زهرا طیبی، زینب مرزوقی، علی ملکی، گروه نقد روز: رئیسی ازجمله روسای‌جمهوری بود که با توجه به نگاه و سلیقه متفاوت میان مردم در مشی و رفتار خود تفاوت قائل نمی‌شد و مردم را به خودی و غیرخودی تقسیم نمی‌کرد. این امر در سفرهای استانی و گفت‌وگو با مردم به‌وضوح دیده می‌شد. همین امر هم باعث شد در جریان تشییع رئیس‌جمهور تقریبا همه اقشار مردم با نگاه‌ها و ایده‌های مختلف در مراسم تشییع حاضر شوند. رئیسی این مشی را در برخورد با گروه‌های سیاسی هم داشت و به همین جهت در میان سیاسیون حاضر در مراسم تشییع رئیس‌جمهور، چهره‌هایی به‌چشم می‌خوردند که منش سیاسی آنها فرسنگ‌ها با رئیس‌جمهور فاصله داشت. تهران در روز گذشته تصویری از یک ایران کوچک با همه گرایش‌ها در میدان انقلاب ثبت کرد که برای تشییع رئیس‌جمهور شهیدی آمده بودند که میان گروه‌های مختلف مردم قائل به دسته‌بندی نبود.
اقامه نماز رهبر انقلاب بر پیکر رئیس‌جمهور شهید و همراهان گرامی ایشان
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح روز چهارشنبه با حضور در دانشگاه تهران و در میان خیل عظیم تشییع‌کنندگان، بر پیکر شهدای سرافراز خدمت، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور اسلامی ایران، دکتر امیرعبداللهیان وزیر امور‌خارجه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین آل‌هاشم نماینده ولی‌فقیه در آذربایجان‌شرقی، دکتر رحمتی استاندار آذربایجان‌شرقی، سردار سید‌مهدی موسوی، خلبان سید‌طاهر مصطفوی، مهندس بهروز قدیمی و خلبان محسن دریانوش، نماز اقامه کردند.
عزاداری اقوام مختلف ایران در سوگ رئیس‌جمهور
عشایر عرب ایران هرکدام برای مشخص بودن نام و نشان و اصل و ریشه‌شان«علم» دارند. علم‌ها پرچم‌های بزرگی هستند که نام عشیره با رنگ و پس‌زمینه خاصی طراحی شده‌اند و دهه‌ها به همین شکل و سیاق مانده‌اند. عرب‌های ایران رسم دارند هروقت بزرگ خاندان و عشیره‌ای را از دست می‌دهند، هنگام تشییع پیکر برای نشان دادن عزا و سوگ‌شان، علم را بیفرازند و با این علم افراشتن، اعلام کنند که بزرگی از دست داده‌اند. لرها و بختیاری‌ها نیز با به تن کردن لباس محلی و مخصوص به خود، در این عزای عمومی مشارکت کرده بودند.
خیل جمعیت مردم و دست‌وپا زدن رسانه‌های فارسی‌زبان
تصویر حضور خبرنگاران در ساختمان‌های بلند اطراف محل تشییع رئیس‌جمهور نشان می‌داد جمعیت حاضر آنقدر قابل‌توجه بوده که امکان ثبت کثرت آن تنها با حضور در بالای این ساختمان‌ها ممکن باشد. در تشییع پیکر رئیس‌جمهور و هیات همراه، تصاویر به‌خوبی گویای تعداد جمعیت حاضر در این مراسم است؛ جمعیتی که مدام و با آمد و رفت مردم پر و خالی می‌شد، اما همچنان و تا چشم کار می‌کرد جمعیت مردم حاضر دیده می‌شد. رسانه‌های فارسی‌زبان نیز که همواره سعی می‌کردند جمعیت حاضر در تجمع را کم نشان دهند، نسبت به حضور مردم در تشییع رئیس‌جمهور واکنش منفی و عصبی نشان دادند و گفتند: «تعارف نداریم، جمعیت زیاد و قابل‌ملاحظه‌ای در شهرها برای تشییع آمده‌اند.
ما داریم دست‌وپا می‌‌زنیم.»
این واکنش‌ها بعد از آن اتفاق افتاد که رسانه‌های فارسی‌زبان تلاش کردند با انتشار تصاویری از حضور چند نفر مقابل سفارتخانه‌‌های ایران و اظهار خوشحالی از شهادت رئیس‌جمهور این‌طور القا کنند که شهادت رئیس‌جمهور منجر به تاثر جامعه نشده اما حضور مردم در تشییع رئیس‌جمهور این فضاسازی را به حاشیه برد. در سمت دیگر اما همچنان برخی حساب‌های کاربری وابسته به براندازان تلاش کردند با تخمین زدن جمعیت افراد حاضر در تشییع، تعداد مردم حاضر در مراسم را کم نشان دهند که البته با توجه به رفت و آمدهای مردم و پر و خالی شدن جمعیت، نمی‌توان صرفا با تخمین زدن جمعیت حاضر در یک ساعت مشخص در میدان انقلاب آن تجمع را به کل شرکت‌کنندگان در تجمع تعمیم داد. نکته قابل‌توجه این است که علاوه‌بر اینکه آنچه رسانه‌های فارسی‌زبان منتشر می‌کردند، تصویر واقعی نبود. علاوه‌بر این در جریان این تشییع هم تلاش‌هایی برای کم نشان دادن حضور مردم با واکنش جدی آنها همراه شد. روز گذشته و در جریان مراسم تشییع، خبرنگار رسانه‌‌ای آلمانی در خیابان نادری و در جایی که جمعیت کمتری حاضر بود درحال تهیه گزارش بود تا تصویر حضور کم‌جمعیت مردم را منتقل کند که البته با واکنش مردم مواجه شد و ضمن اینکه نگذاشتند تصویر تهیه کند، از او خواستند فیلمی که گرفته را به آنها تحویل دهد.
خداحافظ یاور کارگران هفتتپه
قصه هفتتپه و رنج کارگران هفتتپه سر دراز دارد. شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه با 24 هزار هکتار گستره زمین‌های کشاورزی و کارخانه و حدود پنج هزار و 500 نیروی رسمی، پیمانی، قراردادی و پیمانکاری سال 94 به بخش خصوصی واگذار شد. هرچند هفتتپه پیش از واگذاری نیز مشکلاتی اعم از عدم پرداخت به‌موقع حقوق و بیمه کارگران داشت اما پس از واگذاری به بخش خصوصی حجم تولید این شرکت به‌شدت کاهش یافت و نیشکر هفتتپه عملا یک شرکت در آستانه فروپاشی و ورشکستی با بدهی فراوان به کارگران این شرکت بود. اعتراض کارگران به وضعیت پیش‌آمده برای این شرکت و تجمعات، تقریبا همزمان بود با تصدی آیت‌الله رئیسی بر ریاست قوه قضائیه. علی‌رغم اینکه دولت روحانی و وزارت اقتصاد سعی داشتند با امنیتی کردن فضای تجمعات بحق کارگری، معادله را تغییر دهند اما قوه قضائیه و تعدادی از نمایندگان مجلس دولت را برای خلع ید مالکان هفتتپه و برگزاری جلسات فوری با حضور کارگران مجاب کردند. با وجود اینکه درنهایت در سال1400 اسدبیگی از مالکیت هفتتپه خلع ید شد اما حکم صادرشده ابلاغ نشده بود و هفتتپه همچنان در وضعیت بلاتکلیفی باقی مانده بود. مردادماه 1400 همزمان با تحلیف ریاست‌جمهوری سیدابراهیم رئیسی، خیابان‌های شوش بار دیگر محل تجمع کارگران هفتتپه شده بود و این‌بار از سیدابراهیم رئیسی در مقام رئیس‌جمهور جدید درخواست داشتند تا هرچه سریع‌تر، با صدور حکم خلع ید و واگذاری مجدد شرکت نیشکر هفتتپه به بخش دولتی، به وضعیت معیشتی بد کارگران سروسامان دهد. از اولین خدمات رئیسی به کارگران هفتتپه، اجرایی شدن حکم خلع ید در همان روزهای اول دولتش بود.
همچنین با دستور رئیس‌جمهور کارگروه‌های تخصصی برای بررسی وضعیت شرکت تشکیل و راهکارهای عملی برای بهبود شرایط تولید و مدیریت ارائه شد. با تاکید و دستور بر اهمیت حفظ حقوق کارگران اقداماتی در جهت بهبود شرایط کار و زندگی آنها نیز صورت گرفت. رئیسی اردیبهشت 1402 در آخرین سفر استانی خود به خوزستان شخصا با قطار اندیمشک به هفتتپه رفت و با حضور در شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه قول رونق و پیشرفت و توسعه شرکت را به کارگران داد. آن‌گونه که کارگران روایت می‌کنند با وعده رئیس‌جمهور به‌وضوح شاهد بازگشت رونق و تولید به این شرکت بودند. در جریان آن سفر رئیس‌جمهور به شوش، کارگران هفتتپه خواستار واگذاری قطعی این شرکت به شرکت توسعه نیشکر شدند و آیت‌الله رئیسی نیز قول پیگیری جدی در این زمینه را داد. این اقدامات امید را در دل کارگران زنده کرد. روز گذشته و در جریان تشییع رئیس‌جمهور در تهران کارگران هفتتپه شوش برای جبران خدمات و دستورات مستقیم رئیس‌جمهور برای بهبود وضعیت تولید، مالکیت و وضعیت معیشتی کارگران چه در دوران ریاست قوه قضائیه و چه در دوره ریاست بر هیات دولت؛ در تشییع شهید جمهور با پلاکاردهایی تحت عنوان«یاور کارگران هفتتپه، شهادتت مبارک»حضور یافتند.
معیشت کارگران؛ خط قرمز رئیسی در هر ۲ قوه
هپکو و سرگذشت کارگران آن شبیه به سرگذشت هفتتپه و کارگرانش است. هپکو، قطب تولید ماشین‌آلات راهسازی کشور که عملکرد پرافتخار آن در دوره دفاع مقدس، نقش بی‌بدیلی در حوزه لجیستیک و فنی در پشتیبانی رزم ایفا کرد در دوران پس از جنگ تحمیلی به یک برند برتر در منطقه تبدیل شد که حتی با شرکت‌های صنعتی مشابه اروپایی هم در مواردی پهلو‌به‌پهلو می‌زد.
اما همین چندسال گذشته این گل سرسبد حوزه ماشین‌آلات سنگین به روزی افتاده که انبارهای عظیم آن تهی از مواد اولیه و محصولات شد و کارگران آن به نان شب خود محتاج شدند و این سرنوشتی بود که خصوصی‌سازی به روز این شرکت آورد. تنها تفاوت هپکو با هفتتپه این بود که افول این شرکت از دهه 80 آغاز شد و دقیقا مالکان آن با بدهکاری و عدم تسویه بدهی خود به دولت و پرداخت نکردن حقوق کارگران، کمر به همت نابودی این شرکت بستند.
ماجرای ورود حجت‌الاسلام رئیسی به هپکو باز هم از دوره ریاست او بر مسند قوه قضائیه آغاز شد. با وجود پیگیری و درخواست‌های مکرر رئیسی در مقام رئیس دستگاه قضا از دولت قبل برای ورود به پرونده در سال99 اما واگذاری هپکو به بخش خصوصی متوقف نشد. تا اینکه رئیسی به‌عنوان رئیس دولت در ۳۱ تیر ۱۴۰۱ در سفر به استان مرکزی از صنایع بزرگ استان بازدید کرد و در جریان مسائل و مشکلات واحد‌های صنعتی قرار گرفت. یکی از این صنایع بزرگ کارخانه هپکو بود که سال‌ها درگیر مساله خصوصی‌سازی نامناسب و مشکلات نقدینگی بود.
بعد از سفر رئیس‌جمهور به اراک و شنیدن مشکلات کارگران این کارخانه، هپکو به سازمان تامین اجتماعی واگذار و مشکلات حقوق کارگران و تولید در این کارخانه مرتفع شد.
پیگیری رئیسی در مقام رئیس قوه‌قضائیه و رئیس‌جمهور برای رهایی دو صنعت بزرگ هپکو و هفتتپه از چنگال خصوصی، نشان داد که اهمیت ویژه‌ای بر سفره کارگران و صنایع تولیدی دارد. هرچند برخی‌ها در آن مدت سعی داشتند تا با امنیتی کردن فضا، حقوق کارگران را نادیده بگیرند اما رئیسی در هر دو قوه، با حل‌و‌فصل گره بزرگ خصوصی در هپکو، اولویت خود را معیشت و رفع مشکلات معیشتی کارگران معرفی کرد.
تصویری از یک ایران کوچک در تشییع رئیس‌جمهور
اگر نگاهی به جمعیت حاضر در تشییع شهید رئیسی بیندازیم، تقریبا همه جنس از مردم، دیده می‌شد. خانواده‌هایی که با بچه‌های کوچک خود به تشییع آمده بودند. جوان‌های دانشجویی که دسته‌جمعی با هم در تشییع حاضر شده بودند. پیرمردها و پیرزن‌هایی که روی ویلچر نشسته بودند و با عصایی در دست‌شان تصویر رئیس‌جمهور شهید را در دست گرفته بودند، دیده می‌شد. تصویر یک ایران با همه گروه‌های سنی را می‌شد در مراسم تشییع رئیس‌جمهور و هیات همراه دید. تصویری از جوانان، نوجوانان، خانواده‌ها، کودکان و پیرمرد و پیرزن‌ها در مراسم تشییع رئیس‌جمهور نشان می‌داد واکنش مردم به شهادت رئیس‌جمهور، تنها محدود به قشر و گروه سنی خاصی نبود. در این میان حتی کودکان هم همراه با خانواده‌هایشان در یک لحظه تاریخی در جمهوری اسلامی ایران حضور داشتند. برخلاف اینکه رسانه‌های فارسی‌زبان همواره تلاش می‌کنند تا این تصویر را نشان دهند که بیشترین افراد حاضر در مراسمی مثل تشییع رئیس‌جمهور، تنها افرادی بودند که سنی از آنها گذشته بود، اما اگر در میان جمعیت حاضر در تشییع رئیس‌جمهور حضور داشتید و نگاهی به اطراف خود می‌انداختید به‌وضوح این امر مشخص بود که تنها یک قشر یا گروه سنی خاص، در این تشییع حاضر نشدند.
یادگاری یهودیان از شهید رئیسی
درروزهای اخیر تصاویری در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که یهودیان صهیونیست بعد از شنیدن خبر شهادت سیدابراهیم رئیسی، امیرعبداللهیان و همراهان‌شان شادی می‌کردند. این تصاویر باعث ناراحتی و واکنش کاربران ایرانی شد. با این حال اما روز گذشته خاخام‌های یهودی ضدصهیونیسم خود را به مراسم تشییع پیکر شهدای سانحه هلیکوپتر رساندند و ارادت‌شان را نسبت به ریاست‌جمهوری ایران نشان دادند. آنها همچنین با حضور در میان مردم عکس‌های یادگاری خود با شهید رئیسی را نمایش دادند. هفت‌ماه پیش که شهید سیدابراهیم رئیسی برای شرکت در هفتادوهشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده بود، با خاخام‌های یهودی ضدصهیونیسم در این شهر دیدار و گفت‌وگو کرد. «ایران همیشه جامعه یهودیان ایرانی را حتی تا امروز مورد‌حمایت قرار داده است و در آزادی کامل به سر می‌برند.» این را یکی از خاخام‌ها خطاب به شهید رئیسی گفته بود و رئیسی هم اظهار کرده بود که صهیونیست‌ها می‌خواهند چهره یهودیت را خراب کنند. سیدابراهیم رئیسی تاکید کرده بود که ما معتقدیم یهودیان غیر از صهیونیست‌ها هستند و اقدامات ضدصهیونیستی این خاخام‌ها را تحسین کرده بود.
اخلاق سیاسی؛ مطالبه مردم از رئیس‌جمهور جدید
«حیف بود اگر شهید نمی‌شدی.» یکی از نوشته‌های روی پلاکاردهایی بود که مردم در این مراسم به دست گرفته بودند. یکی از ویژگی‌های مشترک شهید رئیسی، امیرعبداللهیان، آل‌هاشم و رحمتی «مردمی بودن» بود. ازجمله دلایل پرجمعیت‌بودن مراسم تشییع، همین ویژگی بود. حتی کسانی‌که خط فکری‌شان با آنها هم‌مسیر نبود نیز به مردمی بودن‌شان اذعان می‌کنند. این ویژگی رفتاری که بسیار مورد توجه مردم قرار گرفته، انتظاراتی را در ذهن آنان برای کاندیداهای ریاست‌جمهوری ایجاد کرده است. چنانچه یکی از پلاکاردهایی که در میان جمعیت دیده می‌شد این بود که «کاندیدای محترم؛ اگر خستگی‌ناپذیری به میدان بیا.» این جمله علی‌رغم اینکه نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری را دعوت به فعالیت‌های بدون وقفه می‌کند، نشان‌دهنده این است که ویژگی‌های رفتاری و انسانی شهید رئیسی در ذهن بخشی از مردم به مولفه‌ای تبدیل شده که مورد مقایسه با دیگران قرار می‌گیرد. از جمله عباراتی که در مورد رئیس‌جمهور شهید گفته می‌شود، «شهید راه خدمت» است. اگر این پلاکاردها را به‌عنوان بخشی از ذهنیت مردم بدانیم، اکثر شعارها، گفته‌ها و پلاکاردها حول محور ویژگی‌های شخصیتی رئیسی است. این یعنی مردم علاوه‌بر کنش‌های سیاسی، برای خصوصیات اخلاقی نامزد منتخب‌شان نیز اهمیت ویژه‌ای قائلند.
آغوش باز کودکان برای شهدای جمهور
سیدابراهیم رئیسی اولین رئیس‌جمهور ایرانی نبود که به شهادت رسید. پیش از او و در روز 8 شهریور 1360 محمدعلی رجایی همراه نخست‌وزیرش، محمدجواد باهنر طی عملیات انفجاری در دفتر نخست‌ویری در حالی به شهادت رسید که کمتر از یک ماه از تنفیذش گذشته بود. این ترور نیز مانند بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی توسط سازمان مجاهدین خلق انجام شد. 43 سال بعد در روز 30 اردیبهشت 1403 رئیس دولت سیزدهم، درحالی که سد «قیز قلعه‌سی» را افتتاح کرده بود و به‌منظور افتتاح ارتقای کیفیت پالایشگاه تبریز عازم این شهر بود، بالگرد وی در این مسیر در منطقه جنگلی دیزمار بین روستای «اوزی» و «پیر‌داوود» دچار سانحه شد. در همین خصوص و از زمان شهادت رئیسی این اتفاق را در کنار شهادت رجایی قرار می‌دهند. «مثل رجایی، بهشتی شد» یکی از عباراتی است که برای توصیف این اتفاق استفاده شد. در مراسم روز گذشته تصویری از کودکانی منتشر شد که پوسترهای رئیس‌جمهور شهید را در آغوش گرفته و خوابیده‌اند. همین قاب در سال 1360 نیز ثبت شده بود و وجه تفاوتش تصاویر پوسترها بود. در سال 1360، شهیدان باهنر و رجایی درآغوش گرفته شدند و سال 1403 شهید رئیسی میزبان آغوش کودکان در خیابان بود.
اولین سفر وزیر خارجه مصر به ایران و سفر رئیس دومای روسیه به نمایندگی از پوتین
روز گذشته در جریان ادای احترام مقامات به پیکر رئیس جمهور، وزیر امور خارجه مصر برای اولین بار و پس از سال‌ها به ایران آمد و در مراسم ادای احترام مقامات کشورها حضور پیدا کرد.
به دستور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه رئیس مجلس نمایندگان روسیه در مراسم یادبود رئیس‌جمهور ایران شرکت کرد و پیام همدردی ویژه ریاست‌جمهوری روسیه را به مقامات رسمی در تهران ابلاغ کرد.
خبرگزاری‌های روسی به نقل از ولادیمیر پوتین درباره رئیس‌جمهور ایران نوشته‌اند: «او (رئیس‌جمهور ایران) واقعاً یک شریک قابل اعتماد بود، مردی که از خودش مطمئن بود و در راستای منافع ملی عمل می‌کرد.»
پوتین درباره شهید رئیسی افزود: «البته او (رئیس‌جمهور فقید ایران) مرد حرفش بود و همیشه کار کردن با او خوب بود. منظور من این است که اگر ما در مورد چیزی به توافق رسیدیم، می‌توانستیم مطمئن باشیم که توافق انجام می‌شود.»
تشییع رئیس‌جمهوری که در فرمول دوگانه‌سازی‌های سیاسی قرار نگرفت
از زمان اعلام خبر سقوط بالگرد رئیس‌جمهور، شخصیت‌ها و چهره‌های سیاسی مختلفی برای او آرزوی سلامتی و پس از شهادت رئیسی، پیام‌های تسلیت منتشر کردند. نکته جالب‌توجه این بود که این شخصیت‌ها در رویدادهای مهمی در کشور مثل انتخابات اخیر نیز معمولا نظرات متفاوتی را بیان و همچنین برخی از این شخصیت‌ها نقدهایی را به رئیس‌جمهور وارد می‌کردند. در این میان واکنش‌ها و پیام‌های چهره‌های اصلاح‌طلب بیش از دیگر گروه‌های سیاسی موردتوجه قرار گرفت؛ اظهار تاسف همه چهره‌های سیاسی درپی شهادت رئیس‌جمهور، وفاق و یکصدایی را در فضای سیاسی کشور ایجاد کرد. در شرایطی که برخی چهره‌های و رسانه‌های اپوزیسیون خارج سعی می‌کردند در این حادثه تلخ هم نوعی شکاف در جامعه ایجاد کنند، این واکنش‌ها، یک تصویر را در فضای بین‌المللی ایجاد کرد که علی‌رغم وجود اختلاف سلیقه‌های سیاسی میان چهره‌های سیاسی، اما همچنان همبستگی در موضوعات و برهه‌های حساس کشور میان سیاسیون وجود دارد. روز گذشته در جریان اقامه نماز بر پیکر رئیس‌جمهور و تشییع پیکر ایشان و هیات همراه در میدان انقلاب، چهره‌های سیاسی مختلف با سلایق متفاوتی در مراسم تشییع حاضر شدند که حضورشان در قاب رسانه‌ها ثبت شده است. چهره‌هایی مثل محمدرضا عارف، علی لاریجانی، مجید انصاری، ناطق‌نوری، سیدحسن خمینی، محمد طحان‌نظیف سخنگوی شورای نگهبان و غلامعلی حدادعادل در مراسم تشییع رئیس‌جمهور حضور پیدا کردند و تصاویر حضور این چهره‌های سیاسی درکنار هم موردتوجه رسانه‌های مختلف قرار گرفت. رئیسی ازجمله چهره‌های سیاسی بود که حتی در دوران ریاست‌جمهوری تلاش کرد با گروه‌ها و سلایق سیاسی ارتباط خوبی داشته باشد، حتی در مواردی با آنها مشورت می‌کرد. گفت‌وگو و صحبت با وزرای دولت سابق از مواردی بود که رئیس‌جمهور به آن اهتمام ویژه داشت و برمبنای روایت برخی از این شخصیت‌های سیاسی، رئیس‌جمهور حتی در مواردی که موضوعات مطرح‌شده مخالف نظرات و صحبت‌هایشان بود با سعه‌صدر به آنها گوش می‌داد. همین امر منجر شد بعد از شهادت وی تقریبا همه شخصیت‌های سیاسی نسبت به آن واکنش نشان دهند و همگرایی و اتحاد در فضای سیاسی کشور به‌وجود بیاید.