زهرا رفیعی _ روزنامه‌نگار

2توله یوزپلنگ آسیایی که احتمال می‌رود ماده باشند، از طبیعت ایران در زیستگاه توران برای همیشه حذف شدند. این توله‌ها را یک چوپان محلی از پارک ملی توران جدا کرد و به پاسگاه محیط‌بانی تحویل داد. محیط‌بانان نیز تلاش کردند توله‌ها را به مادرشان بازگردانند، ولی مادر در منطقه زنده‌گیری یوزها نبود که توله‌هایش را هرچند با احتمال پایین به دندان بگیرد و به دل زیستگاه توران بازگرداند. با تاریک و سرد شدن هوا، محیط‌بانان چاره‌ای جز بردن توله‌های کمتر از یک ماه به پاسگاه محیط‌بانی نداشتند. این توله‌ها هنوز زنده‌اند و تیمی از متخصصان استان سمنان و تهران به منطقه اعزام شده‌اند تا شرایط را برای حیات این دو توله یوز آسیایی در اسارت فراهم کنند.هنوز معلوم نیست که چوپان چه زمانی و در چه شرایطی 2توله را از مادرشان جدا کرده است. این احتمال وجود دارد که مادر برای پیدا کردن غذا آنها را برای مدتی ترک کرده باشد یا توسط سگ‌های گله همان چوپان از بین رفته یا فراری داده شده باشد یا در جاده جانش را از دست داده باشد، ولی قدر مسلم، 2توله‌ بسیار ارزشمند از گونه در حال انقراض یوزپلنگ آسیایی ایران برای همیشه از طبیعت حذف شدند.

امنیت بالای زیستگاه؟
حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری درباره پیدا شدن 2توله یوز که احتمال می‌رود ماده باشند، می‌گوید: اینکه در توران امسال اینقدر زاد‌آوری داشتیم، خبر خوبی است. پیدا شدن توله‌ها نشان می‌دهد که نحوه حفاظت در توران به‌گونه‌ای تقویت شده که پویایی منطقه در زادآوری بهتر شود. در یک‌سال گذشته در چند خانواده زادآوری داشته‌ایم، اما اینکه یک چوپان با وجود آموزش‌هایی که محیط‌بانان به آنها می‌دهند و همچنین اطلاع‌رسانی در رسانه‌های اجتماعی، دست به چنین کاری می‌زند، اتفاقی منفی است. نکته عجیب و نادر در مورد این توله‌ها، به دنیا آمدنشان در خارج از فصل زادآوری است. توله‌های اینچنینی احتمال بقا در طبیعت‌شان هم بسیار کم است؛ چون در این منطقه شب‌ها خیلی سرد است و توله‌ها هم بسیار ضعیف هستند. سن آنها هم حدود 3هفته تخمین زده شده است.
او می‌گوید: گونه‌ها در فرایند تکامل، زمانی به زاد‌آوری روی می‌آورند که بهترین شرایط دمایی و دسترسی به غذا برای توله فراهم باشد. در بهار، فراوانی جمعیت گونه‌های علف‌خوار به‌عنوان غذای اصلی گربه‌سانان بیشتر از سایر فصل‌هاست و از سوی دیگر یوز ماده می‌تواند نقاط امن برای زادآوری را در فصل بهار بهتر شناسایی کند. این محدوده‌های امن بعضا در پاییز چراگاه دام‌ها خواهند شد؛ بنابراین وقتی مجموع عوامل مانند دما، غذا، امنیت و تعارضات زیستگاه پایین باشد، احتمال بقا هم پایین می‌آید. با این حال فعلا خوشحالیم که توله‌ها نمرده‌اند و می‌توانند 2ذخیره ژنتیک باشند؛ هر چند متأسفانه نتوانستیم این دو توله یوزپلنگ آسیایی را به زیستگاه اصلی‌شان بازگردانیم.پیش‌تر این مقام مسئول در مورد برنامه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی که در ابتدای سال با زنده‌گیری یک نر از طبیعت، سزارین 3توله و مرگ 2تای آنها شروع شد، گفته بود که بودجه سازمان محدود است و اگر پولی باشد ترجیح سازمان بر این است که برای حفاظت از زیستگاه هزینه شود تا تکثیر در اسارت. او این‌بار هم تأکید می‌کند که هدف همچنان حفظ زیستگاه است و می‌گوید: با این حال از ظرفیت‌های ناخواسته‌ای که فراهم شده استفاده خواهیم کرد. ژنوم این توله‌ها بسیار ارزشمند است و امیدواریم روزی برسد که نژاد یوز ایرانی را حداقل در مراکز تکثیر، باغ‌وحش‌ها و شرایط نیمه اسارت داشته باشیم. وقتی زیستگاه پویایی مثل توران داریم اولویت یک ما حفظ زیستگاه است.

انتقال توله‌ یوزهای توران به تهران
به‌گفته متخصصان حیات‌وحش، توله‌ای که از طبیعت جدا شده و بوی انسان گرفته باشد، با احتمال کمتری توسط مادر پذیرفته می‌شود. حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست هم می‌گوید: این نکته درستی است، اما تجاربی در گذشته‌های دور داشته‌ایم که مادر توله‌هایش را پذیرفته است؛ با این حال هر چه فاصله جدایی بیشتر شود، این احتمال کمتر می‌شود. در شب‌های اخیر مادری در منطقه وجود نداشته است. در روزهای آینده موضوعات بیشتری مشخص خواهد شد و آزمایش‌های ژنتیک، رابطه‌های احتمالی خانوادگی توله‌ها را مشخص خواهد کرد و درصورت ضرورت، توله‌ها را به تهران می‌آوریم.
برای متخصصان حیات‌وحش هر حیوانی که از طبیعت زنده‌گیری شود، به‌خصوص اگر توله باشد برای «طبیعت» مرده به‌حساب می‌آید. ایمان معمارین که سال‌ها در پارک ملی پردیسان دامپزشک کوشکی، دلبر و ایران بوده است به همشهری می‌گوید: تولیدمثل یوزها، برخلاف آنچه گفته شد فصلی نیست و در همه سال ممکن است رخ دهد. متأسفانه یافتن 2یوز در طبیعت کم‌کاری در حفاظت از زیستگاه است. هنوز در مهم‌ترین زیستگاه دنیا برای یوزپلنگ آسیایی دام می‌گذارند و گله تردد می‌کند. این همه سال کمپین و تلاش برای خروج دام از زیستگاه به نتیجه نرسیده است.او تأکید می‌کند که یوزپلنگ‌ها توله‌هایشان را رها نمی‌کنند و می‌گوید: مادر معمولا در فاصله‌ای کم از یوزها در حال تماشای آنهاست یا اصلا مادر زنده نیست که بتواند از توله‌هایش مراقبت کند و ممکن است توسط سگ‌های همان گله‌دار یا به هر دلیل دیگری کشته شده باشد. ما اجازه دست زدن به توله‌ها در هر سنی در طبیعت را نداریم. دست زدن به توله‌ها به‌معنای پایان حیات آنها در طبیعت است؛ یعنی به لحاظ طبیعی، باید مرده حسابشان کرد. در شرایطی که تعداد یوزهای موجود در طبیعت به انگشتان دست نمی‌رسد، هم‌اکنون با زنده‌گیری این یوزها، 2عدد ژن باارزش را در طبیعت از دست داده‌ایم.
به‌نظر او شواهد امر نشان می‌دهد که حفاظت از زیستگاه نه کافی است و نه اصولی و می‌گوید: دیده شدن یک یوزپلنگ چند ماه پیش در کنار جاده، زنده‌‌گیری توله‌های اخیر و وجود چوپان و گله در منطقه نشان می‌دهد که حفاظت از زیستگاه کافی نیست؛ بنابراین امیدوارم پیدا شدن این توله‌ها منجر به توسعه برنامه‌های حفاظت از این‌گونه درون زیستگاه شود.