یادمان
در سوگِ طنزپرداز برجسته
صاحبخبر - ستاره منوچهری- خبر کوتاه بود. محمدعلی علومی، یک شنبه، 16اردیبهشت در 63 سالگی در بم درگذشت. با خواندن این خبر تلخ، ناگهان برگشتم به 15سال پیش و دوران دانشجویی؛ زمانی که میخواستم مقالهای با محوریت طنز در ادبیات کهن فارسی بنویسم و به سهجلد کتاب «طنز در مثنوی معنوی» محمدعلی علومی که بهتازگی منتشر شده بود، برخوردم؛ سهجلد کتاب جیبیِ جمعوجور که انتشارات امیرکبیر چاپ کرده بود. محمدعلی علومی در این سهجلد بنمایههای طنز در شش دفتر مثنوی را بررسی میکند. در مقدمه این کتاب آمده است: «مولانا در مثنوی، داستانسرایی است که در تعداد قابلملاحظهای از داستانهای منظوم خود، از انواع گوناگون طنز بهوفور بهرهمند شدهاست. اما داستان در گذشتههای ایام با داستان در معنا و مفهوم جدید، تفاوتهای اساسی دارد که ناگزیر باید حتی به ایجاز و اختصار، به بعضی از این تفاوتهای مهم اشاره کرد.» علومی علاوه بر پژوهش در طنز مثنوی، بنا به توصیه زندهیاد استاد عمران صلاحی، پژوهشهای متعددی در متون ادبی ایران و جهان انجام دادهاست که از جمله آنها میتوان به این آثار اشاره کرد: «انواع طنز در گلستان سعدی»، «طنز و شیوههای داستانی در بوستان»، «طنز ایران از مشروطه به بعد»، «بررسی انواع طنز در خارستان اثر حکیم قاسمی کرمانی» و «طنز در آمریکا با داستانهایی از طنزنویسان مشهور آمریکا». زندهیاد علومی تنها در زمینه طنزپژوهی و طنزپردازی فعالیت نمیکرد. او اسطورهشناس و رماننویس کاربلدی هم بود. یکی از رمانهای او «پریباد» نام دارد که با الهام از اسطوره «پری» و «باد» در شاهنامه فردوسی نوشتهشدهاست. این رمان سرشار از بنمایههای اسطورهای است که مولف خودآگاه یا ناخودآگاه به آنها توجه کردهاست. در مقالهای با عنوان «نقد اسطورهای نماد پری و باد در شاهنامه فردوسی و رمان «پریباد» نوشته محمدعلی علومی» که در شماره دوم پژوهشنامه ادب حماسی منتشر شده، آمدهاست: «توجه نویسنده به اسطورههایی همچون پری هم در وجه منفی و هم در نقش باروری و زایش و ارتباط آن با آب و بارش و اسطوره باد و شخصیتهای اسطورهای همچون سیاوش، طوس، کیخسرو، افراسیاب و فریدون و اشاراتی که جایجای در رمان خود به شاهنامهخوانیها و نقالی در قهوه خانهها دارد، حکایت از خوانش او از شاهنامه دارد.» از دیگر رمانهای معروف علومی، «آذرستان» است که در سال 77 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شد. دیگر رمان تقدیرشده محمدعلی علومی، رمان طنز «شاهنشاه در کوچه دلگشا» است که برنده جایزه سیسال رمان طنز در ایران شد. «سوگ مغان»، «اندوهگرد»، «هزار و یک شب نو»، «خانه کوچک» و «عطای پهلوان» از دیگر رمانهای این نویسنده است.∎