به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، جامعه آفریقایی-فلسطینی ها از جمله اولین جوامعی بودند که به مرور مجبور به مهاجرت و اسکان در سرزمین های باختری رود اردن و فلسطین کنونی شدند و در آنجا تشکیل خانواده داده و روابط اجتماعی و تجاری خود را با بومیان آن سرزمین گسترش دادند.
آفریقایی-فلسطینی ها در اصل فلسطینی های سیاه پوست با ریشه هایی از قاره آفریقا هستند. نکته قابل توجه اینکه در حال حاضر اقلیتی از آفریقایی – فلسطینی ها که جمعیت آنها طبق آمار های سال ۲۰۲۰ به ۳۵۰ الی ۴۵۰ نفر میرسد، در محلی به نام محله آفریقایی ها در اطراف «باب المجلس»، در محله مسلمان نشین شهر اورشلیم زندگی میکنند. همچنین نشانه هایی از حضور این اقلیت آفریقایی مسلمان در محله های دیگری از اورشلیم مانند «بیت حنینا» و «ای تور» مشاهده شده است.
همچنین در مناطقی خارج از حوزه مدنی شهر اورشلیم مانند غزه و کرانه باختری اریحا، فلسطینی های بادیه نشینی زندگی میکنند که مورخان دودمان آنها را مرتبط با طوارق و قبایل بیابان نشین صحرای غربی آفریقا میدانند.
تا اواسط قرن نهم، حدود سه میلیون آفریقایی به عنوان برده در خاورمیانه اسکان داده شدند که از ایشان به عنوان برده و کارگر در توسعه اقتصاد و گسترش مزارع و صنایع استفاده میشده است اما این نظریه میتواند به عنوان نخستین حدس از جضور آفریقایی تباران در فلسطین مطرح باشد.
به عنوان نظریه و گمان ثانی میتوان گفت: با نگرش دقیق در زندگی «مانسا موسی» (مانسا کانکان موسی دهمین مانسای امپراطوری مالی بود که در زمان امپراطوری خود حدود سه چهارم از قاره آفریقای فعلی و بخش هایی از حجاز را زیر سلطه داشت) در میابیم که در زمان سلطنت وی زیارت افراد تازه به اسلام گرویده، به یک رویه ثابت تبدیل شده بود گرچه زیارت منظم آفریقایی های مسلمان تا حدود قرن پانزده به آن صورت رایج نشده بود اما تازه مسلمان شدگان در امپراطوری مالی تا حدودی هرساله به زیارت حج مشرف می شدند.
در آن دوران و در میان زائران بیت الله الحرام که از آفریقا عازم سفر حج می شدند طبق شواهد تاریخی به گروهی از مسلمانان برمی خوریم که از مناطق مرکزی آفریقا، سودان و چاد امروزی راهی حج میشدند و پس از گذر از سرزمین بیت المقدس برای بجا آوردن حج راهی مکه میشدند و پس از اتمام حج در مسیر بازگشت به بلاد خود چند ماهی را در سرزمین فلسطین اطراق کرده و به داد و ستد می پرداختند که بعدها با یورش عثمانی ها به بیت المقدس و اشغال آن بسیاری از این سیاه پوستان به بردگی عثمانی ها در آمدند و جامعه آنان تا حدودی متلاشی شد. در هر صورت این حضور سیاه پوستان در بیت المقدس فقط میتواند از یکی از دو منشا فوق بوده باشد و هیچ گونه وجه سومی در تاریخ برای آن ذکر نشده است.
پس تا کنون تا حدی از تاریخچه حضور آفریقایی تباران در سرزمین فلسطین مطلع شدیم و باید بدانیم این جامعه همگی مردمی هستند که اجدادشان از کشورهایی همچون نیجریه، سودان، سنگال و چاد امروزی که همگی بخشی از امپراطوری بزرگ مالی بودند به این منطقه آمدند اما بودند جوامعی از افریقایی ها که هرچند محدود اما در دوران قیمومیت بریتانیا بر فلسطین به این سرزمین کوچ کرده و تشکیل زندگی دادند.
جالب است بدانیم در حال جاضر جامعه ای بسیار کوچک از افارقه سفید پوست نیز در فلسطین زندگی میکنند که ریشه هایی در صحرای بزرگ آفریقا دارند و حضور و استقرار خود در فلسطین را مرتبط با جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میدانند که اجدادشان در جبهه اسلام جنگیده و به مرور در این سرزمین ساکن شدند.
در زمان ما جامعه آفریقایی-فلسطینی در بیت المقدس با حدود ۵۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر ۳۵۰ الی ۴۵۰ نفر زندگی میکنند که همگی در دو منطقه خارج از «حرم الشریف» (یعنی غرب دروازه بازرس)، حضور دارند: «رباط المنصوری» و «رباط علاء الدین البصری»، که هر دو این مناطق در گذشته های بسیار دور توسط حکمرانان آن زمان به منظور محلی برای استراحت و اتراق زائران آفریقایی ساخته و تجهیز شده بودند.
در طول شورش عثمانی ها در خلال جنگ جهانی اول آنان این دو منطقه را به دو زندان بزرگ تبدیل کردند یکی به نام «زندان خون» و دیگری «حلق آویز» که در آن زندانیان نگهداری و گاها به دار آویخته میشدند که البته در سال های اخیر به همت آفریقایی- فلسطینی های مقیم این دو نقطه، بخش هایی از این دو زندان به مسجد تبدیل شد و هم اکنون نیز مورد استفاده است.
مطلبی که شاید دانستن آن خالی از لطف نباشد اینکه تا قبل از اشغال سرزمین های باختری توسط رژیم صهیونیستی که در سال ۱۹۶۷ آغاز شد، مردان فلسطینی آفریقایی تبار به عنوان نگهبان و خادم در مسجد الاقصی استخدام می شدند وظیفه ای که با شروع اشغالگری از آنها گرفته و به دست سربازان اسرائیلی سپرده شد که بعدها از این نیروهای کار اخراج شده برای کار در صنایع تولید شکر در دو منطقه «عکا» و «أریحا» استفاده شد.
نکته دیگر اینکه در اواخر سلطه عثمانی ها بر فلسطین این دو رباط آفریقایی نشین جزء اموال مذهبی کشور نامیده و در واقع وقف شد که بعدها شیخ امین الحسینی رهبر فلسطین و مفتی اعظم بیت المقدس برای حسن اعتماد و اثبات وفاداری خود به آفریقایی-فلسطینی ها که درواقع حافظان قدس بودند در زمانی، برخی از دکان ها و منازل این دو رباط را لغو وقف کرده و به اجاره و یا تملیک ساکنان اصلی آن درآورد.
با حضور نیروهای صهیونیستی و استقرار اسرائیل در منطقه، آفریقایی-فلسطینی هایی که ارتباط آنها با اورشلیم به قبل از ۱۹۴۷ بر میگشت خود را در یکی از ناآرام ترین مناطق خاور میانه یافتند. از آن پس و با توجه به علقه و انس زیاد آفریقایی – فلسطینی ها با شهر و اهالی اورشلیم و داشتن پیوند های عمیق با اسلام، موج جدیدی از پیوند و ازدواج آنها با فلسطینی ها به وجود آمد و در زمان کوتاهی به اوج خود رسید اما به گواه تاریخ تمام معاملات و روابط آنها با فلسطینی های اصیل بوده و آنها بیشتر زنان خود را از جامعه «بایسان فلاح» که از قدیمی ترین جوامع مدنی فلسطینی هستند بر می گزیدند و یا پسران خود را بیشتر به دامادی این طایفه در می آوردند و علاقه چندانی به ایجاد پیوند و ازدواج با دختران و زنان بادیه نشین که اغلب مهاجر و کوچ نشین و از ملیت های مختلف بودند، نداشتند.
فلسطینی-آفریقایی به طور کلی از سال ۱۹۳۰ فقط در این دو منطقه و رباط بزرگ زندگی میکنند و به نوعی این مکان را خانه خود می نامند. اما گاهی از تعصب و نژاد پرستی ساکنان اصلی فلسطین رنج میبرند به طوری که در خارج از بیت المقدس برخی از فلسطینی ها، این جامعه را برده یا «عبید» می نامند و برخی از فلسطینی ها نیز با توجه به رنگ تیره پوست آنها از هرگونه ازدواج و ایجاد پیوند زناشویی با جامعه آفریقایی – فلسطینی ها خودداری میکنند که این مسئله در سال های اخیر رفته رفته رنگ باخته و به رونق سابق نیست.
گفته میشود که این جامعه بیشترین آسیب را از اشغال قدس شرقی توسط نیروهای صهیونیستی دیده است تا جایی که در حال حاظر این ناحیه در بین دو ایست بازرسی این رژیم قرار گرفته است که فقط به ساکنان این منطقه اجازه عبور و مرور می دهد تا جایی که نمازگزاران مسجد الاقصی نیز اجازه ورود به این منطقه و داد و ستد و سرکشی از آن را نیز ندارند و هرگونه تردد و قدم زدن جوانان زیر سی سال در خیابان های این دو ناحیه به سرعت توجه سربازان اسرائیلی را به خود جلب میکند و باعث مداخله آنها میشود.
به عنوان سخن پایانی، جامعه آفریقایی – فلسطینی های حاضر در سرزمین های اشغالی به شدت حامی آزادی قدس شریف و آرمان ملی فلسطینیان هستند و این مسئله را با تقدیم شهدا و اسرای متعددی از جامعه خود اثبات کرده اند.
گردآوری و پژوهش : شهاب الدین کارگر