وحید پورتجریشی؛ بازار: برخی رسانه ها خبری مبنی بر توافق وزرای امور خارجه ایران و هند برای بررسی ازسرگیری فروش نفت ایران به هند طی نشست مشترک این دو در تهران منتشر کردند.
بر این اساس، یک مقام هندی به بیزینس استاندارد گفته است: «ما همیشه وضعیت جریان نفت خام را رصد می‌کنیم. پیشنهادهایی برای ازسرگیری واردات نفت خام ایران وجود دارد که در حال بررسی آنها هستیم.»
اما سوال اینجاست که آیا هندی ها که برای سالهای متمادی دومین مشتری نفت ایران پس از چین محسوب شده و بین سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ نیز رکورد واردات نفت از ایران را شکستند، حاضر به بازگشت به معاملات نفتی دوجانبه با تهران خواهند بود یا خیر؟ اساسا چه عواملی باعث شده تا دهلی نو پس از گذشته حدود چهار سال، بار دیگر تصمیم به بررسی بازگشت به بازار نفت ایران بگیرند؟ همچنین باید به این سوال نیز پاسخ داد که آیا در صورت نظر مساعد هند برای بازگشت به بازار نفت ایران، چنین تصمیمی تا چه میزان عملیاتی خواهد بود؟ در ادامه، سعی خواهیم کرد سوالات مطرح شده را به صورت کلی پاسخ دهیم.
خروج هند از معاملات نفتی ایران؛ مشکل کجاست؟
بزرگترین مشکل ایجاد شده در مسیر معاملات دیرینه نفتی ایران و هند، موضوع تحریم هایی بود که دولت ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ علیه ایران وضع کرد؛ تحریم هایی که ضربه قابل توجهی به تعاملات بین المللی ایران در سطح جهانی وارد آورده و هنوز نیز ادامه دارد. این وضعیت مشابه در خصوص ونزوئلا نیز وجود داشت که معاملات خرید نفت میان دو کشور بار دیگر از سر گرفته شد.
واردات قطعات ماشین آلات و تجهیزات صنعتی هندی نیز به دلیل قرار گرفتن ذیل بندهای مختلف تحریم های وضع شده از سوی دولت آمریکا به ویژه تحریم فلزات، متوقف شد که در عمل، ایران از قابلیت تهاتر کالا در برابر نفت با هند نیز تقریبا باز ماند
اما پیش از وضع این تحریم ها نیز دو کشور ایران و هند تا حد زیادی در خصوص تسویه حساب های نفتی با یکدیگر به مشکلاتی بزرگ مواجه شده بودند. عدم توانایی ایران در استفاده از حساب های بانکی مستقیم بین المللی و استفاده از سیستم سوئیفت، منجر شده بود تا حجم انبوهی از مطالبات نفتی تهران در دهلی نو ایجاد شود. این روند درست مشابه طلب نفتی ایران از کره جنوبی بود که چندی پیش با مجوز وزارت خزانه داری آمریکا به حساب یکی از بانک های قطر واریز شد.
البته ایران و هند تا مدتی هم برای تسویه حساب های مالی خود از روش تهاتر کالا در برابر نفت استفاده می کردند که همین موضوع یکی از دلایل ورود برنج و چای هند به کشور طی سال های گذشته محسوب میشد. اما با تصمیم دولت ایران برای حمایت از تولید داخل و کشاورزان، واردات برنج و چای خارجی نیز در برخی از برهه های زمانی محدود و حتی در برخی از زمان ها ممنوع اعلام شد.
از سوی دیگر، واردات قطعات ماشین آلات و تجهیزات صنعتی هندی نیز به دلیل قرار گرفتن ذیل بندهای مختلف تحریم های وضع شده از سوی دولت آمریکا به ویژه تحریم فلزات، متوقف شد که در عمل، ایران از قابلیت تهاتر کالا در برابر نفت با هند نیز تقریبا باز ماند.
همین امر منجر شد تا ادامه معاملات نفتی برای هر دو کشور، جذابیت لازم را نداشته و نهایتا با افزایش فشار آمریکا بر دهلی نو و عدم تمدید معافیت های خرید نفت هند برای ایران، معاملات نفتی دو کشور از سال ۲۰۱۹ به این سو قطع شد.
مشکلات موجود بر سر راه صادرات نفتی ایران به هند
اکنون در پی نابسامانی ایجاد شده در بازار نفت و افزایش قیمت ها که ناشی از ناامنی به وجود آمده در دریای سرخ است؛ به نظر می رسد طرف هندی دستکم موضوع از سرگیری مجدد خرید نفت ایران را به عنوان یکی از گزینه های احتمالی برای مقابله با تورم ناشی از افزایش قیمت انرژی در دستور کار خود قرار داده است. اما باید به این نکته توجه داشت که مشکلات یاد شده پیشین هنوز بر سر راه تعاملات نفتی ایران و هند وجود داشته و هیچ کدام مرتفع نشده اند.
از سوی دیگر، غرب در مساله حوثی های یمن و ناآرامی ایجاد شده در دریای سرخ، انگشت اتهام خود را به سمت تهران گرفته و به همین دلیل، ارائه هرگونه معافیت از تحریم خرید نفت ایران به هندی ها، دستکم تا پیش از پایان تنش ها در دریای سرخ بسیار بعید به نظر می رسد.
نفت ارزان روسیه، بزرگترین رقیب صادرات نفتی ایران
اما مشکل دیگر موجود بر سر راه ایران، حضور روسیه به عنوان بزرگترین تامین کننده نفت چین و به احتمال زیاد، هند در سال ۲۰۲۳ است. بسته شدن بازار نفت پر رونق اروپا به روی روسیه و تحریم نفتی این کشور منجر به آن شده است تا این کشور مسیر دو خریدار بزرگ جهان یعنی هند و چین را در پیش بگیرد. البته این معضل تنها مربوط به ایران نبوده و کشورهای دیگر اوپک مانند عراق و عربستان نیز طی دو سال گذشته حضور بسیار کمرنگ تری در سبد نفتی هند و چین داشته اند. کاهش خرید نفت خاورمیانه از سوی دو کشور یاد شده و تمایل بیشتر آنها به خرید نفت روسیه، به دلیل ارائه تخفیف های بسیار چشمگیری بوده که مسکو در قبال فروش نفت خود به این دو خریدار بزرگ می دهد. این در حالیست که معاملات نفتی ایران با چین به دلیل ممانعت تهران برای ارائه تخفیف های بیشتر به پکن، به حال نسبتا تعلیق در آمده است.
در صورت تشدید تنش های دریای سرخ و تاثیر منفی آن بر قیمت نفت و البته باتوجه به روابط نزدیک میان دهلی نو و ایالات متحده، بعید نیست که دولت هند به فکر اخذ معافیت های معاملات نفتی با ایران، هرچند به صورت محدود، بیفتند
بر اساس آمار منتشر شده از سوی وب سایت «اویل پرایس»، چینی ها در سال گذشته میلادی بیش از ۱۰۷ میلیون تن نفت خام از روسیه وارد کرده اند که این آمار، روسیه را به بزرگترین تامین کننده نفت چین تبدیل نموده است. همچنین در مقیاس روزانه، چین به طور متوسط حدود ۲.۱۴ میلیون بشکه نفت خام از روسیه وارد نموده و عربستان سعودی با صادرات ۱.۷ میلیون بشکه در روز، در رتبه دوم صادرات نفتی به چین قرار گرفته است.
در بخش دیگری از این آمار آمده است که صادرات نفتی روسیه به چین در ماه ژوئن سال ۲۰۲۳ به بالاترین سطح تاریخی خود یعنی ۲.۵۷ میلیون بشکه در روز رسیده است. لازم به ذکر است، از زمان آغاز تحریم های نفتی روسیه و قطع تقریبی این صادرات به اروپا، دو کشور چین و روسیه به بزرگترین خریدار نفت این کشور تبدیل شده اند. به نظر می رسد موضوع تعاملات نفتی چین و روسیه برای طرف هندی نیز صادق باشد که همین امر، یکی از بزرگترین موانع صادرات نفتی ایران به مقصد هند به حساب می آید.