس‌های مختلفی گرفته‌اند و احتمال آن وجود دارد که به سمت سیاست‌های هزینه‌زا قدم برندارند.
تصویر پسابرجامی اقتصاد ایران
پس از خروج آمریکا از برجام، فروش نفت ایران با چالش‌های زیادی مواجه شد. در این ایام صادرات نفت ایران در صدر لیست تحریم‌ها قرار گرفت. از آنجا که ایران دارای یک اقتصاد نفتی است، محدودیت‌های ایجادشده در زمینه فروش نفت، شوک چشمگیری به اقتصاد وارد کرد. از ماه مه سال 2015 که ترامپ خروج از توافق هسته‌ای ایران را اعلام کرد، صادرات نفت ایران با نوسانات زیادی همراه بوده است. در سال‌های اخیر تولید نفت ایران به صورت قابل‌توجهی افزایش یافته است. در‌حال‌حاضر یکی از بزرگ‌ترین مشتریان نفت ایران چین است. بااینحال برخی معتقدند در صورت بازگشت استراتژی فشار حداکثری، فروش نفت ایران مجددا کاهش می‌یابد.
در‌حال‌حاضر اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند. برای مثال تورم‌های بالا و مزمن به صورت چشمگیری قدرت اقتصادی مردم ایران را کاهش داده است.کاهش ارزش ریال، ناترازی در حوزه انرژی، ناترازی بودجه و مهاجرت چشمگیر نخبگان از جمله چالش‌های مهم اقتصاد است. در چنین شرایطی بسیاری از کارشناسان معتقدند دور کردن سایه تحریم‌ها از اقتصاد ایران برای دستیابی به ثبات و رشد اقتصادی یک اقدام ضروری است.
آماده برای مذاکرات
مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری به پیروزی رسید. او در زمان رقابت‌های مربوط به انتخابات بر رفع تحریم‌های اقتصادی و عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها تاکید می‌کرد. انتصاب‌های دولت چهاردهم در ماه‌های گذشته نیز حکایت از تمایل به ایجاد توافقات جدید و دوری از تنش‌های سیاسی دارد.
در‌حال‌حاضر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، تیم سیاست خارجی دولت چهاردهم را هدایت می‌کند. او در مذاکرات هسته‌ای سال 2015 و مذاکرات پس از خروج آمریکا از برجام نقش پررنگی داشت. حضور او در تیم عملگرای سیاست خارجی ایران می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که ایران به رفع تحریم‌ها علاقه دارد. در‌حال‌حاضر مشخص نیست رویکرد دولت ترامپ در مواجهه با ایران چگونه خواهد بود. اما می‌توان گفت ایران به کانالی نیاز دارد تا از طریق آن بتواند به اکوسیستم ضدایرانی حول محور ترامپ نفوذ کند. در چنین شرایطی، یکی از عواملی که می‌تواند به نفع ایران عمل کند، تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه است.
در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، آمریکا می‌توانست در زمینه اعمال فشار حداکثری بر ایران، روی همکاری عربستان و امارات متحده عربی حساب کند. اما از آن زمان تاکنون روابط تهران و ریاض بهبود یافته است. ایران و عربستان در 20نوامبر سال جاری توافق‌‌نامه دوجانبه‌ای را با میانجی‌گری چین در ریاض به امضا رساندند. در این فضا آینده روابط ایران و آمریکا همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ مسیری که تعیین‌کننده‌اش، انتخاب میان سیاست‌های هزینه‌زا یا توافق‌های سازنده خواهد بود.
∎