عربستان سعودی در حال برنامهریزی برای پروژه جدیدی به نام شهر نئوم (NEOM) در سواحل دریای سرخ است. این پروژه با ویژگیهای منحصر به فرد و چالشبرانگیز مختلف، به عنوان بخشی از چشمانداز 2030 برای تبدیل این کشور از یک اقتصاد وابسته به نفت به اقتصاد «دانشبنیان» پیشنهاد شده. با این حال، مخاطرات و چالشهای مختلفی در ارتباط با پروژه وجود دارد که مطالعه آنها برای درسآموزی از یک توسعه آمرانه و بدون ملاحظات محیطی و سازگاری اقلیمی ضروری است. از آنجا که حدود 57 درصد از جمعیت جهان در سال 2022 در شهرها زندگی میکنند، پایداری شهری و رفاه عمومی به نگرانی فزایندهای برای دولتها در سراسر جهان تبدیل شده است. ظاهراً برای مقابله با این چالشها، حکومت پادشاهی عربستان سعودی در حال آزمایش نحوه طراحی فضاهای شهری با شهر هوشمند انقلابی نئوم و توسعه شاخص آن – خطی: The Line – است. محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان سعودی، برنامههایی را برای این پروژه خطی به عنوان یکی از چندین پروژه بزرگی اعلام کرده است که اکنون به عنوان بخشی از طرح اصلاحات و تنوع اقتصادی چشمانداز پادشاهی سعودی در سال 2030 در دست اجراست. در آوریل 1954، جی رابرت اوپنهایمر – فیزیکدانی که به عنوان «پدر بمب اتمی» شناخته میشود و یکی از شرکتکنندگان مهم در برنامه توسعه تسلیحات هستهای گرماهستهای آمریکا – به هیئتی از کمیسیون انرژی اتمی ایالات متحده برده شد و در مورد دیدگاه سیاسی خود مورد پرسش قرار گرفت. روشی که اوپنهایمر، جذابیت کار تسلیحات اتمی را برای یک مهندس -حتی مهندسی که از نظر اخلاق حرفهای جدی بود- توضیح داد، چنین بود: «وقتی چیزی را دیدید که از نظر”فنی” شیرین است، بروید و آن را انجام دهید!» شاید با همان دیدگاه اوپنهایمر باید به معماران، طراحان، مشاوران مدیریت و آیندهپژوهان که اکنون مشغول کار بر روی پروژه بزرگ برنامهریزی شده عربستان سعودی (نئوم) هستند، فکر کنیم: «وقتی پروژه از نظر فنی شیرین و خیالانگیز (و البته بسیار درآمدزا برای سازندگان!) است، باید رفت و آن را انجام داد». این شهر خطی برای نه میلیون نفر در شکافی که به این ترتیب در بیابان ایجاد میشود، محل زندگی فراهم میکند. نئوم جنبههای دیگری نیز دارد، بهویژه آنکه راهاندازی تفرجگاه ورزشی-زمستانی نیز در آن برنامهریزیشده است. در برخی سطوح، جذابیت کار روی پروژهای مانند نئوم ساده است. معماری همیشه موجب خلق ثروت خواهد شد، در درجه اول، به دلایل ساختاری که کم و بیش آشکار است، شکی نیست که حامی نئوم، ولیعهد سعودی مایل است در مقایسه با پروژههای دیگر، بودجه نامحدودی را اختصاص دهد. رویا هزینه دارد. البته در این مورد هزینهای چندبرابری خواهد داشت. بحران اقلیمی در شبهجزیره عربستان سعودی بیابان را به معنای واقعی کلمه غیرقابل سکونت میکند. جدیدترین مطالعات معتبر مخاطرات قابل توجهی را برای بقای انسان در این شبهجزیره پیشبینی میکند، مگر اینکه کاهش شدید دما و تغییری مثبت در وضع اقلیم رخ دهد. در واقع در پروژه نئوم باید ناهماهنگی شناختی طراحی را طوری مدیریت کنند که گویی در واقع اینطور نیست! حل چالشهای طراحی و مهندسی ناشی از رها کردن یک شهر خطیِ صد و چهل کیلومتری وسط بیابان غیرقابل سکونت، نئوم را به پروژهای «از نظر فنی شیرین» تبدیل میکند. حتی اگر محدودیتهای ترمودینامیکی اساسی فوقالذکر قابل تفکیک و با هزینهای فراوان، قابل جبران باشند، در سیاره ما که بهسرعت و بهطور فاجعهباری در حال گرم شدن است، توجیهات پروژه نئوم و شعارهای «توسعه پایدار» در طراحی و اجرای آن بسیار مشکوک و غیرواقعی است. آیا رضایت از کار در این پروژه و حقالزحمههای کلان شرکتهای دخیل، مشارکت در این جنایت اکولوژیکی و اخلاقی را تلافی میکند؟ مسلماً نه! ولی شاید ویترینی زیبا و تماشایی برای نسل جوان و جدید حکومتی پادشاهی با سیاستهایی عمیقاً غیرمدرن و ناپایدار فراهم کند، که صرف نظر از نتایجش برای ساکنان شبهجزیره عربستان، برای شرکتهای مشاور و پیمانکار متعدد در دنیای پیشرفته و عمدتاً غربی ثروت و مکنت فراهم خواهد کرد.
∎عربستان سعودی در حال برنامهریزی برای پروژه جدیدی به نام شهر نئوم (NEOM) در سواحل دریای سرخ است. چشمانداز 2030 برای تبدیل این کشور از یک اقتصاد وابسته به نفت به اقتصاد «دانشبنیان»
نئوم عربستان سعودی پروژهای پرهزینه و ناپایدار
صاحبخبر -